Harmonijne wsp�istnienie kultury Wschodu i Zachodu na Ukrainie Biblioteka Fundacji �w. W�odzimierza tom 3 Harmonijne wsp�istnienie kultury Wschodu i Zachodu na Ukrainie Pod redakcj� W�odzimierza Mokrego Wydawnictwo �Szwajpolt Fio�" Krak�w 2000 iblikacja zosta�a wydana przy pomocy finansowej nisterstwa Kultury i Sztuki a pierwszej stronie ok�adki: �w. Cyryl i �w. Metody z Ewangeli� sw. Jana wart� na stronie z tekstem, od kt�rego �w. Cyryl rozpocz�� w IX wieku zek�ad Ewangelii- ,B Hanajii 6i Cjiobo. I Cjiobo 6i b Bora i Borowi 61 noBo" - CnoKOHBiKy 6yno Cjiobo, a Cjiobo b Bora 6yno, i Bor 6yjio noBo" � Na pocz�tku by�o S�owo, a St�wo by�o u Boga, i Bogiem by�o Iowo". Obraz w posiadaniu Fundacji �w. W�odzimierza w Krakowie /ydawca: Fundacja �w. W�odzimierza I. Kanonicza 15, 31-002 Krak�w il./fax (48-12) 421 99 96 tel. (48-12)421 92 94 -mai�: fondsw@poczta.onet.pl iedaktor techniczny i sk�ad komp.: Oleg Aleksejczuk korekta ukrai�ska: �anna Ostrzy�ska [orekta polska: IKTUS )ruk: Wydawnictwo PLATAN, Kryspin�w 189 SBN 83-911205-8-9 W�odzimierz Mokry Krak�w miejscem wsp�istnienia kultury Zachodu i Wschodu W przebogatych dziejach Krakowa badacze wci�� odnajduj� nowe i poddaj� wszechstronniejszym analizom znane od wiek�w �wiadectwa tw�rczego wsp�istnienia kultury Zachodu i Wschodu w podwawelskim grodzie. W Krakowie mo�na bowiem znale�� wiele dowod�w na to, i� przez tereny polskie przebiega�o �pogranicze bizanty�skiego Wschodu i sztuki zachodnioeuropejskiej" i dochodzi�o do stykania si� sztuki roma�skiej, a nast�pnie gotyckiej ze sztuk� �redniowiecznej Rusi, tworzon� �w oparciu o impulsy id�ce z Konstantynopola'". Powsta�e �na tym gruncie dzie�a sztuki o specyficznym charakterze stylowym i ikonograficznym b�d� przyk�adem owej artystycznej symbiozy sztuki bizanty�sko-ruskiej i zachodnios�owia�skiej"2. Z ponad tysi�cletniej historii obecno�ci dzie� kultury Zachodu i Wschodu w Krakowie warto przywo�a� te najbardziej wymowne, �ywotne i cenne przyk�ady artystycznych, pi�mienniczych i religijnych zwi�zk�w �aci�sko--polskich i bizanty�sko-ruskich, w kt�rych obie tradycje spe�nia�y rol� zar�wno odbiorcy, jak i daj�cego. Ot� obok przewo�onych przez Krak�w z Rusi Kijowskiej i Halicko--Wo�y�skiej wyrob�w sztuki dekoracyjnej i u�ytkowej, rrun. wykonanych z �upku wo�y�skiego pisanek glinianych, he�m�w dla woj �w czy zabawek dla dzieci, w czasach przedchrze�cija�skich3, og�lnie znanyjest denar z czas�w 1 E. Chojnicka, Sztuka �redniowiecznej Rusi Kijowskiej i jej zwi�zki z Polsk� w XI-XV w., [w:] Ukraina. Tera�niejszo�� i przesz�o��, pod red. M. Karasia i A. Podrazy, Krak�w 1970, s. 404. 2 Tam�e. 3 Por. W. Mokry, Kultura i literatura ukrai�ska jako przedmiot zainteresowa� i bada� naukowych w Krakowie, �Ruch Literacki" 1983, nr 3�4. W�odzimierz Mokry )les�awa Chrobrego z imieniem Eonecnae, wytoczonym z obu stron s�o-a�skim alfabetem, stworzonym ju� w IX wieku przez �wi�tych Cyryla letodego. S�owia�ski napis imienia na denarze Boles�awa Chrobrego �wiad-y� mo�e o znajomo�ci pisma s�owia�skiego w�r�d Lechit�w ju� w wieku , niezale�nie od tego czy zosta� on wybity przez tego w�adc� w Kijowie 1018 roku po wyprawie na Ru�, czy w Krakowie, czy -jak podejrzewaj� dacze-w Wielkopolsce. Ponadto, istnieje du�e prawdopodobie�stwo, i� nar ten sw� niezwyk�� form� zawdzi�cza �osobie rytownika, kt�rym by� ci� ruski z�otnik, sprowadzony do Polski po wyprawie Kijowskiej"4. W Krakowie istnieje wiele �wiadectw obecno�ci na dworze kr�lew-im pisma s�owia�skiego i dzie� sztuki ikonograficznej, sprowadzanych zez ksi�ne Rusinki wychodz�ce za m�� za w�adc�w polskich, czego j bardziej znanym i wymownym przyk�adem jest przechowywana u si�str arysek mozaika Matki Boskiej, przywieziona przez kr�Iow� halick� b�o-s�awion� Salome�, spoczywaj�c� w ko�ciele Ojc�w Franciszkan�w. Z prze�o�onych przez �wi�tych Cyryla i Metodego oraz ich uczni�w padkobierc�w Ksi�g �wi�tych liturgi� w obrz�dku wschodnim odpra-iali w Krakowie w ko�ciele �w. Krzy�a s�owia�scy Benedyktyni. Od prze�omu wieku XIV/XV, kiedy w Polsce, a przede wszystkim Krakowie rozpocz�� si� �g��wny nurt wp�yw�w sztuki ruskiej"6, zwiany z mecenatem artystycznym W�adys�awa Jagie��y (wychowanego otoczeniu sztuki ruskiej), polichromie ruskie zdobi�y kaplic� Mariack� Katedrze Wawelskiej oraz sypialni� kr�lewsk�. Natomiast w 1470 roku wsta�a ufundowana przez Kazimierza Jagiello�czyka s�ynna (dzi� pi�k-e odnowiona) polichromia ruska w wawelskiej kaplicy �w. Krzy�a. Dzi�ki inicjatywie i pomocy studiuj�cych i pracuj�cych w Krakowie Ru-l�ww latach 1490-1491 wysz�y tu pierwsze cztery ksi�gi liturgiczne, dru-wane cyrylic�w j�zyku staros�owia�skim w drukarni Szwajpolta Fio�a7. 4 S. Suchodolski, Denar w kalecie. Trzy pierwsze stulecia monety polskiej, roc�aw-Warszawa-Krak�w-Gda�sk 1981, s. 11. 5 Por. Encyklika Slarorum Apostoli Ojca �wi�tego Jana Paw�a II skierowana i biskup�w i kap�an�w, do rodzin zakonnych, do wszystkich wierz�cych chrze-ijan w tysi�csetn�rocznic� dzie�a ewangelizacji �wi�tych Cyryla i Metodego, izna�: wydawnictwo Pallottinum, 1985, s. 21. 6E. Chojnicka, Sztuka �redniowiecznej..., s. 413. 71.1. OrieHKO, lcmopmyKpaiHCbKozo dpympcmea, KhTb 1994, c. 40-44. Krak�w miejscem wsp�istnienia kultury Zachodu i Wschodu �ywym �wiadectwem wsp�istnienia kultury bizanty�sko-ukrai�skiej w morzu kultury �aci�sko-polskiej w Krakowie jest kszta�tuj�ca si� na przestrzeni wiek�w i przetrwa�a do dzi� wsp�lnota ukrai�ska w tym mie�cie. �rodowisko to tworz� Ukrai�cy zwi�zani z wy�szymi uczelniami Krakowa, a zw�aszcza z Uniwersytetem Jagiello�skim oraz cerkwi� �wi�tego Norberta przy ul. Wi�lnej 11, a tak�e Cerkwi� prawos�awn� przy ul. Szpitalnej 24. Z bogatych dziej�w �ycia parafii greckokatolickiej na podkre�lenie zas�uguj� zw�aszcza czasy kultu �wi�tych Cyryla i Metodego w drugiej po�owie wieku XIX, okres budowy ikonostasu wed�ug projektu Jana Matejki8 czy lata dzia�alno�ci zwi�zanych z cerkwi� �w. Norberta - wybitnych ukrai�skich uczonych, pisarzy, artyst�w, zw�aszcza pokolenia rzecznika polsko-ukrai�skiego zbli�enia Bohdana Lepkiego9, Wasyla Stefanyka10, O�eksy Nowakiwskiego", Jerzego Nowosielskiego12, Tyrsusa Wenhrynowicza13 czy Grzegorza Pecucha14. W dzieje przywo�anych w najwi�kszym skr�cie jak�e wa�nych i wymownych fakt�w, m�wi�cych o Krakowie jako miejscu tw�rczego wsp�istnienia kultury zachodniej i wschodniej, w spos�b wr�cz naturalny wpi- 8 Por. W. Mokry, Z �ycia cerkwi greckokatolickiej w Krakowie w latach 1808-1998. Po p�l wieku zn�w u siebie, �Mi�dzy S�siadami", Krak�w 1998, nr 8, s. 6-38. 9 Por. materia�y z sesji po�wi�conej dzia�alno�ci naukowej i literackiej Bohdana Lepkiego w 50. rocznic� �mierci- 16 X 1991 r., �Krakowskie Zeszyty Ukraino-znawcze", 1.1�U, Krak�w 1992-1993, s. 243-287. 10 Por. materia�y z mi�dzynarodowej konferencji krakowskiej pt. WasylStefa-nyk i jego epoka, zorganizowanej w 1998 roku. �Krakowskie Zeszyty Ukraino-znawcze", t. VII-VIII, Krak�w 1998, ss. 394. " Por. B. OBciftHyK, OneKca HoeaKiecbKuu, JlbBiB 1998, c. 332; JI. BonouiHHa, �Mamu Munocep�R". 3anpecmonbHuu o6pa3 OneKcu HoeaKiecbKOZo �jim co-6opy ce. lOpay Jlbeoei. BucmaeKa do 120pinuuui 3 �hr napod^Kenun OneKcu HoeaKiecbKOZo, JlbBiB 1992, c. 15. 12 3ycTpin 3 KDpieM HoBocinbCbKHM, �Mdk cyci/iaMu", KpaidB 1993, Ns 3, c. 45. 13 J. M. Szyma�ski, Tyrsus Wenhrynowicz, [w:] Tyrsus Wenhrynowicz � Ex libris, Krak�w 1994; Mummu, inmcmpoeaHa meopnuMU cnanaxaMU. Po3Moea Taden Kapa�oeuna 3 TupcoM BenzpuHoeunoM, �M�k cyciaaMH", KpaKJB 1994, .No 4, c. 44^7. 14 B. IlonoBHH, FeopziuTleifyx. HapucOKumma imeopnocmi, �Mdk cyciaaMH", KpaKiB 1995-1996, Jte 5-6, c. 65-79; W. Mokry, Drzewo�ycia. Wystawa z okazji 70-lecia urodzin Grzegorza Pecucha, �Mi�dzy S�siadami", Krak�w 1993, nr 3, s. 70�73. 8 W�odzimierz Mokry suje si� mi�dzynarodowa konferencja naukowa zorganizowana dla uczczenia powstania kijowskiego Bractwa Cyrylo-Metodia�skiego, kt�rej tytu� poprzedzony zosta� mottem ze �w. Cyryla: �Jak�e nie wstydzicie si� uznawa� tylko trzy j�zyki" (�w. Cyryl). Ukrai�scy i polscy or�downicy harmonijnego wsp�istnienia duchowych tradycji Wschodu i Zachodu (W 155. rocznic� za�o�enia kijowskiego Bractwa Cyrylo-Metodia�skiego). Konferencj� t� jako jedn� z imprez, obchodzonych podczas Jubileuszu 600-lecia Odnowienia Akademii Krakowskiej, zorganizowa�y istniej�ce w Krakowie od ponad dziesi�ciu lat - Katedra Ukrainistyki Instytutu Filologii Wschodnios�owia�skiej UJ, Fundacja �w. W�odzimierza Chrzciciela Rusi Kijowskiej oraz Ukrainoznawcze Ko�o Naukowe Student�w UJ. Udzia� w tej sesji specjalist�w z r�nych dziedzin, a tak�e student�w ukrainistyki krakowskiej, towarzysz�ce jej dni kultury ukrai�skiej, podczas kt�rych ods�oni�ta zosta�a tablica pami�tkowa ku czci Bohdana Lepkiego na budynku Instytutu Filologii Polskiej UJ, a zw�aszcza wydane drukiem materia�y pokonferencyjne, wzbogac� dorobek naukowy Uniwersytetu o kolejn� kart� w historii stosunk�w polsko-ukrai�-skich, przyczyniaj�c si� tym samym do poznawania kultury ukrai�skiej w Polsce, a polskiej na Ukrainie. Nieprzypadkowo wybrany zosta� czas i miejsce obrad konferencji. Na zewn�trz budynku Instytutu Filologii Polskiej UJ, przy ulicy Go��biej 18 (w sali im. Tomasza Weissa), gdzie odbywa�a si� pierwsza cz�� obrad, od maja 1988 roku widnieje wspomniana tablica ku czci rzecznika polsko--ukrai�skiego porozumienia, poety i profesora Uniwersytetu Jagiello�skiego Bohdana Lepkiego (1872-1941). Podczas ods�oni�cia tej tablicy przed dwoma laty Rektor Uniwersytetu Jagiello�skiego prof. dr hab. Franciszek Ziejka przybli�y� posta� B. Lepkiego, jednocze�nie przywo�uj�c niekt�re najwa�niejsze fakty z dziej�w stosunk�w polsko-ukrai�skich: Tablica, kt�r� tutaj za chwil� ods�onimy, przywo�uje nam jedn�z pi�kniejszych postaci, kt�re zapisa�y si� w historii Uniwersytetu Jagiello�skiego. Chcia�bym zacz�� swoj�kr�tk� wypowied� od przywo�ania kilku szczeg�lnie wa�nych dzi� dla nas fakt�w. Oto w starym Krakowie, obwiedzionym Plantami, ...
michaal