biuletyn8-9_67-68.pdf

Byłem na wystawie Eriki Steinbach

BIULETYN IPN

Kolebka

numer indeksu 374431

nakład 3400 egz.

cena 7,50 zł (w tym 0% VAT)

NR 8–9 (67–68)

sierpień–wrzesień

2006

ODDZIAŁY IPN

ADRESY I TELEFONY

BIAŁYSTOK

ul. Warsztatowa 1a, 15-637 Białystok

tel. (0-85) 664 57 03

GDAŃSK

ul. Witomińska 19, 81-311 Gdynia

tel. (0-58) 660 67 00

fax (0-58) 660 67 01

KATOWICE

ul. Kilińskiego 9, 40-061 Katowice

tel. (0-32) 609 98 40

KRAKÓW

ul. Reformacka 3, 31-012 Kraków

tel. (0-12) 421 11 00

LUBLIN

ul. Wieniawska 15, 20-071 Lublin

tel. (0-81) 534 59 11

ŁÓDŹ

ul. Orzeszkowej 31/35, 91-479 Łódź

tel. (0-42) 616 27 45

POZNAŃ

ul. Rolna 45a, 61-487 Poznań

tel. (0-61) 835 69 00

RZESZÓW

ul. Słowackiego 18, 35-060 Rzeszów

tel. (0-17) 860 60 18

SZCZECIN

ul. K. Janickiego 30, 71-270 Szczecin

tel. (0-91) 484 98 00

WARSZAWA

pl. Krasińskich 2/4/6, 00-207 Warszawa

tel. (0-22) 530 86 25

WROCŁAW

ul. Sołtysowicka 23, 51-168 Wrocław

tel. (0-71) 326 76 00

BIULETYN INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

Kolegium: Łukasz Kamiński, Kazimierz Krajewski, Krzysztof Madej, Romuald Niedzielko,

Barbara Polak, Jan M. Ruman, Jan Żaryn – przewodniczący, Jacek Żurek

Redaguje zespół: Romuald Niedzielko (tel. 0-22-4318373),

Barbara Polak – sekretarz redakcji (tel. 0-22-4318375, Barbara.Polak@ipn.gov.pl),

Jan M. Ruman – redaktor naczelny (tel. 0-22-4318374)

Projekt graficzny: Krzysztof Findziński w Redakcja techniczna: Andrzej Broniak

Łamanie: Wojciech Czaplicki w Korekta: Anna Kaniewska

Adres redakcji: ul. Hrubieszowska 6 a, 00-839 Warszawa

http://www.ipn.gov.pl

Druk: Instytut Technologii Eksploatacji

ul. Pułaskiego 6/10, 26-600 Radom

BIULETYN

NR 8–9 (67–68)

SIERPIEŃ–WRZESIEŃ

2006

SPIS TREŚCI

 DWUGŁOS

Piotr Szubarczyk – Byłem na wystawie Eriki Steinbach ...................... 2

Kazimierz Wóycicki – „Wymuszone Drogi”.

Potrzebna inna dyskusja ...............................................................11

 WYDARZENIA .....................................................................................16

 ROZMOWY BIULETYNU

Kolebka „Solidarności”. O polskich kresach północnych

– ze Sławomirem Cenckiewiczem i Grzegorzem Berendtem

rozmawia Barbara Polak ..........................................................................23

 KOMENTARZE HISTORYCZNE

Piotr Semków – Martyrologia Polaków z Pomorza Gdańskiego

w latach II wojny światowej .........................................................42

Grzegorz Berendt – Gdańsk – od niemieckości do polskości .............51

Piotr Semków – Pobór Polaków z Pomorza do Wehrmachtu ............63

Piotr Szubarczyk – „Malgré-nous” – żołnierze mimo woli .................68

Janusz Marszalec, Piotr Niwiński – Akowcy w Gdańsku

– w obronie sztandaru ....................................................................80

Marzena Kruk – Racja po ich stronie .....................................................91

 DOKUMENTY

Sławomir Cenckiewicz – Zemsta czy „wypadek przy pracy”? ..........100

Wojciech Fałkowski – „Czarna Jedynka” ..............................................121

 WSPOMNIENIA

Jan Karandziej – Musiałem przeskakiwać przez płot .......................127

 DEBATA

Polityka historyczna w Polsce i w Niemczech ..............................135

 ZAPOWIEDZI

Międzynarodowa konferencja naukowa

„Kryzysy systemu komunistycznego 1953–1981” .................146

Zdjęcia na okładce: str. I – fot. K. Findziński; str. IV – fot. L. Rysak

INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ

P IOTR S ZUBARCZYK, IPN G DAŃSK

BYŁEM NA WYSTAWIE

ERIKI STEINBACH

Jaka jest ta wystawa? Tandetna. Zarówno od strony koncepcji, jak i re-

alizacji. Jest jak broszura pocięta na kawałki i wywieszona na ścia-

nie. Bardzo dużo tekstu na zbyt małych planszach. Fotografie, które

są podstawą każdej wystawy, mają zbyt mały format i nie wzbudza-

ją ani zainteresowania, ani emocji.

Ludzie chodzą od ściany do ściany i próbują czytać tekst, przeszkadzając sobie nawza-

jem. Po jakimś czasie są zbyt zmęczeni, by dalej to robić. Musieliby przeczytać na stojąco

kilkadziesiąt metrów. Przechodzą więc do sal, w których zgromadzono przedmioty mające

ilustrować tragedię wysiedlanych. Tu czeka ich kolejny zawód. Te przedmioty są nieliczne,

tworzą niespójną graciarnię, swoisty „perski jarmark”. Niektóre pomysły to po prostu kicz.

Ktoś chciał wzruszyć, zadziałać na emocje, ale nie wiedział, jak to zrobić, albo nie miał do

tego serca, bo inne cele były ważniejsze. W szklanej gablocie jakieś suknie, należące według

opisu do wypędzonych. Obok leżą słuchawki, przez które można sobie posłuchać piosenek

( Heimatlieder ) śpiewanych przez wypędzonych z Włoch, z Karelii i z Cypru... Sytuację ratuje

wielki dzwon z zatopionego przez sowiecką łódź podwodną 30 stycznia 1945 r. „Wilhelma

Gustloffa”, wyprodukowany w roku 1938 w Bochum, przekazany na wystawę przez Polskie

Ratownictwo Okrętowe z Gdyni. Ludzie oglądają go z zaciekawieniem, pukają weń palcami,

podziwiają, że taki wielki. Potem przestają się interesować wystawą i obserwują reakcje in-

nych, jakby w tych reakcjach szukali odpowiedzi na pytanie: „I to jest ta słynna wystawa”?

Mimo że w salach jest pełno ludzi, zwabionych doniesieniami mediów o ostrej reakcji na

wystawę przedstawicieli polskich władz, prawie nie słychać rozmów. Ludzie mówią półszep-

tem albo milczą. Nie wiadomo przecież, kto obok stoi, moja reakcja może mu się nie spodobać.

Dopiero po dłuższej obserwacji znalazłem partnerów do krótkiej rozmowy i wymiany opinii:

młodą dziennikarkę z Wielkopolski i dwoje nauczycieli historii z Warszawy. Zgodziliśmy się

co do jednego: wystawa jest wyprana z kontekstu historycznego, a jej czytelne przesłanie jest

z gruntu fałszywe: wszyscy wszystkich wypędzali, ale najbardziej ucierpieli Niemcy. Teraz

jest wspólna Europa, więc kochajmy się i nie szukajmy winnych w przeszłości...

Bez katalogu

Po wejściu na parter Kronprinzenpalais każdy przybysz rozgląda się za katalogiem wy-

stawy. Tu pierwsze rozczarowanie. Katalogu nie ma. Kiedy będzie? W przyszłym tygodniu

– odpowiada pani obsługująca skromny straganik z książkami. Kilkanaście tytułów książek

– wspomnień wysiedlonych Niemców, kasety z ilmami i książka poświęcona działalności

dr. Herberta Czai, działacza niemieckich ziomkostw i Związku Wypędzonych. Wobec braku

katalogu każdy, kto przyjechał na wystawę, by ją zarejestrować do późniejszej analizy lub

by napisać recenzję dla gazety, musi przeczytać i przepisać do notesu znaczną część obi-

tego tekstu. To ewenement na

niemieckich wystawach, które

mają zwykle bogate katalogi,

pokazujące całą ekspozycję.

Brak środków na wydanie ka-

talogu czy świadome działanie,

mające na celu utrudnienie

krytycznej analizy jej zawar-

tości w pierwszych dniach po

otwarciu, gdy zainteresowanie

mediów jest największe? Za-

miast katalogu dostaję ulotkę

formatu A-4 z ogólnikowymi

informacjami o wystawie,

która ma być rzutem oka

– poprzez wybrane przykłady

– na ucieczki, wypędzenia

i ludobójstwa w XX w. Za

główną przyczynę wypędzeń

grup etnicznych i mniejszości

autorzy ulotki uważają ideę

państwa narodowego, homoge-

nicznego. Obok tak rozumia-

nego nacjonalizmu źródłem

prześladowań jest też rasizm

i antysemityzm. Słowa takie

jak narodowy socjalizm, komunizm czy totalitaryzm nie pojawiają się ani w ulotce, ani na

wystawie poświęconej wypędzeniom i eksterminacji narodów w XX w.!

Tu bardzo ważna dygresja: po drugiej stronie Unter den Linden, w Niemieckim Muzeum

Historycznym, prezentowano od maja do sierpnia wystawę o identycznej tematyce co „Wy-

muszone drogi” Eriki Steinbach. Była to wystawa „Ucieczka – wypędzenie – integracja – oj-

czyzna” pod patronatem prezydenta Republiki Federalnej Horsta Köhlera. Wydano obszerne

katalogi tej wystawy – niezwykle bogatej, obitującej w starannie dobrane zdjęcia i eksponaty.

W okolicznościowej ulotce napisano: „Na skutek rozpętanej przez narodowosocjalistyczne

Niemcy II wojny światowej, ucieczki i wypędzenia osiągnęły nowy, koszmarny wymiar”. I to

jest właściwe postawienie sprawy. Nie wymagamy zbyt wiele. Po takim oświadczeniu każdy

Polak, i nie tylko Polak, pochyli się ze współczuciem nad losem kilku tysięcy niemieckich

dzieci, utopionych w zimną styczniową noc na „Wilhelmie Gustlofie”, i nie będzie prote-

stował przeciwko prawu Niemców do opłakiwania swoich rodaków. Kiedy jednak zamiast

tego otrzymujemy mętne, dialektyczne wywody o nacjonalizmie, rasizmie i antysemityzmie

jako enigmatycznych, anonimowych źródłach nieszczęść, które spotkały Europejczyków

w XX w., z wyraźną sugestią, że wszyscy są winni i wszyscy są pokrzywdzeni, to takie sta-

wianie sprawy musi wywołać protest.

wystawa jest wyprana

z kontekstu historycznego,

a jej czytelne przesłanie

jest z gruntu fałszywe:

wszyscy wszystkich

wypędzali,

ale najbardziej

ucierpieli Niemcy.

Teraz jest wspólna Europa,

więc kochajmy się

i nie szukajmy winnych

w przeszłości...

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: