HISTORIA ARCHITEKTURY I URBANISTYKI
Style architektoniczne są nierozerwalnie połączone z:
*epoką, w której powstają
*momentami historycznymi
*poziomem rozwoju techniki.
Przykład: przykładem tych powiązań może być Leonardo da Vinci- przedstawiciel renesansu, człowiek wszechstronny, posiadający dokonania w wielu dziedzinach,
- stworzył rysunek przedstawiający projekt regulacji ruchu w Florencji zawierający dwupoziomowe skrzyżowania
- jego osiągnięciem są prace inżynierskie (melioracyjne)
- prawdopodobnie zaprojektował bardzo pomysłową klatkę schodową w zamku Clizmborne nad Loarą (w klatce tej osoba schodząca na dół i wchodząca na górę, w ogóle się nie widzą)
- był konstruktorem maszyn
- z tego wniosek, że był typowym przedstawicielem renesansu.
STYL ZAKOPIAŃSKI – jego głównym przedstawicielem jest Stanisław Witkiewicz. Po raz pierwszy przyjechał do Zakopanego pod koniec XIX wieku. Był chory na płuca i przyjechał tam w celach leczniczych, gdyż już wtedy wiedział o leczniczym wpływie klimatu górskiego.
Moment historyczny i tradycja Polski w XIX/XX wieku.
- Polska jest pod zaborami (nie ma państwowości).Malarstwo i literatura podkreślają tematy narodowościowe np. Matejko, Sienkiewicz.
- istnieje prawo, które mówi, że dane warunki wpływają na styl architektoniczny. Polska jest pod zaborami, w których warunki są różne, w związku z czym architektura rozwija się niejednolicie na ziemiach polskich. Wydział prawa jednego z uniwersytetów wydał opracowanie, mówiące o różnych...BRAK
- duży wpływ na architekturę ma tradycja. W czasach zaborów była ona niszczona ( zniszczono wszystkie wyrazy polskości wraz z architektonicznością)
w jednym z opracowań opisał różne miejscowości na granicy zaboru rosyjskiego i niemieckiego. Podchodzi on ironicznie do wpływów różnych architektur (np. niemieckiej) na nasze ziemie. Porównuje on tradycyjną wieś polską z drewnianą zabudową (prostą), krajobraz pełen drzew (lipy) do niemieckiej, w której dominują cegły i dachówki.
Twórczość Witkiewicza:
To przede wszystkim dbałość o tradycje. W Zakopanym stało wówczas dużo górskich chat. Póżniej zaczęto stawiać pensjonaty na wzór szwajcarski (Alpy). Witkiewicz nie chętnie podchodził do wzorców innych krajów.
W tym czasie w Anglii rozwijał się ruch sztuki przeciwko architekturze XIX wiecznej.
Ta architektura (jej styl) była:
-historyzujące np. powrót do gotyku (neogotyk)
-są stylami eklektycznymi (zlepianych różnych dotychczas powstałych stylów). Przykładem budowli w stylu eklektycznym jest Pałac Poznańskich (róg Ogrodowej i Zachodniej).
Nastrój epoki –coś, co się rodzi w różnych miejscach np. w obrębie kontynentu i wybucha jednocześnie (pewien nowy trend). Mówi on także o nowym stylu życia, spojrzeniu na świat.
W XIX w. w Anglii czy Niemczech poszukiwano własnego stylu narodowego. Rozwijano u nich własne poczucie państwowości.
Jeżeli chodzi o Polskę etnografowie doszli do wniosku, że jedność narodowa i co za tym idzie architektoniczna została wyniszczona, jedynie na terenie Tatr zostało coś, co jest potwierdzeniem tego jak Polska wyglądała kiedyś. Architektura góralska zachowała swoje tradycje. Była ona wielką inspiracją dla Witkiewicza np. wzornictwo zakopiańskie.
Wzornictwo stylu zakopiańskiego:
Rys.1.Zdobnictwo góralskie jest bardzo proste. Gwoździe są wykorzystane jako element zdobniczy np. drzwiach, bramach, wrotach. Do budowania górale nie używali gwoździ, lecz zaciosy, które najbardziej po namoknięciu scalały drzewo. Poza zdobnictwem, górale nie wykorzystywali gwoździ do budowy domów.
Rys.2.Zaciosy, które po nasiąknięciu scalają drewno. Jeśli chodzi o zdobnictwo stosowano metalowe i drewniane ozdoby na ściany.
Rys.3.Zdobnictwo mebli. Meble góralskie, później budowano też meble stylizowane na góralski, lecz nie do użytku górali.
Rys.4.Zdobnictwo naczyń. Uchwyty Witkiewicza.
W innych epokach podobnie jak jest to widoczne w stylu zakopiańskim również meble, naczynia, stroje, budowle tworzą jedną integralną całość.
STYL ROMAŃSKI-wszystko zaokrąglone. Kościół w Tczewie pod Łęczycą. To samo dotyczy innych dziedzin.
STYL GOTYCKI-strzelistość widoczna w architekturze, ale również w strojach, suknie i buty, długie, wysokie, spiczasto zakończone.
RENESANS-gotycka strzelistość zanika. To, co w górę w gotyku, to w szerz w renesansie. Budowle i meble, ciężkie poziome (kwadratowe) o pięknych progach. Renesansowe kominki niekiedy wyglądały jak domy.
DOMY GÓRALSKIE.
Najbardziej charakterystyczne elementy:
-wysoka podmurówka
-ściany drewniane układane w specyficzny sposób
-budowano bez gwoździ
Innowacje:
-piętro
-schody
-balkon
-ceglane kominy
-niekiedy wprowadzony jest ganek pierwotnie nieobecny
-duże okna, lecz w tej samej linii, co małe okienka góralskie (projekt Witkiewicza).
Rys.5.Najbardziej tradycyjny dom góralski.
Rys.6.Willa pod Jedlami (obok niej znajduje się godna uwagi studnia) -
Rys.7.Willa Koliba – szczyt budynku.
Styl zakopiański za czasów Witkiewicza stał się modą obowiązkową i przetrwał do dziś w architekturze, ubiorze i tradycjach.
Innym przykładem stylu zakopiańskiego:
-Kaplica w Pieszczurówce.
PRZEKSZTAŁCENIA STYLU ZAKOPIAŃSKIEGO.
Po I wojnie światowej podjęto próby budowy w stylu zakopiańskim, ale z innego materiału. Była potrzebna inna technologia pozwalająca na budowę budynków wielo kondygnacyjnych.
Zostały zbudowane budynki z cegły przypominające styl góralski, ale z elementami renesansowymi, elektrycznymi. Gdy zaczęto budować te domy podniósł się krzyk,że udziwniają styl Witkiewicza. Mamy tu do czynienia z ewolucją formy.
Ewolucja formy- do budowy tej samej formy używa się innego materiału. Zjawisko popularne na całym świecie.
W Zakopanem powstały zarówno dobre jak i złe przykłady późnego stylu zakopiańskiego.
Przykład póżnego stylu zakopiańskiego:
-Muzeum Tatrzańskie-uznawany element późnego stylu zakopiańskiego (ceglane).
-Siedziba GOPR-u- podobnie jak Muzeum Tatrzańskie, budowle ceglane, nie otynkowane.
-Sanatorium Dziecięce – zbudowane później. Stanowi przykład na to, że później wracano do kamiennej podmurówki, a dalej cegły nie było widać.
-Dom Turysty- ostatni dobry przykład architektury zakopiańskiej. Twórcze przetworzenie stylu Witkiewicza, powstał w latach 50-tych.Jest to architektura kamienna z drewnianym zakończeniem (dachy). Problem architektoniczny powstały w tej budowli to, to że jest to budynek wielo kondygnacyjny, a budowany jest jak parter i dach.
W tym stylu budowano również, hotele, schroniska, domy lecz niereprezentacyjne jak Willa pod Jedlami. Wybudowano też bloki w stylu zakopiańskim (mające przypominać ten styl). Było to doktrynalne odwrócenie się do tradycji.
Ciekawy jest dom mieszkalny (prywatny), Architedla, który wygląda jak szałas, dach wyrastający z ziemi.
PORÓWNAIE ARCH. TRADYCYJNEJ I PRZEKSZTAŁCEŃ STYLU ZAKOPIAŃSKIEGO.
Architektura tradycyjna zakopiańska to dom nie szkolny, parterowy, z kamienną podmurówką, dachem wykładanym gontem, parter w drewnie. Współcześnie tego typu domy też są budowane, lecz zawierają pewne innowacje (przekształcenia):
-okna wpasowane w dach
-inny kąt spadku dachu (powodował, że nowe domy stawały się strzeliste, podczas gdy stare były przysadziste.
-z czasem również pojawiła się większa liczba kondygnacji.
Jeśli chodzi o kąt spadku dachu, to z tym związany pojawił się w Bukowinie Tatrzańskiej. Ludzie budując swe domy nie mogli się zdecydować na jakiś kąt spadku dachu, dlatego powstało wiele domów różniących się od siebie tym kątem. Z czasem powstał przepis ściśle określający, jaki kąt spadku dachu obowiązuje. Dziś więc nie można budować jak kto chce.
Rys.8.Tradycyjny charakterystyczny szczyt domu zakopiańskiego.
Rys.9.Szczyty przekształcone (spadek niby zakopiański, ale jednak zupełnie inny, odbiegający od tradycji).
Architektura zakopiańska nowa i przekształcona niekiedy dobrze się uzupełniają, nie ma pomiędzy nimi zgrzytów, a niekiedy zupełnie do siebie nie pasują. Niektóre domy były bardzo tandetne, wykonane z płyt okładzinowych, pokryte imitacją czerwonej dachówki – takie domy zupełnie nie pasują do otoczenia.
Współcześnie już nawet kioski, puby, karczmy budowane są w stylu zakopiańskim.
Pierwsze wznoszone w stylu zakopiańskim domy wielokondygnacyjne waliły się, lecz nauczono się je budować (z czasem)
Styl zakopiański podobał się Polakom w całym kraju, również poza obszarem górskim.
Wybudowano tam np.: Kamienice w Warszawie ( budowla przedwojenna, zniszczona w czasie wojny, nie odbudowana współcześnie nie istnieje)
Wiele dworców na Litwie było budowanych w stylu zakopiańskim.
Ta jednak nie zapanowała, bo w tym czasie panował modernizm ( poszukiwano nowych form), trendów.
Zapanowała również moda dworków ( styl dworkowy). Przykłady w Warszawie bardzo ładne to jest przykład jak jedna architektura może wyprzeć drugą architekturę.
GENIUS LOCI – łac. Duch miejsca pojęcie to stworzyli romantycy a dokładniej ich ogrodnicy. Twierdzili, że nie można się sprzeciwiać siłom natury, nie można ich wypierać, bo w przeciwnym razie zemszczą się one na twórcach nowych przekształconych miejsc. Pod pojęcie tym rozumiemy: nastrój, temperaturę, klimat, światło coś, co odróżnia dane miejsce od innych, jego specyfikę. Mimo że to, co może powstać w danym miejscu też może być ciekawe, nie powinno niszczyć ducha miejsca.
Zapora w Czorsztynie. Zanim podjęto decyzję o budowie zapory w Czorsztynie rozważano wiele aspektów tej sprawy:
1)z punktu widzenia ekologicznego po wybudowaniu zapory doszło do zalania pięknych terenów z unikalną roślinnością. Poza tym zapora miała się znaleźć prawie na granicy Parku Narodowego.
2) z punktu widzenia budowy geologicznej terenu, budowa terenu nie gwarantowała, że zapora się nie przewróci.
3) zapora miała się znaleźć niedaleko zamku w Niedzicy. Przed jej budową zamek stanowił kulminacyjny punkt terenu, wyróżniał się na jego tle. Po budowie zapory zginął w tle tak wielkiego rozlewiska wodnego.
4) budowa zapory wiązała się też z wysiedleniem ludzi mieszczącej się na dnie przyszłego zbiornika wsi. Mimo wielu wątpliwości podjęto decyzję o budowie zapory. Na początku wysiedlanie ludzi ze wsi ( stare Maniowy). Wybudowano wieś Nowe Maniowy na wyższych terenach osiedlono ludzi.
STARE MANIOWY ( architektura drewniana, przemyślana ( biedna, ale mądra) Struktura zabudowy: domy położone blisko siebie, drewniane płoty, ładny krajobraz)
NOWE MANIOWY ( nie ma drzew, mniejsze zagęszczenie domów, styl zakopiański przełożony na płyty (beton) pomalowane na biało. Domy kryte termitem. Zaczęły powstawać domy o złych proporcjach ze względu na „ominięcie” przepisów budowlanych ( w PRL istniał przepis, że jak ktoś chce otrzymać kredyt to powierzchnia domu nie może przekraczać 110 m2, z tym, że nie wliczało się kondygnacji ( od podłogi do podłogi)lub wymiaru w świetle ( od podłogi do sufitu), które miały wysokość nie 2,5 m a 2,2 m, wtedy używano pomieszczenie za nie użytkowe. W ten sposób zaczęły powstawać domy wyciągnięte do góry. Budowano również bloki coś jak czworaki PGR-owskie oraz zwykłe domy mogące stać w każdym miejscu w Polsce ( zabudowa zagrodowa).Nowy wybudowany kościół był rozmiarów domów w przeciwieństwie do wsi tradycyjnie kościół góruje nad domami.
Nowych Maniów przeniesiono jedynie stary kościół lecz nowy też powstał. Drewniane płoty zastąpione zostały malowanymi kratami. To wszystko znajduje się na granicy parku narodowego w pobliżu dwóch zabytkowych zamków Czorsztyn i Nidzica.
Podobnie do tradycyjnej architektury góralskiej budowali Cyganie (z tego wniosek, że tradycja może być zapamiętana)
Czasem bywa tak, że z architektury społeczeństw można odczytać ich sposób życia, mentalność. Jest tak w przypadku plemion murzyńskich.
Wsie murzyńskie ( plany)
Wieś położona na terenie górzystym ( RYS-10), Dom murzyński ( RYS-11)
Jeśli dawne kultury, jeszcze trwają to nie zachodzą w nich zmiany, są to kultury zastałe.
RZECZY KTÓRYCH MOŻEMY SIĘ DOWIEDZIEĆ O PLEMIONACH MURZYŃSKICH PATRZĄC NA ICH ARCHITEKTURĘ:
Domy są okrągłe, bo są budowane z gliny a żeby dom z gliny był twardy nie powinien mieć narożników. Powstał gliniany walec trzeba czymś pokryć. Są to gałęzie pokryte trawą, bo drewno nie jest dostępne, jedynie gałęzie. Z dostępnych im materiałów nie mogą zbudować większych budowli więc buduję zespół budowli o planie kół, z których każde stanowi oddzielne pomieszczenie, każde dla jednej osoby, jeśli chodzi o organizacje budowli to są one połączone przejściem lub kamieniami stanowiącymi fortecę. W plemieniu istnieje układ patriarchalny. Szef mieszka w największym domu.
(RYS-12) wieś na terenie równym, kobiety w górnej połowie, mężczyźni w dolnej połowie mieszkają
Istnieje czystość układu najbardziej widoczna na przykładzie wsi na terenie równinnym. Ta czystość odzwierciedla się w zachowaniach ludzi. Ci ludzie przestrzegają pewnych reguł o których nawet nie trzeba im mówić, są w nich wpojone od urodzenia.
Dziś utraciliśmy ten system patriarchalny z zachowaną czystością układu i zachowań.
Panuje system pluralistyczny. Reguły trzeba nam narzucać istnieją konflikty i ma to swoje odzwierciedlenie w przestrzeni.
PLEMIĘ MOZAMBITÓW MIESZKAJĄCE NA SAHARZE
Plemię Mozambików mieszkają na skalistych terenach Sahary. Jest to miejsce ciekawe architektonicznie. Znajduje się tam 5 miast położonych blisko siebie, których początek datuje się na 1020r. Od 1000 lat sposób budowania tamtejszych budynków jest taki sam, z tym, że budowle są nie trwałe z powodu nietrwałości materiałów budowlanych. Ze względu na brak trwałości i wytrzymałości budynki tam się znajdujące są odnawiane, zarówno domy jak i meczety. Mozambici trudnią się handlem ( od zawsze).Wyjeżdżają i zostawiają swoje rodziny. W tym czasie np. ich żony nie mają się prawa nikomu pokazywać, a gdy musza wyjść z domu muszą okryć całe ciało szatami. Rodziny te mogą być bardzo liczne z powodu że mężczyźni posiadają wiele żon i tym samym wiele dzieci. Rodziny liczą niekiedy 25 osób. Wbrew utartym przekonaniom Mozambici ( mieszkańcy Sahary) mają dostęp do wody. Miasta zostały zlokalizowane w pobliżu oaz. Nie w samych oazach ponieważ znajdują się one w dolinach. Miasta zbudowane są na wzgórzach, są to elementy strategiczne bo zazwyczaj na Saharze nie pada deszcz, ale jak spadnie to zalewa wszystkie doliny. Oazy znajdują się wówczas pod wodą. Ponad poziomem wody zostają tylko miasta. W miastach znajduje się normalna zabudowa meczety, cmentarze. Są one nie zaznaczone w szczególny sposób niekiedy kamienie wystające na Saharze to groby. Cywilizacja nie zniszczyła panującego sytemu budownictwa, lecz weszła w sposób życia np. zaczęto budować szosy czy rafinerie.
Uliczki wąskie, częste z zaułkami, miasto usytuowane jest na wzgórzu w związku z tym im ulice wyżej i są bardziej kręte aby łatwiej było wchodzić pod górę, tylko jedna ulica prowadzi z zew. W głąb miasta, ale ulica ta prowadziła do targu i tamtędy wchodziły wielbłądy.
( RYS-13) fragment plany miasta:
-uliczka nie prowadząca na zewnątrz
-ulica wchodząca z zewnątrz wgłąb miasta
Inne ulice nie wchodzą z zewnątrz w głąb miasta, bo gdyby tak było piasek z pustyni nawiewałby do wnętrza miasta. Targ nie jest usytuowany w środku miasta, jest usytuowany poza sercem układu miejskiego, ponieważ na targ wchodzili przybysze natomiast tubylcy nie chcieli aby ingerowali w centrum gdzie np. stał meczet ( powody religijne) Dlatego też meczet znajduje się poza centrum ( specjalnie wybudowany dla turystów)
Sposób budowania domu:
(RYS-14) Plan kondygnacji
- nie ma okien, po otwarciu drzwi nie widać wnętrza domu, gdzie domownicy nie są ubrani w taki sposób jak na ulicy. Nikt z obcych ze względów religijnych, nie może ich oglądać w domowych strojach)
- dużo schodów ze względu na górzyste usytuowanie domów, \
- Materiały budowlane ( niekiedy domy budowane z gliny, częściej jednak zbudowane są z tego, co jest pod ręką, tzn. z kamienia łączonego z gipsem, z umieszczonymi wewnątrz gałęziami palmowymi, pełniącymi role prętów zbrojeniowych.
Ten sam sposób budowy obowiązywał we wszystkich pięciu miastach, co daje niesamowity efekt.
Rys.15-przekrój domu:
-dziura (szpara)wykonana na tarasie. Dzięki niej mieszkańcy mogą wyglądać na zewnątrz, natomiast ludzie na ulicy nie widzą co się dzieje wewnątrz
-dziura w suficie parteru. Jest ona pokryta kratką, która chroni przed deszczem, natomiast dzięki niej pomieszczenie jest oświetlone
-parter
§ domy na pustyni są niewysokie (zazwyczaj parter i półpiętra)
§ gips, którym domy są pokryte jest nakładany ręcznie. Może on przetrwać dzięki temu to, że klimat jest suchy (mimo to budowle trzeba co roku odnawiać). Mozambici mają niesamowite poczucie formy
Mozambici to świetni nie tylko handlowcy, ale i wybitni budowniczowie, ponieważ muszą w kółko budować. W przeciwnym razie ich budowle rozsypałyby się. Jeżeli tak się stanie wykazują niesamowite poczucie solidarności. Jeśli np. sąsiadowi zburzy się dom wszyscy idą mu z pomocą i odbudowują go w krótkim czasie.
Cechuje ich też niesamowita skromność życia, w domu maja bardzo mało sprzętów (ograniczają je do minimum).
Sposób budowania ulic:
Ulice mają stopnie, ponieważ nie używa się tam wózków, a w celach transportowych wykorzystywane są osły. Żeby nie zjechały po położonej na górzystym terenie ulicy co jakiś czas jest stopień.
WYMIARY ARCHITEKTONICZNE:
Wszystkie wymiary są utworzone na podstawie człowieka, np.:
§ ulice: -najwęższa (człowiek z rozstawionymi ramionami)
-szersza (człowiek + osioł objuczony)
-najszersza (dwa objuczone osły)
§ stopnie na ulicy są wysokie na tyle ile zajmuje postawiona poziomo dłoń
§ grób(jego płyta, czyli kamień, którym jest oznaczony) jest szeroki na rozstaw dłoni ze złączonymi kciukami
§ łuk rozporowy, który stosowany jest, aby domy się nie przewracały jest wysoki jak osioł z jeźdźcemo wyciągniętych do góry dłoniach
Rys.16 -ŁUK ROZPOROWY (element często stosowany w architekturze średniowiecza)
Meczet:
ewa21219