Anonim - Bogurodzica.pdf - Literatura polska(2) - glamdring3

Aby rozpocząć lekturę,

kliknij na taki przycisk ,

który da ci pełny dostęp do spisu treści książki.

Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym

LITERATURA.NET.PL

kliknij na logo poniżej.

Bogurodzica

– czas powstania : na początku XV wieku dwaj anonimowi skryptorzy zapisali dwie

niejednakowe wersje tekstu pieśni: w Kcyni w pobliżu Gniezna oraz w Krakowie, z roku 1506 –

ze Statutu Jana Łaskiego – pochodzi natomiast pierwsza wersja drukowana, zawarta w niej po

łacinie informacja o autorstwie św. Wojciecha została odrzucona przez współczesnych badaczy,

ale świadczy ona o tym, że już wtedy traktowano Bogurodzicę jako bardzo dawną, a zarazem

niezwykłą (bo tylko święty mógł ją napisać) pieśń; wszystkie przekazy tekstu różnią się głównie

liczbą i układem strof, dwie pierwsze strofy uznaje się za najstarszą część pieśni – czas jej

powstania jest między naukowcami kwestią sporną, przyjmują oni na podstawie badań

językowych I połowę XII w. (Lehr-Spławiński), XI lub XII w. (Ostrowska), połowa XIII w.

(Woronczak), XIV w. (Urbańczyk); najbardziej prawdopodobna jest połowa lub ostatnie

dziesięciolecia XIII w.; pozostałe części pieśni są chronologicznie późniejsze

– język : zawiera archaizmy nigdzie indziej poza pieśnią niespotykane, takie jak: bogurodzica,

bożycze, dziela; formy poświadczone w XV w., ale traktowane jako stare: formy rozkaźnika z

końcówką -i (raczy, spuści, zyszczy) albo bez niej (napełń, słysz, usłysz)

BOGURODZICA – jeden z najstarszych w pieśni wyrazów, wiąże się z pochodzącym z języka

staro-cerkiewno-słowiańskiego wyrazem „bogorodica”, będącym kalką gr. theotókos ,

zapożyczonym przez Czechów – za pośrednictwem czeskim w czasach chrystianizacji Polski

przeszedł do języka polskiego

B OGIEM SŁAWIENA – przez Boga uwielbiona, zwrot nigdzie poza Bogurodzicą niespotykany

ZWOLENA – wybrana

GOSPODZIN – synonim Boga, termin religijny powoli wypierany przez „pana” i „Boga”

ZYSZCZY NAM – pozyskaj dla nas, SPUŚCI NAM – ześlij nam, nachyl, przychyl, skłoń, obróć ku

nam – na ogół obie prośby łączy się z poprzednim wersem: „U Twego Syna, matko wybrana,

zyskaj nam łaski ześlij”; ostatnio dopuszcza się odczytanie: „matko wybrana, Maryjo, pozyskaj

dla nas i daj nam (ześlij) Twego Syna-Boga”, tj. ponownie ofiaruj go światu

DZIELA – ze staro-cerkiewno-słowiańskiego „delja” – dla, jedno z najstarszych słów tekstu,

umiejscowione w archaicznym szyku: „twego dla” zamiast „dla twego”

K RZCICIEL – Jan Chrzciciel

BOŻYCZE – „bożyc” to syn Boga

JEGOŻ PROSIMY – o co prosimy

ZBOŻNY – pobożny wg Ostrowskiej (na podstawie przykładów z Kazań Świętokrzyskich ) albo

szczęśliwy (związany ze zbożem)

POBYT – występuje tylko w Bogurodzicy

RAJSKI PRZEBYT – przebywanie, mieszkanie w raju

melodia : pochodzi z XII lub XIII w., stanowi całość ułożoną dla obu strof przez jednego

kompozytora, na podstawie analizy muzykologicznej stwierdzono, iż pochodzi z XIII w.

rola w kulturze polskiego średniowiecza : początkowo wykonywano ją tylko podczas

procesji, później w czasie mszy i innych nabożeństw; śpiewano ją także jako pieśń rycerską i

państwową – Jan Długosz podaje, że wykonywano ją – carmen patrium , „pieśń ojczystą” – pod

Grunwaldem w 1410 roku; za panowania dynastii Jagiellonów stała się hymnem narodowym i

dynastycznym, towarzysząc uroczystościom koronacyjnym; z czasem stała się pieśnią gminną,

śpiewaną przez żebraków

Bogurodzica kryje w sobie wiele do końca nierozstrzygniętych problemów językowo-

kulturowych, jest natomiast niezaprzeczalnie dziełem o wybitnych wartościach artystycznych,

choć wypełniają ją raczej teologiczno-dogmatyczne paradoksy niż poetyckie obrazy.

Jak dotąd nie udało się ustalić pierwowzoru Bogurodzicy , toteż przyjmuje się, że powstała ona

samoistnie, nie jest przekładem czy też parafrazą innego tekstu. Stworzenie tak dojrzałego

artystycznie tekstu w języku narodowym mogło nastąpić dopiero w czasach powszechnej

znajomości różnych form poezji liturgicznej. Zauważyć można, że jej anonimowego twórcę

inspirowały bizantyjskie i staro-cerkiewno-słowiańskie wzory pieśni religijnych (wg Józefa

Birkenmajera i Marii Dłuskiej Bogurodzica to kontakion, jeden z gatunków bizantyjskiej poezji

religijnej), choć niezaprzeczalne jest również oddziaływanie łacińskiej poezji liturgicznej.

Nawiązuje do niej Bogurodzica swoim kształtem – powstała jako tekst przeznaczony do

chóralnego wykonywania wokalnego podczas nabożeństw, trop, tj. uzupełnienie i rozwinięcie

formuły Kyrie eleison (gr. Panie, zmiłuj się) wieńczącej obie strofy pieśni. Łącząc w sobie

elementy obu tradycji, Wschodu i Zachodu, odsłania Bogurodzica duchową jedność

chrześcijańską Europy.

Tropy poprzedzały określone zwroty liturgiczne lub następowały po nich, dopełniając liturgię.

Umożliwiały powstawanie tekstów religijnych w językach narodowych. Kyrie eleison stanowiło

zawołanie powtarzane przez wiernych w czasie mszy św., ale z chwilą umocnienia się

świadomości religijnej Polaków powstała potrzeba rozwinięcia greckiego zwrotu i stworzenia

pieśni religijnej w języku narodowym. Bogurodzica poszerzając Kyrie eleison , stara się uczynić

prośbę w nim zawartą możliwie wyraźną i skuteczną.

Nie ma w niej ozdobników, wyrazów nacechowanych uczuciowo, są same prawdy

teologiczne. Piękno Bogurodzicy zawiera się w symetrii i harmonii słów. Charakteryzuje ją

cząsteczkowa budowa sekwencyjna: każda strofa rozpada się na cząstki, wersy zaś dzielą się na

wyznaczone wyrazami mniejsze cząsteczki o określonej liczbie sylab.

I strofa:

Bogurodzica (5) dziewica (3), Bogiem sławiena (5) Maryja (3),

U twego syna (5) Gospodzina (4) matko zwolena (5), Maryja (3)!

Zyszczy nam (3), Spuści nam (3).

Kyrie eleison.

II strofa:

Twego dziela (4) Krzciciela (3), bożycze (3),

Usłysz głosy (4), napełń myśli (4) człowiecze (3).

Słysz modlitwę (4), jąż nosimy (4),

a dać raczy (4), jegoż prosimy (5):

A na świecie (4) zbożny pobyt (4)

Po żywocie (4) rajski przebyt (4).

Kyrie eleison.

Rymy wewnętrzne wyznaczają granice cząstek, w I strofie dominuje rym na -a, w drugiej zaś

pojawia się dodatkowo rym na -e (bożycze, człowiecze). Paralelizm wersyfikacyjny, składniowy i

treściowy (podobnie zbudowane pary wersów) zostaje przełamany przez antytezy, paradoksalne

zestawienia pojęć: Bogurodzica (matka) – dziewica (panna), syn – Gospodzin (Bóg), pobyt (życie

doczesne) – przebyt (życie wieczne).

Adresatką pierwszej strofy jest Maryja jako pośredniczka między modlącymi się ludźmi a

Chrystusem, jej Synem, dwukrotnie nazwanym Bogiem: „Bogu-rodzica”, „Bogiem sławiena”, a

raz „gospodzinem”. Dopowiedzenia odnoszące się do Maryi (rodzica, dziewica, Bogiem

sławiena) uzasadniają wybranie jej na pośredniczkę. W drugiej strofie wierni zwracają się

bezpośrednio do Syna Bożego („bożyca”). Proszą, by przez wzgląd na swego chrzciciela, tj. na

św. Jana Chrzciciela, wysłuchał ich głosów i spełnił pragnienia ludzkie, wysłuchał modlitwy,

którą do niego zanoszą i raczył im dać to, o co proszą.

Chrystus jest postacią centralną, modlitwy są do niego kierowane bądź za pośrednictwem Jego

Matki bądź za wstawiennictwem św. Jana Chrzciciela. Podobna konfiguracja (trzy postaci:

Chrystus i dwoje pośredników po jego obu stronach – Maryja i Jan) występuje w ikonografii pod

nazwą deesis (gr. prośba, modlitwa). Plastyczne ujęcie tego motywu można zobaczyć np. w

romańskiej kolegiacie w Tumie pod Łęczycą. Polichromię przedstawiającą deesis charakteryzuje

ta sama co w wypadku Bogurodzicy struktura przestrzenna: Chrystus siedzący na tronie, po jego

prawej stronie Maryja, a po lewej Jan Chrzciciel, oboje w pozach modlitewnych. W pieśni

zawarte zostało rozróżnienie pomiędzy pozycją Matki Boskiej a św. Jana Chrzciciela, hierarchię

tych osób. Bogurodzica posiada większą moc sprawczą, toteż staje się adresatką modlitwy,

natomiast na Jana Chrzciciela można się w modlitwie powołać.

Co jest przedmiotem modlitwy? Wierni proszą Chrystusa o dwie najważniejsze dla człowieka

sprawy: szczęśliwe życie na ziemi („zbożny pobyt”), a po śmierci rajskie, a więc wieczne

przebywanie. Tak oto w wielkim skrócie zostały nakreślone główne założenia chrześcijańskiej

ontologii i eschatologii: tymczasowość doczesnego „pobytu” i ponadczasowość „przebytu” w

niebie.

Bibliografia

Bogurodzica , oprac. J. Woronczak, wstęp językoznawczy E.Ostrowska, oprac.

muzykologiczne H. Feicht, Wrocław 1962.

Czyż A., Bogurodzica – między Wschodem a Zachodem (Kilka myśli o duchowej jedności

Europy) , „Ogród” (1991), nr 4/8, s. 78-108.

Mazurkiewicz R., Bogurodzica – między pieśnią a ikoną , „Znak” (1983), nr 341, s. 762-784.

Michałowska T., Średniowiecze , Warszawa 2000, s. 278-293.

Anna Cholewianka

Anonim - Bogurodzica.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: