WYKŁADY Z POLITYKI SPOŁECZNEJ I GOSPODARCZEJ.doc

WYKŁADY Z POLITYKI SPOŁECZNEJ I GOSPODARCZEJ

 

Temat: Polityka społeczna i gospodarcza – pojęcia podstawowe, zakres.
Termin polityka pochodzi od greckiego słowa polityce, ozn. sztukę rządzenia państwem. Współcześnie używa się terminu tego do określenia działalności władz państwowych w kształtowaniu stosunków wewnętrznych w państwie oraz stosunków państwa za granicą. Często pojęciu temu nadaje się szersze znaczenie, obejmujące wszelką działalność służącą wpływaniu na sprawy publiczne bez względu na to, kto ją prowadzi.
Podmiotem polityki jest władza państwowa lub w szerszym znaczeniu nie tylko władza państwowa, lecz także każda organizacja, grupa społeczna czy nawet osoba, której celem jest wywarcie określonego wpływu na tok spraw publicznych, w imieniu władzy państwowej konkretne działania prowadzą jej organy.
Procedura przygotowywania i podejmowania decyzji może się koncentrować w centralnych organach władzy, co uzasadnia się zwykle potrzebą jednolitości, sposób rozstrzygania można też włączać do procesu decyzyjnego organu samorządu terytorialnego.
Ingerencja władz państwa w sprawy gospodarcze oznacza zwykle wprowadzenie różnych ograniczeń, swobody jednostek i przedsiębiorstw. W demokratycznych krajach szanujących swobody ingerencje te powinny być podejmowane w imię wspólnego dobra. Obowiązuje zasada celowego, rozważnego i oszczędnego działania władzy, czyli racjonalnego działania. Mądra polityka ekonomiczna może być potężną dźwignią polityczną rozwoju kraju, błędna prowadzi do katastrofalnych skutków.
Współcześnie w roli podmiotów polityki występują różne ......................
Rządy niektórych krajów rezygnują z części suwerenności na rzecz wspólnych organów międzynarodowych, które przejmują pewne funkcje w dziedzinie planowania i realizowania, współpracy gospodarczej w skali całej wspólnoty, stając się ponad narodowymi podmiotami polityki.

Polityka gospodarcza - pod pojęciem tym będziemy rozumieć świadome oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę narodową, na jej dynamikę strukturę i funkcjonowanie, na stosunki ekonomiczne w państwie oraz na relacje gospodarcze z zagranicą. Termin ten często zastępuje się terminem polityka ekonomiczna. Analiza – przez politykę gospodarczą będziemy rozumieć świadome oddziaływanie władz państwowych na gospodarkę, na jej dynamikę, stosunki ekonomiczne w państwie oraz na relacje z zagranica.

Cele polityki gospodarczej:
Zjawiska społeczne i gospodarcze pożądane z punktu widzenia najwyższych organów władzy państwowej.
W literaturze często spotyka się traktowanie w systemie nauk politycznych (nauki społecznej) oraz gospodarczej (nauki ekonomiczne) jako odrębnych dziedzin.
Oba rodzaje polityki mogą nakładać się na siebie gdyż nie sposób rozpatrywać gospodarkę oderwaną od jej społeczeństwa. Wprowadzona przez państwo polityka gospodarcza zawsze jest adresowana do ludzi gdyż wyłącznie ich reakcje decydują o procesach zachodzących w gospodarce. Jednocześnie procesy te nie są obojętne ze społecznego punktu widzenia gdyż rzutują one na warunki życia społeczeństwa. Oddzielenie polityki społecznej od gospodarczej nie ma żadnego przekonującego uzasadnienia.
Jeżeli pojęcie polityki społecznej utożsamia się z polityką socjalną państwa wtedy tę ostatnią można uważać za jedną z dziedzin polityki gospodarczej.
Po drugiej wojnie światowej pojawiło się nowe zjawisko jest nim polityka gospodarcza o zasięgu ponad państwowym, czyli globalna polityka gospodarcza

Temat: Ujęcie w systemie nauk ekonomicznych i społecznych.
Nauka polityki ekonomicznej. (dyscyplina naukowa)

Funkcje państwa i działalność publiczna od dawna są przedmiotem zainteresowań różnych dyscyplin naukowych. Badania naukowe doprowadziły do ukształtowania się obszernej wiedzy o sposobie, celach i narzędziach oddziaływania organizacji państw na gospodarkę określanej mianem nauki polityki ekonomicznej (często używa się określenia teorii polityki ekonomicznej)

Nauka polityki ekonomicznej - jest dyscypliną naukową zajmującą się badaniami form, celów i narzędzi, sposobów oddziaływania państwa na społeczny proces gospodarczy. Dyscyplina ta należy do nauk ekonomicznych jest ściśle związana z ekonomią polityczną. Wyróżnia się ekonomikę, która dąży do wyprowadzenia prawidłowości i teorii.
Aby oddziaływanie państwa na gospodarkę było skuteczne musi się opierać na poznaniu praw ekonomicznych. Podmioty prowadzące politykę gospodarczą stawiają sobie pewne cele, których osiągniecie jest uwarunkowane użyciem określonych środków. W związku z powyższym nauka polityki ekonomicznej w dużym zakresie zajmuje się także metodologią przygotowania, podejmowania i realizowania decyzji organów publicznych w sferze ich oddziaływania na gospodarkę, w tym również na problematykę metod i technik, prognozowania oraz planowania gospodarczego.

Metoda nauki ekonomicznej.
a) posługuje się tymi samymi metodami co inne nauki;
b) posługuje się skrótami myślowymi (empiria i dedukcja);
c) wykorzystuje historie do badań, która dostarcza jej danych (nauczycielka życia);
d) eksperyment-spełnia funkcje w przygotowaniu modyfikacji systemowych;
e) metoda prób i błędów.


Nauka polityki społecznej.

Geneza polityki społecznej tkwi i wiąże się z rozwojem przemysłu i powstawaniem klasy robotniczej. Zaczęły powstawać pierwsze kwestie socjalne (ubóstwo, brak mieszkań, długi czas pracy).
Pierwsze kwestie socjalne stopniowo wymagały ingerencji państwa w celu ich przezwyciężenia. W wielu państwach Europy Zachodniej model państwa ewaluował od braku zainteresowania sprawami socjalnymi poprzez interwencje, aż po opiekuńczość zwaną również jako ................ W Polsce pierwsze wzmianki o kwestiach socjalnych pojawiły się w Konstytucji 3 maja 1791r. - zapis o prawie równości społecznej w obrębie istniejących stanów społecznych.

Współczesną politykę społeczną rozumie się jako:
1. Sumę działań na rzecz postępu społecznego (definicja według Konstantego Krzeczkowskiego).
2. Działalność państwa, samorządów i organizacji pozapaństwowych na istniejący układ stosunków społecznych, zmierzająca do poprawy warunków życia i pracy, ograniczenia nierówności społecznych oraz podniesienia ogólnego poziomu kultury życia (Antoni Rajkrewicz).
3. To działalność państwa, samorządów i organizacji poza rządowych, której celem jest poprawa sytuacji materialnej, asekuracja przed ryzykami życiowymi, wyrównywanie szans życiowych ekonomicznie i socjalnie najsłabszych (William Ajlejter).

Polityka społeczna rozumiana jako dyscyplina naukowa.

Nauka o polityce społecznej dla wyraźnego podkreślenia dystansu wobec praktyki działań socjo - politycznych. Nauka o polityce społecznej wyłoniła się w XIX wieku,
(z ekonomi) jako dyscyplina badająca społeczne koszty i skutki rozwoju gospodarczego. Była nawet uważana za córkę ekonomi politycznej. Zaznaczyła swoje związki z ekonomią poprzez politykę pełnego zatrudnienia, systemy ubezpieczeń społecznych, politykę wzrostu gospodarczego, omawiała ochronę młodocianych, ochronę zdrowia, itd.

W tej dyscyplinie dostrzega się naturalne związki: (jedno z ulubionych pytań na egzaminie!!)
1. ze statystyką;
2. z historią - poszukujemy prawidłowości rozwoju, poznajemy stare i nowe kwestie socjalne;
3. z aksjologia (nauka o wartościach) - kierujemy się wartościami przy podejmowaniu decyzji;
4. z socjologią - wykorzystuje się dla prognozowania kierunków przemian;
5. z demografia – dostarcza naturalnych danych.

Cele polityki społecznej (jedno z ulubionych pytań na egzaminie !!!)
Podstawowy i nadrzędny cel to zaspokojenie potrzeb ludzkich, ale tylko tych, które uważa się za najbardziej niezbędne (nieograniczone i nie ma ich górnego pułapu), potrzeby elementarne niezbędne do przeżycia.
Wyróżniamy dwie podstawowe grupy potrzeb ludzkich:
1. Materialne (potrzeba mieszkaniowa, ochrona zdrowia, potrzeba odpoczynku, zabezpieczenia na starość, wynagrodzenia);
2. Niematerialne (bezpieczeństwo, bezpieczeństwo w środowisku pracy, w środowisku rodzinnym;
3. Duchowa ( stabilność, spokój, potrzeba uznania za dobrą pracę, w rodzinie za dobre wykonywanie swoich ról domowych);

Zakres polityki społecznej - jest odpowiednikiem katalogu niezbędnych potrzeb ludzkich. Działy polityki społecznej (polityki szczegółowe)
1. Polityka kształtowania dochodów pracy (np.: minimalnej płacy).
2. Polityka ochrony pracy (czas pracy: ile godzin dziennie, tygodniowo, rocznie; warunki pracy; relacje pomiędzy pracownikiem a pracodawcą; bada zagrożenie jakie z danej pracy wypływa).
3. Polityka zatrudnienia (mikro i makro skala, bezrobocie, pomoc osobą bez pracy).
4. Polityka organizacji czasu wolnego wypoczynku.
5. Polityka ludnościowa i rodzinna (struktura demografii ludności, płeć, wiek).
6. Polityka zabezpieczenia społecznego (ubezpieczenia, kwestie niepełnosprawnych).
7. Polityka ochrony zdrowia.
8. Polityka mieszkaniowa.
9. Polityka zjawisk patologicznych.

Formy i środki działania.
1. Świadczenia:
- indywidualne i zbiorowe;
- pieniężne lub rzeczowe;
- ekwiwalenty (całkowita lub częściowa odpłatność);
- nie ekwiwalentne (nie odpłatne);
2. Środki:
- prawne;
- bodźce ekonomiczne;
- popularyzacja;
- instruktaż;
- pobudzenie inicjatywy własnej.



Temat: Geneza i pierwsze doktryny polityczne.

Doktryna

Doktryną określamy zbiór ogólnie uporządkowanych w pewien sposób założeń, twierdzeń, poglądów na temat określonej dziedziny wiedzy. W doktrynach znajdujemy różne twierdzenia nawiązujące do dorobku nauki, oraz liczne tezy wynikające z przyjmowanych założeń światopoglądowych, ideologicznych czy moralnych. Dotyczą one tego co być powinno czyli przede wszystkim określają kierunki i cele, do których należy dążyć, mówią o tym jak należy postępować. Doktryny społeczno - ekonomiczne formułowane w poszczególnych okresach i krajach wywierały i nadal wywierają wpływ na kierunki i treść oddziaływań władz państwowych w zakresie spraw gospodarczych.
Doktryny podejmują także problemy, wobec których nauka czuje się w pełni kompetentna gdyż właśnie one wskazują i wartościowują cele działania. Zwłaszcza cele rodzajowo - niejednorodne i ilościowo trudno wymierne.

Od teorii naukowych doktryny różnią się brakiem pełnego uzasadnienia całości przyjmowanych przesłanek i wyprowadzanych z nich wniosków. Opierają się one na określonym światopoglądzie, czasem nawet na intuicyjnym uogólnieniu zebranych doświadczeń nieraz także na autorytecie ludzi, którzy te doktryny tworzą dając w nich wyraz swoich przekonań.
W porównaniu z teoriami naukowymi doktryny ewaluują wolniej, a ich wpływ na gospodarkę jest trwalszy i silniejszy, nie łatwo się uwolnić od doktryn i przesłanek ideologicznych. Zdarza się więc, że hamują one niezbędne modyfikacje celów i sposobów działania.
W starożytności zagadnienia gospodarcze uznawano za polityczno - etyczne.
W średniowieczu traktowano gospodarkę w kategoriach moralnych, można tu powołać się na istniejące do dziś w świadomości pojęcia np. słusznej, uczciwej, sprawiedliwej ceny, dopuszczalnej stopy zysku, skali bogacenia się czy poziomu konsumpcji. Na straży tych norm stała zarówno opinia publiczna jak i władza państwowa. Emisja pieniądza o wartości nominalnej przekraczającej jego wartość traktowana była jako nadużycie monarchy, a jego zysk z wydania takiego „upodlonego pieniądza” jako szkodę społeczną. Takie poglądy na procesy gospodarcze wyłożył św. Tomasz z Akwenu i były one zgodne ze średniowieczną doktryną gospodarowania.
Ważnym problemem nie tylko naukowym, ale i doktrynalnym jest zakres i kierunki dopuszczalnej ingerencji państwa w tok społecznego procesu gospodarowania. W Europie XV i XVI wieku zaczęto rozpatrywać zagadnienia gospodarcze z punktów widzenia polityki państwa i było to nierozerwalnie związane z zapotrzebowaniem na środki materialne, związane z utrzymaniem tworzącego się aparatu państwowego. Był to ważny etap polityczno - gospodarczy gdyż za rządów Ludwika XIV polityka gospodarcza zyskała nowe wymiary:
- nastąpił rozwój gospodarki towarowo – pieniężnej;
- pieniądz decydował o nowoczesności armii;
- nowoczesność państwa zależała od jego sensownej polityki gospodarczej;
- reformowano administracje;
- wspierano handel i flotę.


Na tej bazie powstały pierwsze systemy polityki gospodarczej: doktryna protekcjonizmu i merkantylizmu.

Doktryna protekcjonizmu

Doktryna ta zwana jest też doktryną Henryka V zobowiązywała państwo do:
- ochrony państwa przed konkurencją z zewnątrz;
- popierania eksportu poprzez ulgi podatkowe i premie dla eksporterów;
- rozwój kopalni handlowych(kopalnia wschodnia, indyjska);

Doktryna merkantylizmu XVI I wieku

- zakładała poprawę uprzemysłowienia kraju;
- eksport wysoko przetworzonych wyrobów;
- osłonę produkcji krajowej przed zagraniczną konkurencją;
- wprowadzenie form nadzoru nad jakością rodzimej produkcji przemysłowej w celu jej dobrej opinii;
- rozbudowani infrastruktury informacyjnej (w XVII w. rozbudowanie istniejącej floty i dróg);
- uzyskanie dodatniego bilansu handlowego i płatniczego;
- zapewnienie dopływu kruszcu szlachetnego;
W Polsce doktryna ta została wprowadzona w drugiej połowie XVII wieku, za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego - rząd zaczął wspierać powstawanie manufaktur, rozbudowywać przemysł.
W XVIII wieku pojawiły się nowe prądy i tendencje, ponieważ ingerencja państwa w sprawy społeczno - gospodarcze stała się coraz bardziej uciążliwa dla przedsiębiorców, kupców (ponieważ ludzie ci coraz bardziej się bogacili a państwo im to zaczęło uniemożliwiać).

Dwie kolejne doktryny, które poprzedziły liberalizm gospodarczy - to leseferyzm i fizjokratyzm.

Leseferyzm zawierał założenia o wolności ekonomii, funkcjonującej w średniowieczu wraz
z kierunkami filozoficznymi, które lansowały wolność jednostki.
Był to ruch, intelektualny, który stanowił reakcję na państwowe (ingerencje) dla przemysłu i handlu,
a za podstawę tworzenia dochodu uważał wyłącznie ziemię.
Jego założenia to przede wszystkim:
- ochrona rolnictwa (ziemia najwyższym dobrem, źródłem dochodu);
- ograniczenie ingerencji państwa;
- rozwój infrastruktury;
- rozwój kształcenia;
- państwo powinno stać na straży istniejącego porządku i pełnić funkcje w zakresie obronności, sprawiedliwości, ochrony mienia, ochrony wolności działania prywatnych przedsiębiorców.

Doktryna liberalizmu gospodarczego

W XVIII wielu powstała doktryna liberalizmu gospodarczego, która postulowała ograniczenia interwencji państwa w sprawy gospodarcze do niezbędnego minimum. Doktrynę tę wyznawały przede wszystkim państwa wysoko rozwinięte, które nie potrzebowały już silnej osłony własnego przemysłu. Wynikała ona jak już wspomniano z faktu, iż interwencjonizm państwowy stał się uciążliwy dla rozwijającego się prężnie kupiectwa. Kupcy zaczęli wysuwać postulaty dotyczące swobody działania gospodarczego.



Temat: Systemy polityki gospodarczej

Powstanie ekonomii politycznej jako nauki było związane z wydaniem w 1776r. dzieła Adama Smisa ”Badania nad naturą i przyczynami bogacenia się narodu” oraz z rozwojem klasycznej szkoły ekonomii, co dostarczyło kolejnych impulsów do rozważań nad polityką gospodarcza.
Klasycy ekonomii mimo odmiennych poglądów od fizjokratów na źródła tworzenia dochodów, byli zwolennikami liberalizmu klasycznego. Uważając, że państwo powinno ograniczyć swoje funkcje do obronności, sprawiedliwości ochrony mienia, ochrony porządku, ochrony działania prywatnych przedsiębiorstw.
Na tym tle ważna była teoria kosztów komparatywnych Dawida Ricardo. Udowodnił on, że można prowadzić opłacalny handel z państwem mającym wysokie ceny pod warunkiem, że ich relacje nie będą identyczne. Dostarczył argumentów popierających odejście od protekcjonizmu, co zapewniało wolną wymianę handlową z zagranicą.
Ogólnie w XIX w. nastąpiło na świecie zmniejszenie zakresu ingerencji państwa w sprawy gospodarcze. Zaczęto przechodzić do stosowania pośrednich metod oddziaływania na gospodarkę, głównie przez system pieniężny, oraz podatki i cło. Pojawiła się nowa sfera ingerencji w kształtowaniu się szybko rozwijających się systemów komunikacji kolejowej.

Kierunki polityki gospodarczej.

Pod koniec XIX wieku pojawiły się tendencje do bardziej aktywnej polityki ekonomicznej. Zaczęto ponownie uruchamiać narzędzia ochrony własnego przemysłu. Administracja rządowa zastosowała nowe formy pomocy dla przedsiębiorstw żeby ułatwić im rozwój: były to zamówienia rządowe, oraz wprowadzono nadzór nad instytucjami łączności (pocztą, koleją).
Polityka ekonomiczna musiała podjąć problemy społeczne z uwagi na zaostrzenie się różnych form walki klasowej, strajki, manifestacje oraz rozwój idei i organizacji socjalistycznych. Konieczne, więc było stworzenie ustawodawstwa regulującego nabrzmiałe problemy społeczne:
- czas pracy;
- warunki pracy;
- ubezpieczenia społeczno – chorobowe;
- ubezpieczenia od bezrobocia.

Pod koniec XIX wieku wykształciły się wielkie doktryny społeczno - gospodarcze, które rozwiązywały problemy rozwijającego się kapitalizmu:
1. marksistowski socjalizm i komunizm;
2. socjalizm reformistyczny;
3. chrześcijańska doktryna społeczna.

Marksistowski socjalizm i komunizm.

Doktryna proletariatu, walka klas, zmiany dokonywane drogą rewolucji, całkowita likwidacja prywatnych własności środków produkcji. Uważali naukę o ekonomi politycznej za społecznie uwarunkowaną czyli ekonomia polityczna socjalizmu spełniała funkcję ideologiczną.
Doktryny wchodzące w skład programu partii komunistycznych zakładały zniesienie prywatnej własności środków w produkcji, tworzenie gospodarki, w której podstawową rolę odgrywają przedsiębiorstwa kolektywne-przede wszystkim państwowe.

Socjalizm reformistyczny

Jest mniej radykalny w kwestiach wartości prywatnych, opowiada się za wprowadzeniem reform społecznych za pomocą metod parlamentarnych.
Doktryny wchodzące w skład programu partii socjaldemokratycznej zakładają:
- zachowanie własności prywatnej;
- nacjonalizacje, niektórych gałęzi przemysłu, oraz największych przedsiębiorstw;
- opowiadają się za ingerencją państwa w procesy gospodarcze zwłaszcza z zakresu dystrybucji uznając jednak konieczność zachowania mechanizmów rynkowych, konkurencji oraz motywacji opartej na materialnych korzyściach.


Chrześcijańska doktryna społeczna

Fundamentem tej doktryny była encyklika papieska Leona XIII Rerum novarum.
- doktryna ta zawiera idee społeczne solidarności;
- łączenie mechanizmów rynkowych z ochrona warstw słabszych;
- ograniczenia dla drapieżnego kapitalizmu.
Na gruncie tej doktryny powstały w XX wieku koncepcje tzw. społecznej gospodarki rynkowej, włączone do programu partii chrześcijańsko - demokratycznej wyznaczającej państwu istotna role
w regulowaniu programów socjalnych.
W XIX wieku wzmógł się nacisk na rządy ze strony syndyków i koncernów, które chciały dostępu do światowych źródeł surowców i rynków zbytu. Rozpoczął się podbój krajów słabych, państwo zaczyna wspomagać tworząc oficjalne i nieoficjalne priorytety. Ludność kolonii i podległych krajów nabywała towary zwykle gorszej jakości w zamian za surowce. Nastąpił podział na kraje bogate i biedne. Nowe wymogi postawiła I wojna światowa. Zapotrzebowanie na broń, amunicje, umundurowanie przerastało możliwości gałęzi przemysłu produkujących dla wojska. Należało przemysł cywilny przestawić na wojskowy, co wymagało wprowadzenia nowych sposobów oddziaływania państwa na gospodarkę. Wprowadzono system reglamentacji produkcji i zaopatrzenia. Wszystkie kraje uczestniczące fundamentem wojnie wprowadzały nadzwyczajne podatki, pożyczki wewnętrzne oraz uruchamiały emisje pieniądza papierowego.
Wielki kryzys 1920r. stworzył nową sytuację ekonomiczno społeczną. Spadła produkcja i inwestycje, zamykano fabryki, rosło bezrobocie, wzmogło się napięcie polityczne. Państwa zastanawiały się jak pobudzić gospodarkę.
Interwencjonizm znalazł oparcie w dziełach Hejsa oraz w praktycznych uogólnieniach doświadczeń krajów zachodnich latach trzydziestych XX wieku.




Temat: Uwarunkowania, cele i dziedziny polityki gospodarczej.

Uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne

We współczesnym świecie ciągle podzielonym na różne systemy polityczne i gospodarcze rozwiązania ustrojowe i systemowe odgrywają podstawową rolę mają one wpływ na kierunki poczynań organów państwowych w odniesieniu do gospodarki. Powyższe uwarunkowania należy znać, rozpoznawać i przewidywać należy je też respektować podczas ustalania strategii gospodarczych. Występują różne sposoby klasyfikacji my przyjmijmy podział na uwarunkowania zewnętrzne i wewnętrzne.

Do zewnętrznych zaliczamy:
- sytuacje międzynarodową danego kraju;
- możliwości eksportowe i importowe;

Do wewnętrznych zaliczamy:
- uwarunkowania ustrojowo- systemowe;
- uwarunkowania geograficzno- przyrodnicze;
- uwarunkowania społeczne, uwarunkowania wyznaczone przez poziom rozwoju społ.- gospododarczego.

Uwarunkowania zewnętrzne – gospodarka każdego kraju funkcjonuje w otoczeniu międzynarodowym, który ma wpływ na możliwości organizacji polityki ekonomicznej głównie wynikają one z położenia geograficznego, które z kolei determinuje sytuację geopolityczną, ekonomiczną, strategiczną kraju. A w następstwie ma wpływ na możliwości współpracy z innymi krajami czyli na przynależność danego kraju do określonych ugrupowań militarnych, gospodarczych, politycznych.
Powyższe wywołuje konsekwencje:
1. Państwo uczestniczące w tego typu ugrupowaniach przyjmuje na siebie zobowiązania, które należy wypełnić;
2. Każde uczestnictwo w porozumieniach międzynarodowych nawet w ograniczonym zasięgu rodzi następstwa dla polityki gospodarczej;
3. Szczególne ograniczenia wiążą się z przynależnością do poszczególnych międzynarodowych wspólnot polityki gospodarczej takich jak Unia Ekonomiczna, Unia Europejska, Światowa Organizacja Chorych;
Zbiorem uwarunkowań zewnętrznych jest wprowadzenie przez niektóre państwa restrykcji
Eksportowo - importowych wobec innych krajów np.: w formie embarga ograniczeń kredytowych i walutowych, a także utrudnień dostępu do własnego rynku.

Ważnymi uwarunkowaniami zewnętrznymi są również:
- zadłużenia wobec zagranicy czyli stan zobowiązań i należności do zagranicznych wierzycieli i dłużników;
- stan i struktura zagospodarowania rejonów przygranicznych krajów sąsiednich;



Stan i struktura zasobów kraju reprezentuje jego możliwości ekonomiczne czyli:
1) Czynniki tkwiące w środowisku naturalnym ( czynniki przyrodnicze, bogactwa naturalne);
2) Czynniki ludzkie ( demograficzne i społeczne ) w tym wewnętrzne sytuacje polityczne a zwłaszcza stosunek społeczny do władzy który wszelką politykę formuję i prowadzi a więc i politykę gospodarczą;
3) Czynniki materialne a więc zagospodarowanie kraju i jego rejonów ( wyposażenie kraju w majątek trwały produkcyjny i infrastrukturalny.

Mówiąc o uwarunkowaniach zawsze musimy je rozpatrywać w kategoriach czasu
i wyróżniać, te które mają wpływ na kształt bieżącej polityki gospodarczej i te co oddziałują na politykę ekonomiczną także w długich okresach czasu.

Cele, założenia i przesłanki

Państwo ingeruje w sprawy gospodarcze w imię realizacji określonych celów.
Pod pojęciem celów polityki gospodarczej należy rozumieć zjawiska społeczne, gospodarcze z punktu widzenia najwyższych organów władzy państwowej. Cele polityki gospodarczej są w dużym stopniu zdeterminowane typem i formą państwa. Jeżeli organy władzy pochodzą z wyborów to muszą realizować cele gospodarki satysfakcjonujące wyborców. Jeżeli natomiast władze państwa są niezależne od społeczności mogą wtedy dążyć do takich celów które uważają za słuszne.
Wcześniej organy władzy państwowej opierały się na poparciu wybieranych grup społeczeństwa. W okresie późniejszym rozwój stosunków demokratycznych o celach polityki gospodarczej, społecznej mogły już decydować poprzez udziały w wolnych wyborach. Na układ celów oddziałują także uwarunkowania i czynniki doktrynalne w związku z tym cele polityki gospodarczej rozpatrywano często w aspektach ustrojowo- systemowych: uwydatniono odmienności celów polityki ekonomicznej w kapitalizmie i socjalizmie.

Wśród celów polityki ekonomicznej w krajach kapitalistycznych wymieniano:
- pełne zatrudnienie;
- stabilizacje cen;
- zapewnienie równowagi bilansu płatniczego;

W krajach realnego socjalizmu cele polityki ekonomicznej formułowano propagandowo:
- poprawa warunków bytowych;
- kształtowanie stopy wzrostu gospodarczego i przeobrażenie jego struktury;

Współcześnie w większości krajów na czoło zespołów celów demokratycznych w polityce gospodarczej wysuwa się takie wartości jak:

1. Powszechnie uznawane: suwerenność narodowa, sprawiedliwość, wolność i prawa człowieka, postęp społeczno- ekonomiczny równość szans;
2. Główne cele polityki gospodarczej
- ustrojowo systemowa i polityczna;
- ekonomiczna ;
- społeczna;
- ekologiczna;
- umocnienie siły militarnej państwa;


Cele i przesłanki ustrojowe.

Uwarunkowania ustrojowe i założenia doktrynalne sprawujące ugrupowania polityczne powodują że w każdym kraju wprowadzana przez rząd polityka gospodarcza zawiera cele ustrojowo - systemowe dotyczące kształtowania stosunków społeczno- ekonomicznych w państwie. Mają za zadanie umocnić istniejący ustrój społeczno- gospodarczy z zapewnieniem jego ewaluacji. Szczególna rola przesłanek ideologiczno- politycznych występowała w krajach realnego socjalizmu gdyż wiązała się z przyjmowaną w nich zasada prymatu polityki nad ekonomią, służyła podtrzymaniu władzy partii.

Cele i przesłanki typu ustrojowo- systemowego

Wywołują często wątpliwości i kontrowersje. W krajach postkomunistycznych cele tego typu są obecnie związane z przebudową ustroju z przejściem od kolektywizmu do gospodarki opartej na dominacji własności indywidualnych.
Cele ekonomiczne wiążą się z pomnożeniem bogactwa kraju i powiększeniem materialnych postaw dobrobytu społecznego.
Dobrobyt oznacza zaspokojenie na wysokim poziomie biologicznych i społecznych potrzeb ludności. Droga do dobrobytu prowadzi przez optymalne wykorzystywanie zasobów powiększenie produkcji wzrostu dochodu narodowego i racjonalizacji jego poziomu. Wzrost gospodarczy staje się jednym z podstawowych kierunków polityki ekonomicznej na dłuższą metę. Wymaga podejmowania trudnych wyborów między przyspieszeniem wzrostu gospodarczego a konsumpcją także koniecznością zwiększenia inflacji. Istotne znaczenie ma pozyskanie zaufania społeczeństwa do polityki rozwoju proponowanej przez władzę
i stosowanie demograficznych metod przy podejmowaniu decyzji.

Konieczne jest kształtowanie celów niższego rzędu takich jak:
1) wzrost przedsiębiorczości, innowacyjności inicjatywności, pozwalających stopniowo konkretyzować działanie polityki gospodarczej.
Istotne miejsce wśród celów polityki ekonomicznej zajmuje równowaga jako warunek sprawnego funkcjonowania systemu gospodarczego. Działanie na rzecz utrzymania równowagi mogą dotyczyć wpływania na ceny popyt i podaż.

Cele i przesłanki społeczne

Dobrobyt jako cel polityki gospodarczej wiąże się z jej przesłankami z rozwiązaniami typu społecznego. Poza elementami determinującymi stan bazy materialnej, pojęcie dobrobytu obejmują elementy związane z podziałem dochodu narodowego i liczne elementy pozamaterialne.
Na odczuwanie stanu dobrobytu wpływają:
1. Wysoki poziom dochodów i zabezpieczenia bytu materialnego, warunków życia, zdrowia, mienia;
2. Zasady sprawiedliwości przy podziale dochodów gwarancji zatrudnienia zgodnie z kwalifikacjami, godzinne wynagrodzenie możliwości awansu społecznego.

W indywidualnym odczuwaniu poziomu dobrobytu nie bez znaczenia jest również zdolność i gotowość ludzi do dostosowania swoich potrzeb do wysokości osiąganych dochodów.


Przeciwieństwem dobrobytu jest niedostatek powodujący stan społeczny niezadowolenie, stan ten tworzy:
- nikłą produkcję dóbr materialnych i usług;
- przesilenie gospodarcze;
- marnotrawstwo zasobów i brak ładu w gospodarce;
- bezrobocie jawne lub ukryte;
- niskie płace;
- wielkie nierówności dochodu;
- niesprawiedliwości w relacji płaca- praca;
- brak szans awansu i poprawienia warunków życia;
Źródłem niedostatku są też błędy polityczno- gospodarcze szczególnie gdy są popełniane na dużą skalę.

Realizacja celów i przesłanek społecznych jest zadaniem trudnym i odpowiedzialnym należy je ująć w:
- formie dążeń do wyrównywania szans wszystkich obywateli w zdobywaniu wykształcenia uzyskiwania pracy i płacy odpowiadającym zdobytym kwalifikacją awansowaniu w zawodzie dostępie do działań gospodarczych i uczestnictwie w życiu publicznym;
- w formie osłony grup społecznych i jednostek najsłabszych wszystkim zapewniając minimum socjalne i zwalczając nędzę wszędzie tam gdzie się ujawnia;

Cele i przesłanki ekologiczne

Niefrasobliwość w wykorzystywaniu zasobów środowiska przynajmniej w licznych krajach i regionach doprowadziła do jego znacznego zdewastowania i często do nieodwracalnych negatywnych następstw w racjach pomiędzy człowiekiem a przyrodą. Hasła ochrony przyrody mimo że nie nowe dopiero nie dawno znalazły odzwierciedlenie w celach polityki gospodarczej. W związku z powyższym rozwinęła się również współpraca międzynarodowa w tej dziedzinie zgodnie z uwzględnieniem wymagań eko- rozwoju czyli rozwoju nie kolidującego z ochroną środowiska naturalnego.

Cele obrony militarnej

Historycznie w pewnych okresach czasu cele te w polityce gospodarczej pewnych krajów wysuwały się zdecydowanie na pierwszy plan. Wydatki na cele militarne w budżetach wielu krajów są ciągle znaczącą pozycją. Charakterystyczną cechą celów tego kraju jest ich konkurencyjność. Im więcej polityki gospodarczej kieruje na cele militarne tym mniej może ich w danym czasie przeznaczyć na realizacje innych celów. W polityce realizacja celów obronno- militarnych kieruje się na powiększanie potencjału gałęzi o charakterze obronnym, zapewnienie niezbędnych rezerw mocy produkcyjnych i środków produkcji. Jednocześnie odpowiednio łączy się część przedsięwzięć o znaczeniu militarnym z działaniami zawierającymi do rozbudowy potencjału gospodarczego, szkolenia kadr, wprowadzania nowych technologii, możliwe jest to dzięki uzależnieniu potencjału wojskowego od ogólnego potencjału gospodarki kraju.



Główne dziedziny polityki gospodarki.

Cele i oddziaływania systemu polityki gospodarczej dotyczą wielu dziedzin
i aspektów społecznego procesu ekonomicznego. W związku z powyższym w ramach polityki gospodarczej wykształcały się różne jej dziedziny i podsystemy. Należy zwrócić uwagę na odpowiadający podział polityki gospodarczej na makro i mikro ekonomiczną!
Polityka makroekonomiczna obejmuje te oddziaływania państwa które dotyczą całokształtu procesu gospodarczego lub jego znaczących części i prowadzone są głównie za pośrednictwem takich mechanizmów regulacji jak pieniądz i budżet państwa.
Polityka mikroekonomiczna się regulacją konkretnych zagadnień gospodarczych jej poszczególnymi gałęziami rodzajów produkcji rynków zbytu na określone towary i usługi.

Inny podział akcentujący rodzaje problemów podejmowanych przez politykę gospodarczą to wyodrębnienie:
1. Polityki wzrostu (funkcją polityki wzrostu jest dynamizowanie społecznego procesu gospodarczego w sali długookresowej, przeciwdziałanie siłom i zjawiskom, które mogłyby wzrost hamować czy osłabić);
2. Polityki strukturalnej (zmierza do przekształcania układu relacji i proporcji występujących między poszczególnymi sektorami, działami i gałęziami gospodarki oraz rodzajami produkcji społecznej a jej całością przez preferowanie rozwoju wybranych sektorów i gałęzi);
...