Finansowe instrumenty rozliczeniowe Inkaso bankowe – polega na tym, że prowadzący rachunek klienta bank pobiera, na podstawie przedstawionych dokumentów, od innego podmiotu (płatnika), wymienioną w dokumentach należność albo z tytułu już dokonanej transakcji, albo na poczet przyszłej zapłaty. W regulowaniu stosunków wierzycielska – dłużniczych między kontrahentami, bank spełnia funkcję typowego pośrednika, nie ponoszącego żadnej odpowiedzialności za realizowaną transakcję. Do obowiązków banku, związanych z inkasem, nie należy merytoryczna kontrola przedstawionych mu dokumentów. Najważniejszy podział inkasa bankowego jest oparty na kryterium rodzaju dokumentów, które są przekładane bankowi realizującemu inkaso. Pod tym względem inkaso bankowe dzieli się na:1) inkaso finansowe (bezdokumentowe),2) inkaso dokumentowe. Cechą charakterystyczną inkasa finansowego jest to, że jego przedmiotem są wyłącznie dokumenty finansowe, do których się zalicza: tratę, weksel własny, czek, kwity depozytowe, banknoty, akcje, obligacje. Natomiast dla inkasa dokumentowego charakterystyczne jest to, że podstawą wystąpienia klienta do banku, w celu zainkasowania przez niego odpowiedniej kwoty od kontrahenta klienta, są dokumenty handlowe, zwłaszcza takie jak: dokumenty przewozowe, dokumenty ubezpieczeniowe, faktury, dokumenty załadowcze, dokumenty stwierdzające tytuł własności.Karty płatnicze Poprzednikiem powszechnie występujących współcześnie elektronicznych kart płatniczych, w których emisję i obsługę zaangażowane są banki komercyjne, były zwykłe karty płatnicze. Najczęściej stosowany podział kart polega na rozróżnieniu:1) karty płatnicze – umożliwiają korzystanie z własnych środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym. 2) karty kredytowe – upoważniają do wydatkowania pieniędzy w ramach przyznanego przez bank limitu.3) karty wydatkowe typu charge – są zbliżone do kart kredytowych, przy czym klient banku jest obciążony prowizją za każdorazową transakcję. Również w tym przypadku bank ustala pewien limit wydatków na określony czas. Inkaso
Do dokumentów, które warunkują wykorzystanie pieniądza bezgotówkowego w funkcji środka płatniczego, zalicza się zwłaszcza inkaso bankowe, gdyż to właśnie banki prowadzą rachunki klientów oraz pośredniczą w rozliczeniach między nimi. Wyjaśnimy istotę inkasa bankowego, a następnie omówimy różne jego rodzaje stosowane w pieniężnych rozliczeniach bezgotówkowych. Inkaso bankowe polega na tym, że prowadzący rachunek klienta bank pobiera, na podstawie przedstawionych mu dokumentów, od innego podmiotu (płatnika), wymienioną w dokumentach należność albo z tytułu już dokonanej transakcji, albo na poczet przyszłej zapłaty. W regulowaniu stosunków wierzycielsko-dłużniczych między kontrahentami, bank spełnia funkcję typowego pośrednika, nie ponoszącego żadnej odpowiedzialności za realizowaną transakcję. Do obowiązków banku, związanych z inkasem, nie należy merytoryczna kontrola przedstawionych mu dokumentów.Najważniejszy podział inkasa bankowego jest oparty na kryterium rodzaju dokumentów, które są przedkładane bankowi realizującemu inkaso. Pod tym względem inkaso bankowe dzieli się na:
1. inkaso finansowe (bezdokumentowe),
2. inkaso dokumentowe.
Nazwa „inkaso finansowe" jest umowna w tym sensie, że chodzi o odróżnienie dokumentów finansowych od dokumentów handlowych. Nazwę „inkaso dokumentowe" rezerwuje się tylko dla dokumentów handlowych, wychodząc z założenia, że dokumenty finansowe są ex definitione przedmiotem inkasa.
Cechą charakterystyczną inkasa finansowego jest więc to, że jego przedmiotem są wyłącznie dokumenty finansowe, do których się zalicza:
§ tratę,
§ weksel własny,
§ czek,
§ kwity depozytowe,
§ banknoty,
§ akcje,
§ obligacje.
Najczęściej stosowanym dokumentem finansowym jest trata. W tym przypadku dokumenty handlowe dotyczące transakcji mogą być bezpośrednio przesłane przez podawcę inkasa płatnikowi.
Dla inkasa dokumentowego charakterystyczne jest to, że podstawą wystąpienia klienta do banku, w celu zainkasowania przez niego odpowiedniej kwoty od kontrahenta klienta, są dokumenty handlowe, zwłaszcza takie jak: dokumenty przewozowe, dokumenty ubezpieczeniowe, faktury, dokumenty załadowcze, dokumenty stwierdzające tytuł własności.W ramach inkasa dokumentowego wyróżnia się inkaso gotówkowe, zwane też kasowym (a vista). Jego istota polega na tym, że warunkiem wydania przez bank dokumentów handlowych uprawniających do dysponowania (władania) towarem jest dokonanie wpłaty. Wbrew nazwie, wpłata ta niekoniecznie musi mieć formę gotówkową - może być dokonana w pieniądzu bezgotówkowym. Istota inkasa gotówkowego polega więc na zapłacie. Przyjmuje się, że płatnik powinien uregulować należność w okresie 3 dni od zawiadomienia go przez bank inkasujący, iż dokumenty handlowe nadeszły do banku inkasującego.Gdy kontrahent nie ma zaufania do płatnika, zabezpiecza swoje interesy poprzez żądanie gwarancji banku płatnika. W takiej sytuacji inkaso jest gwarantowane przez bank płatnika, co oznacza, że jeśli płatnik odmówi wniesienia do banku kwoty będącej przedmiotem inkasa, to zapłaty dokonuje bank, który udzielił płatnikowi gwarancji. Zabezpieczenie spłaty w formie inkasa gwarantowanego jest zbliżone do akredytywy, która zostanie omówiona w następnym podrozdziale.Zauważmy, że ekonomiczną treścią inkasa są wierzycielsko-dłużnicze stosunki między podmiotami, które zawierają różne transakcje ekonomiczne. Bank jest tutaj tylko pośrednikiem ułatwiającym skuteczne przeprowadzenie transakcji.Dla dostawcy towarów i usług dogodną formą zapłaty jest inkaso natychmiastowe, które polega na tym, że podawca inkasa, bezzwłocznie po złożeniu wymaganych dokumentów, otrzymuje od swojego banku kwotę podaną w treści inkasa. Następnie bank podawcy inkasa obciąża rachunek banku płatnika wypłaconą kwotą. Łatwo zauważyć, że ten rodzaj rozliczeń jest korzystny dla wierzyciela.
Inna sytuacja występuje w przypadku inkasa terminowego. W tej formie inkasa należność jest płatna w wyznaczonym terminie po wydaniu dokumentów płatnikowi. Obowiązki banku płatnika polegają na dokonaniu zapłaty (ewentualnie odmówieniu zapłaty) kwoty określonej w dokumencie. Inkaso terminowe najczęściej przybiera formę inkasa akceptacyjnego, które polega na tym, że bank inkasujący wydaje płatnikowi dokumenty handlowe w zamian za akcept weksla.
Dla usprawnienia systemu rozliczeń między kontrahentami, zwłaszcza wówczas, gdy liczba tych rozliczeń jest duża, a kontrahenci mają do siebie zaufanie, może być stosowane inkaso automatyczne. Ten rodzaj inkasa funkcjonuje na zasadzie umów dwustronnych. Istota umowy sprowadza się do tego, że dwa banki prowadzące rozliczenia upoważniają się wzajemnie do obciążenia rachunku partnera i wypłacenia podawcy należności. Rozliczenia za pomocą tego typu inkasa dokonuje się więc automatycznie, chyba że bank dokona wyraźnej odmowy zapłaty.
W praktyce stosowane jest także inkaso towarowe, które polega na tym, że określona firma (np. bank) wydaje towar osobie trzeciej pod warunkiem, że odbiorca towaru wykona świadczenie wskazane przez zleceniodawcę.
Z punktu widzenia techniki obrotu pieniężnego wyróżnia się także inkaso samochodowe, którego celem jest zebranie dziennych gotówkowych utargów podmiotów handlowych i dostarczenie ich do banku prowadzącego rachunki tych podmiotów lub do innego wskazanego banku. Inkaso samochodowe ma duże znaczenie dla bezpieczeństwa obrotu pieniężnego, stanowi też znaczne ułatwienie dla klientów banku.
IzzyBella