Gimnazjum Gminne

Wstęp

Jednym z głównych zadań stojących przed każdą placówką oświatową jest dbałość o odpowiedni poziom edukacji. Reforma oświaty wprowadziła obok oceniania wewnętrznego także ocenianie zewnętrzne. Wyniki przeprowadzanego na zakończenie szkoły egzaminu pozwalają dyrektorom szkół, nauczycielom, rodzicom, uczniom oraz organom prowadzącym i sprawującym nadzór pedagogiczny sprawdzić, czy uczeń potrafi wykorzystać umiejętności określone w standardach wymagań egzaminacyjnych i wskazać, które z nich sprawiły mu największe trudności lub których nie opanował.

Sprawa utrzymania odpowiedniego poziomu edukacyjnego od chwili powołania gimnazjów stała się jednym z priorytetów każdego członka Rady Pedagogicznej Gimnazjum Gminnego w Karolewie. A organizacja pracy i zasad funkcjonowania tej placówki wymagała wytężonego wysiłku ze względu na obszar działania i środowisko, z którego wywodzą się uczniowie naszej szkoły.

Charakterystyka szkoły

Gimnazjum Gminne w Karolewie to szkoła licząca od 380 do 400 uczniów. Jest jedynym gimnazjum na terenie okołomiejskiej gminy Kętrzyn. Do szkoły jest dowożonych ponad 90% uczniów z terenu całej gminy. To powoduje, że czas pracy szkoły, w tym organizacja zajęć pozalekcyjnych, musi być dostosowany do czasu pobytu uczniów w gimnazjum.

Przez dwa pierwsze lata gimnazjum funkcjonowało jako „szkoła rozproszona” (4 oddziały mieszczące się w największych gminnych szkołach podstawowych, położonych w różnych miejscowościach). Ta sytuacja sprawiła, że od początku Rada Pedagogiczna musiała sprostać wielu wyzwaniom. Staraliśmy się doprowadzić do integracji młodzieży z różnych szkół, by czuli się uczniami jednej – gimnazjum, zainteresować  sprawami szkoły rodziców, dbać o odpowiedni w tych warunkach poziom edukacji oraz doskonalić własne warsztaty pracy, poznawać i wdrażać rozwiązania, które narzucała reforma oświaty. Ponad 65% naszych wychowanków pochodzi z rodzin popegerowskich, gdzie w zdecydowanej większości oboje rodzice nie pracują zawodowo bądź jedno z nich otrzymuje na pół roku pracę interwencyjną. W domach panuje ogromna bieda. Nie ma więc mowy o dofinansowaniu dzieci na cele edukacyjne. Uczniowie często przychodzą do szkoły wyposażeni jedynie w zeszyty. Wielu brakuje podstawowych podręczników i ćwiczeń. Rodzice są w niewielkim stopniu zainteresowani sukcesami szkolnymi dzieci, bo nie wierzą, że w czymkolwiek zmienią one sytuację, w jakiej znajduje się większość rodzin uczniów. Jest to więc nowe, dodatkowe wyzwanie dla nauczycieli – rozbudzić zainteresowania rodziców nauką własnych dzieci. Pracę w nowej, stałej siedzibie w Karolewie rozpoczęliśmy 1 września 2001 r. Cieszyliśmy się z nowej szkoły, jednak czekały nas kolejne zadania.

Kierunki działań szkoły podjęte w związku z wprowadzeniem egzaminu

Pierwszy rok pracy w nowych warunkach był jednocześnie pierwszym, w którym przewidziano przeprowadzenie zewnętrznego egzaminu gimnazjalnego. Było to potężne wyzwanie dla nas wszystkich, zastanawialiśmy się, jak temu sprostamy. Ta sprawa była priorytetem wśród zadań, jakie sobie stawialiśmy. Uznając rangę problemu, już od sierpnia 1999 r. podjęliśmy szereg działań, które dowodziły, że zdawaliśmy sobie sprawę z wpływu oceniania zewnętrznego na jakość pracy szkoły. W zakresie działań dydaktycznych dokonaliśmy analizy szkolnego zestawu programów nauczania i w kolejnych latach podjęliśmy decyzję o zmianie programów nauczania z fizyki, matematyki, języka polskiego, historii i muzyki – te, z którymi nauczyciele pracowali wcześniej, nie były w pełni spójne z wymaganiami egzaminacyjnymi. Oprócz tego przeanalizowaliśmy treści ścieżek edukacyjnych i wspólnie sprawdziliśmy, czy występują one w wybranych programach nauczania, zmodyfikowaliśmy także rodzaj dokumentowania zrealizowanych treści. Nauczyciele zweryfikowali stosowane ćwiczenia i zadania, wybrali te, które częściej odwoływały się do doświadczeń uczniów. Wszyscy uświadomiliśmy sobie konieczność położenia nacisku na kształcenie umiejętności, a nie tylko na przyswajanie wiedzy teoretycznej. Odbyły się także szkoleniowe rady pedagogiczne, ponadto nauczyciele uczestniczyli w formach doskonalenia zewnętrznego na temat stosowania różnorodnych form i metod nauczania. W efekcie tych szkoleń dołożyliśmy starań, by ograniczyć metody podające i zastąpić je aktywizującymi. Nauczyciele częściej stosują metody problemowe oraz zlecają przygotowanie projektów międzyprzedmiotowych. Uczniowie częściej pracują w grupach, podejmują zadania i ćwiczenia redakcyjne. Wszyscy dbają o utrwalanie wprowadzonych treści. Okazało się, że zmian wymaga także system oceniania wewnątrzszkolnego. Nauczyciele zobowiązani zostali do częstszego sprawdzania uczniów w zakresie opanowania umiejętności objętych wymaganiami egzaminacyjnymi. Przystąpiliśmy także do budowania systemu zróżnicowanych kryteriów oceniania.

Egzamin zewnętrzny spowodował, że nauczyciele naszego gimnazjum podjęli wiele działań mających na celu dostosowanie własnych warsztatów pracy, planów pracy, stosowanych metod i form nauczania oraz sposobów oceniania wewnątrzszkolnego do wymogów, jakie stawiało wprowadzane ocenianie zewnętrzne. Standardy wymagań egzaminacyjnych stały się punktem odniesienia do formułowania wymagań edukacyjnych. Ocenianie zewnętrzne wskazało nam priorytety w kształceniu, wpłynęło na stosowane w naszym gimnazjum formy i metody nauczania. Nauczyciele, po zapoznaniu się z zakresem treści objętych egzaminem, dokonali świadomych zmian we własnych działaniach dydaktycznych. Ocenianie zewnętrzne wpłynęło również znacząco na organizację pracy w naszej placówce. Wprowadziliśmy wiele zajęć pozalekcyjnych, tworząc przedmiotowe koła i kluby zainteresowań, zmieniliśmy stosowane programy nauczania. Do życia zostały powołane nauczycielskie zespoły międzyprzedmiotowe skupiające nauczycieli humanistów lub nauczycieli przedmiotów matematyczno-przyrodniczych. Dokonaliśmy zmian w programie WDN – skupiliśmy się na szkoleniach w zakresie wykorzystania wyników egzaminu zewnętrznego, pracy ze standardami, tworzenia planów wynikowych. Zachęcamy nauczycieli do korzystania z kursów pomiaru dydaktycznego. Zmiany dotyczyły także ramowych planów nauczania. Ogromną popularnością cieszą się wprowadzone godziny nauczycielskich konsultacji dla uczniów mających problemy z nauką.

Standardy egzaminacyjne a szkolny zestaw programów nauczania

Po pierwszym próbnym egzaminie (jesień 2001), gdy tylko dotarł do nas raport OKE z egzaminu próbnego, zespoły nie tylko zajęły się jego analizą, ale też przedstawiły wyniki uczniów oraz sformułowały wnioski do dalszej pracy. Identyczny kierunek pracy podjęty został również po pierwszym egzaminie zewnętrznym (maj 2002). Tym razem skutkiem analiz była zmiana w sierpniu 2002 r. programów nauczania z matematyki, fizyki i historii, gdyż nie zawierały niektórych standardów egzaminacyjnych i w efekcie wyniki egzaminu były niezadawalające. Na początku października tego roku nauczycielskie zespoły międzyprzedmiotowe odpowiadające częściom egzaminu zewnętrznego, tzn. zespół nauczycieli uczących przedmiotów humanistycznych i zespół nauczycieli uczących przedmiotów matematyczno-przyrodniczych, na radzie pedagogicznej przedstawiły wyniki analizy pracy nad standardami po pierwszym trzyletnim cyklu kształcenia. W tym samym miesiącu (październik 2002) w wyniku analiz raportu OKE i ustalonych przez zespoły kierunków działań dotyczących m. in. położenia nacisku na ćwiczenie tych umiejętności ze standardów, które na egzaminie zewnętrznym sprawiły naszym uczniom najwięcej kłopotów, każdy nauczyciel przedmiotu otrzymał wskazówki, które miały znaleźć odzwierciedlenie w planach pracy dydaktycznej.

Odbyło się też spotkanie z uczniami klas III i ich rodzicami, by wskazać, w jaki sposób należy przygotować się do egzaminu, na co zwrócić szczególną uwagę. Zadanie to zdecydowanie ułatwił fakt, że wśród grona mieliśmy już dwoje nauczycieli egzaminatorów. Zdając sobie sprawę z nie najlepszych wyników,  podjęliśmy  dodatkowe działania, m.in. biorąc udział w programie Polskiej Fundacji Dzieci i Młodzieży „Równać szanse”, do którego napisaliśmy wspólny projekt ze Stowarzyszeniem Edukacja Inaczej oraz z Gimnazjum w Srokowie pod nazwą „Przeciwdziałanie agresji Z górki”. W ramach tego projektu powstało wiele klubów zainteresowań, m. in. Klub Matematyków, Klub Młodych Polonistów, Klub Zwolenników Chemii, itp., gdzie obok działań przewidzianych planami pracy znalazło się miejsce na doskonalenie wybranych umiejętności ze standardów wymagań egzaminacyjnych. Kolejne lata przyniosły dalsze, coraz liczniejsze działania, które ilustruje Tabela nr 1.

9

Tabela 1.              Kalendarium działań związanych z wykorzystaniem wyników egzaminów zewnętrznych w Gimnazjum

W grudniu 2002 r. nasze gimnazjum posłużyło jako studium przypadku w prowadzonym przez CKE badaniu ewaluacyjnym trafności standardów wymagań będących podstawą do przeprowadzenia egzaminu gimnazjalnego oraz ich użyteczności w procesie podnoszenia jakości pracy szkoły. Zakładało ono m.in.: przeprowadzenie wywiadów, obserwacji i badań ankietowych wśród nauczycieli, przewodniczących zespołów międzyprzedmiotowych, liderów WDN, rodziców oraz analizę dokumentów związanych z planowaniem pracy, doskonaleniem nauczycieli, WSO, interpretacją wyników egzaminów zewnętrznych, mierzeniem jakości pracy szkoły. Przeprowadzone badanie uświadomiło nauczycielom naszej szkoły, jak ważna jest praca ze standardami wymagań egzaminacyjnych. Dotyczyło to również odpowiedzialności wszystkich nauczycieli – nie tylko nauczających przedmiotów objętych egzaminem zewnętrznym – za uzyskane przez naszych wychowanków wyniki. Utwierdziliśmy się w przekonaniu, że słusznie włączyliśmy do tych działań rodziców, którym próbowaliśmy radzić, w jaki sposób pracować z dziećmi w domu. Polecaliśmy im wartościowe testy egzaminacyjne, które uczniowie mogliby rozwiązywać samodzielnie. Zaktywizowana została praca zespołów międzyprzedmiotowych, które szukały sposobów jak najefektywniejszych działań ćwiczących umiejętności ujęte w standardach egzaminacyjnych. Organizowaliśmy również cykl szkoleniowych rad pedagogicznych na temat sposobów wykorzystania wyników egzaminu i pracy ze standardami.

W grudniu 2002 r. odbyła się kolejna rada szkoleniowa, prowadzona przez przedstawiciela OKE w Łomży, na temat sposobów wykorzystania wyników egzaminu zewnętrznego. Zespoły nauczycielskie obejmujące nauczycieli bloku humanistycznego i matematyczno-przyrodniczego na bieżąco prowadziły analizę wyników naszych uczniów, wskazywały te z wymagań egzaminacyjnych, które na egzaminie sprawiły naszym uczniom najwięcej kłopotów lub w ogóle nie zostały podjęte próby uporania się z zadaniami je sprawdzającymi. Zespoły formułowały też wnioski do dalszej pracy. Podejmowane przez zespoły działania miały zawsze swoje odzwierciedlenie w trakcie zebrań z rodzicami uczniów. Podczas nich prezentowano wyniki uzyskane przez dane klasy w trakcie roku szkolnego. Bierzemy wówczas pod uwagę dane z lat poprzednich, bieżący rok szkolny wszystkich klas z jednego poziomu. Analiza dotyczy różnych umiejętności określonych w standardach egzaminacyjnych. Tabela nr 2 przedstawia m. in. wyniki w dziedzinie czytania i odbioru tekstów kultury oraz tworzenia własnych tekstów. Pamiętamy o tym, by prowadzić analizy na bieżąco, systematycznie, a wyniki porównywać nie tylko w skali danego roku szkolnego, ale także w odniesieniu do lat wcześniejszych. Przykład takiej wszechstronnej analizy na przestrzeni kolejnych lat szkolnych przedstawia Tabela nr 3.

Tabela 2.              Analiza wskaźników łatwości zadań w części humanistycznej egzaminów 2002 i 2003 w zestawieniu z egzaminem próbnym z lutego 2004