Skażenie grzybami w archiwum.doc

4

SKAŻENIE GRZYBAMI PLEŚNIOWYMI

W ARCHIWACH I MAGAZYNACH

1.              Wygląd i rozpoznawanie grzybów pleśniowych. Grzyby pleśniowe wzrastają w formie mikroskopijnie małych, splecionych nici (strzępków). Mogą tworzyć widoczne gołym okiem niezwykle rozległe grzybnie i tkanki pozorne. Plamy wody i ślady butwienia na papierze, wykwity o konsystencji proszku lub naloty w połączeniu z powierzchniowymi, często czarnymi, ciemno brązowymi lub szarozielonymi przebarwieniami, strzępki między stronami, oddzielona lub lekko przywierająca pleśń i biodeterioracja papieru (do 20% rocznie) oznaczają zasiedlenie przez grzyby. Grzyby pleśniowe wzrastają  również na pergaminie, skórze, tekstyliach i obiektach drewnianych także powodując rozkład i zniszczenie tych przedmiotów.

2.              Przyczyny porażenia. Wady budowlane (wilgoć w budynku), sprzyjające wzrostowi grzybów pleśniowych warunki klimatyczne w pomieszczeniach oraz brud stanowią główne przyczyny porażenia grzybami pleśniowymi zbiorów archiwum, przechowalni lub magazynu. Wzrostowi grzybów pleśniowych sprzyjają:

a.               Temperatura w pomieszczeniu przekraczająca 18°C.

b.              Względna wilgotność powietrza powyżej 55%.

c.               Niekonserwowane urządzenia wentylacyjne.

d.              Zmieniające się warunki oświetleniowe.

e.               Niewystarczająca cyrkulacja powietrza bądź jej brak.

3.              Zagrożenia dla zdrowia. Ekspozycja na grzyby pleśniowe może prowadzić do wystąpienia reakcji alergicznych. Odpowiedzialne za jej wystąpienie są szczególnie zarodniki grzybów pleśniowych oraz fragmenty strzępków pleśni wchłaniane wraz z wdychanym powietrzem. Decydujące znaczenie dla wystąpienia alergii ma ilość wchłoniętych zarodników oraz indywidualna wrażliwość na ich działanie. Jeśli naturalne mechanizmy organizmu ludzkiego nie mogą poradzić sobie z dawką alergenu, dochodzi do zachorowania. Pierwszymi symptomami reakcji alergicznej są kichanie, kaszel, katar, zaczerwienienie skóry i oczu występujące natychmiast po kontakcie ze skażonymi zbiorami archiwalnymi i z reguły ustępujące, gdy kontakt zostaje przerwany. W przypadku kontynuowania pracy ze skażonym materiałem, ale również w przypadku już istniejącej choroby dróg oddechowych może dojść do napadów duszności. Rzadziej dochodzi do reakcji ze strony pęcherzyków płucnych charakteryzującej się objawami przypominającymi grypę. Choroby zakaźne wywoływane przez grzyby pleśniowe mają podrzędne znaczenie z uwagi na małą częstotliwość ich występowania. Występują one w szczególnych sytuacjach, zwykle wtedy, gdy doszło już do ogólnego osłabienia systemu odpornościowego z powodu innych ciężkich schorzeń.

4.              Działania zapobiegające porażeniu grzybami pleśniowymi

a.               Warunki klimatyczne w pomieszczeniach. Najważniejsze warunki, jakie należy spełnić, by zapobiec porażeniu grzybami pleśniowymi to niska temperatura w pomieszczeniu < 18°C oraz niska  względna  wilgotność powietrza < 55%. Zalecany jest regularny pomiar temperatury pomieszczenia i względnej wilgotności, by w przypadku przekroczenia powyższych wartości móc dokonać regulacji ogrzewania bądź systemów wentylacyjnych. W przypadku nowo budowanych obiektów zaleca się zastosowanie mechanicznej wentylacji z odpowiednimi filtrami. Personel fachowy powinien ją regularnie (raz w roku) kontrolować i poddawać konserwacji. W pomieszczeniach powinna być zapewniona równomierna cyrkulacja powietrza. By chronić materiał składowany w bezpośredniej bliskości okien przed nadmiernym nagrzaniem, zaleca się instalację urządzeń chroniących przed światłem słonecznym (żaluzji zewnętrznych itp.).

b.              Wyposażenie pomieszczeń. Wyposażenie, sprzęty i materiały należy dobrać w taki sposób, by maksymalnie zredukować odkładanie się kurzu. W celach prewencyjnych należy unikać na przykład trudno dostępnych kątów i zaułków, budowlanych wnęk, przejść, wąskich korytarzy, rur i przewodów, wykładzin dywanowych, zasłon, innych przegród materiałowych, porowatego drewna, nieotynkowanych ścian z fugami, porowatych powierzchni, powierzchni z materiału naładowanego elektrostatycznie oraz materiałowych pokryć ściennych, które tworzą sprzyjające warunki do gromadzenia się zarodników grzybów.

c.               Środki organizacyjne. Przyjmowane materiały należy kontrolować wizualnie pod kątem skażenia grzybami pleśniowymi. W przypadku odkrycia porażenia należy usunąć zanieczyszczenie przed wejściem materiału do magazynu. W żadnym wypadku nie należy łącznie magazynować materiału, który nie został jeszcze poddany oczyszczeniu i materiału nieskażonego. Pomieszczenia archiwów, przechowalni i magazynów należy regularnie czyścić włącznie z ich wyposażeniem, a w przypadku wystąpienia takiej konieczności również dezynfekować.

5.              Usuwanie grzybów pleśniowych. W zależności od warunków w danym obiekcie należy podjąć następujące działania:

a.               Sprawdzenie istniejących systemy regałów pod kątem możliwości ich czyszczenia
(ewentualna wymiana) i ustawienia względem okien. Należy przy tym unikać
wystawiania materiałów na działanie ciepła pochodzącego z promieniowania
słonecznego i zapewnić wystarczającą wentylację.

b.              Sprawdzenie jakości materiałów na sufitach, ścianach i podłogach i ich ewentualna wymiana na bardziej odpowiednie materiały.

c.               Zapewnienie odpowiedniej wentylacji (ewentualne zamontowanie w pomieszczeniu wentylacji mechanicznej) zgodnie z parametrami wymienionymi w punkcie.

d.              Budowlana renowacja substancji budynku / izolacja murów przeciwdziałająca
przenikaniu wilgoci.

6.              Odkażanie zanieczyszczonych materiałów archiwalnych. Odkażanie przez oczyszczenie ma zawsze priorytet przed sterylizacją. Wilgotne, skażone materiały archiwalne z papieru z zawartością wody przewyższającą 10% wilgoci powierzchniowej muszą zostać odizolowane od innych materiałów pisanych i osuszone w zimnej, suchej atmosferze do maksymalnie 10% wilgoci powierzchniowej. Zanieczyszczenia znajdujące się na zbiorach archiwalnych (np. oddzieloną lub lekko przywierającą pleśń) należy możliwie jak najdokładniej usunąć mechanicznie (np. ścierkami nasączonymi środkami dezynfekującymi lub używając odkurzacza z filtrem) uwzględniając przepisy dot. bezpieczeństwa (techniczne środki zapobiegające na stałych stanowiskach pracy, środki ochrony indywidualnej) przed przyjęciem do magazynu lub przed dalszymi etapami obróbki. Sterylizacja jest w przypadku obróbki skażonych zbiorów archiwalnych metodą którą wybiera się wyczerpawszy wszystkie inne sposoby usuwania czynników biologicznych (tylko w szczególnych przypadkach usprawiedliwione jest zastosowanie sterylizacji przez naświetlanie 60Co (radioaktywnym kobaltem) lub sterylizacji gazem - tlenkiem etylenu). Sterylizacja może być wykonywana jedynie przez specjalistyczne firmy posiadające odpowiednie kwalifikacje. Warunkiem skutecznej sterylizacji jest wysuszenie materiałów przed odkażaniem, ustalenie koniecznej dawki naświetlania względnie dawki gazu na drodze wstępnych analiz mikrobiologicznych i oczyszczenie materiału z pyłu alergizującego po dokonaniu odkażenia (sterylizacja nie pozbawia grzybów pleśniowych ich działania toksycznego i alergizującego!). W przypadku sterylizacji gazowej tlenkiem etylenu nie można wykluczyć zagrożenia zdrowia pracowników wywołanego pozostałościami gazu adsorbowanymi na materiale. W zależności od wartości i stopnia zniszczenia materiałów archiwalnych konieczne mogą okazać się dalsze działania konserwacyjne i restauratorskie ukierunkowane na usunięcie wilgoci i przywrócenie materiałom stabilnej struktury.

7.              Minimalizacja ryzyka. Jeśli usunięcie skażenia nie jest możliwe, należy podjąć następujące działania zastępcze w celu obniżenia stężenia zarodników grzybów:

a.               Poprawa parametrów klimatycznych w pomieszczeniach bez klimatyzacji

-           Regularny pomiar względnej wilgotności powietrza i temperatury w pomieszczeniu.

-           Obniżenie temperatury pomieszczenia do 18°C poprzez regulację systemu grzewczego,   zasłonięcie i izolację okien (m.in. oklejenie okien papierem pakowym prowadzi do obniżenia temperatury o 3-4°C), tworzenie przeciągu.

-           Redukcja wilgotności powietrza dzięki zastosowaniu urządzenia zmniejszającego
wilgotność zaopatrzonego w odpowiedni system filtrów zatrzymujących zarodniki
grzybów.

-           Poprawa warunków klimatycznych w pomieszczeniu dzięki naturalnej wentylacji,
jeśli wilgotność powietrza atmosferycznego jest niższa niż powietrza w pomieszczeniu.

-           Wyrywkowe kontrole materiałów archiwalnych pod kątem ewentualnego porażenia grzybami pleśniowymi.

b.              Poprawa parametrów klimatycznych w klimatyzowanych pomieszczeniach
archiwów, przechowalni i magazynów

-           Należy skontrolować istniejącą wentylację mechaniczną pod kątem jej prawidłowego funkcjonowania technicznego (wkłady filtrów). Wyrzutnie powietrza nie mogą
znajdować się w bezpośredniej bliskości nawiewów do innych pomieszczeń, otworów okiennych czy drzwi. Należy przeciwdziałać przenoszeniu czynników biologicznych do innych pomieszczeń roboczych poprzez instalację i regularną wymianę wysoko skutecznych filtrów powietrza. Zużyte wkłady filtrów należy usuwać w zamkniętych pojemnikach.

c.               Poprawa warunków pracy

-           W skażonych pomieszczeniach magazynowych nie można tworzyć stałych stanowisk pracy. Czas przebywania w pomieszczeniach należy ograniczyć do niezbędnego minimum. Przeglądania akt należy dokonywać w innym stosownym pomieszczeniu.

-           Osoby zatrudnione należy w odpowiednim stopniu poinformować o ryzyku zdrowotnym i działaniach prewencyjnych podejmowanych w trakcie kontaktu ze
skażonym materiałem.

-           Pomieszczenia należy sprzątać regularnie, najlepiej w interwałach tygodniowych. Wszystkie powierzchnie (podłogi, regały, stoły, skrzynie itp.) należy regularnie
dezynfekować grzybobójczymi środkami do dezynfekcji powierzchni. Preferowane są preparaty nie zawierające aldehydów, szczególnie ze związków czwartorzędowych i amfoterycznych oraz związków nadtlenków.

-           Skażone materiały archiwalne należy oczyścić z kurzu gotowymi ściereczkami do dezynfekcji lub przy użyciu odkurzacza z odpowiednim filtrem. Czyszczenie powierzchni powinno odbywać się wyłącznie z użyciem wyciągu zaopatrzonego w wysoko skuteczne filtry powietrzne, gwarantującego ochronę pracowników dzięki strumieniowi powietrza skierowanemu do wnętrza urządzenia nawiewanemu przez otwór roboczy. Fachowy personel powinien regularnie kontrolować i konserwować wyciągi.

-           Podczas pierwszego wstępnego oczyszczania pomieszczeń archiwum i materiałów  archiwalnych należy stosować jednorazowe fartuchy ze ściśle przylegającym kapturem (ochrona włosów) i osobiste półmaski filtrujące klasy P2 lub półmaski filtrujące FFP2 S/L z zaworem wydechowym oraz odpowiednie rękawice ochronne. W wypadku   przeglądania oczyszczonych materiałów archiwalnych za wystarczającą ochronę uważa się odpowiedni fartuch ochronny (z długim rękawem, z zapinanym kołnierzykiem), maski z jednorazowym filtrem FFP2 S/L z zaworem wydechowym oraz rękawice ochronne.

-           Odzież prywatną i odzież ochronną należy przechowywać osobno. Za odpowiednie przechowywanie także środków ochrony, regularne czyszczenie środków ochrony indywidualnej i odzieży ochronnej odpowiada pracodawca.

-           Pracownikom należy zapewnić umywalkę i wyposażyć ją w odpowiedni środek do dezynfekcji rąk, by mogli przed przerwą w pracy lub po jej zakończeniu zdezynfekować ręce po kontakcie z silnie skażonymi przedmiotami.

-           Należy w miarę możliwości unikać transportu wewnętrznego skażonych materiałów archiwalnych. Jeśli istnieje konieczność magazynowania akt w pudłach, to powinny one posiadać otwory wentylacyjne. Zawsze należy unikać kondensowania wody.

-           Zamiast pracy ze skażonymi aktami w innych pomieszczeniach biurowych, zaleca się zrobienie ich fotokopii.

-           Stacjonarne urządzenia  wentylacyjne, sprzęt zmniejszający wilgotność i wentylatory powinny być ustawione i eksploatowane w taki sposób, by nie powodowały wzbijania się pyłu i kurzu.

-           We wszystkich pomieszczeniach, w których składuje się zbiory i poddaje je obróbce należy wprowadzić zakaz jedzenia i picia (w tych celach używać należy pomieszczeń socjalnych).

-           Należy wprowadzić zakaz zwilżania palców podczas kartkowania dokumentów.

-           W pomieszczeniach archiwalnych i magazynowych nie należy hodować roślin
(niebezpieczeństwo skażenia ziemią i podwyższenie wilgotności powietrza).

d.              Profilaktyka z zakresu medycyny pracy. Zagrożenie może być wynikiem alergizującego, toksycznego, ale również infekcyjnego oddziaływania grzybów pleśniowych. Z tego wynikają następujące obowiązki pracodawcy:

-           Pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom badania profilaktyczne z
zakresu medycyny pracy przed podjęciem pracy, a  potem w regularnych
odstępach czasowych.

-           Pracodawca jest zobowiązany zapewnić pracownikom, którzy nabawili się infekcji
lub, u których wystąpiła choroba o podłożu alergicznym, która może wiązać się z
czynnościami związanymi z materiałem skażonym grzybami pleśniowymi,
natychmiastowe badania profilaktyczne z zakresu medycyny pracy.

e.               Badania mikrobiologiczne. Przeprowadzenie badań mikrobiologicznych materiałów archiwalnych może okazać się konieczne w celu lepszej oceny zagrożenia w przypadku podejrzewanego porażenia grzybami pleśniowymi, lecz także w celu sprawdzenia skuteczności stosowanych środków technicznych. Nie jest konieczne przeprowadzanie badania mikrobiologicznego w celu dodatkowego  skontrolowania skuteczności sterylizacji, jeśli spełnione zostały warunki sterylizacji, a działania przyniosły założony efekt