Wielkie odkrycia geograficzne – popularne określenie odkryć geograficznych dokonanych na przełomie XV i XVI wieku, a w szczególności: opłynięcie Przylądka Dobrej Nadziei przez Diaza (1488), odkrycie Ameryki przez Kolumba (1492), a następnie jej podbój, podróż [[Vasco da Gama| do Indii (1498) oraz pierwsza podróż dookoła świata Magellana (1519-1522). Wydarzenia te zapoczątkowały kolejne wyprawy odkrywcze i przyczyniły się do znaczącego poszerzenia horyzontu geograficznego Europejczyków.
Wyprawy Krzysztofa Kolumba Władcy Hiszpanii, zdali sobie sprawę, że zaczynają tracić dystans do Portugalii, która zdecydowanie przewodziła w ilości organizowanych wypraw. Jednak do tej pory Hiszpania zajęta była walką z Arabami, którzy bronili w ostatniej swojej twierdzy – Grenadzie. Gdy w 1492 roku Saraceni zostali wyparci z Półwyspu Iberyjskiego, Ferdynand i Izabela zgodzili się na sfinansowanie wyprawy, której opis przedstawił im genueńczyk Krzysztof Kolumb.Podróżnik ten najpierw zwrócił się do króla Portugalii. Przedstawił plan, mający na celu żeglugę na zachód i zgodnie z mapą Ptolemeusza po przepłynięciu Atlantyku dotarcie do Azji. Nie spotkał się jednak z przychylnością. Z tym samym planem zwrócił się do władcy Hiszpani. Na mocy umowy spisanej przez Kolumba z parą królewską : Kolumb został mianowany dożywotnim admirałem, gubernatorem i wicekrólem nowo odkrytych terenów. 1/10 dochodów z nowo odkrytych terenów miała należeć do Kolumba, reszta do skarbca królewskiego. W zamian za to Kolumb obiecywał pokrycie 1/8 kosztów wyprawy. Resztę pokryła para królewska.
I wyprawa Krzysztofa Kolumba (1492-1493)Wyprawa wyruszyła 3 sierpnia 1492 r. z portu Palos de la Frontera. Pierwszym etapem podróży były Wyspy Kanaryjskie wcześniej odkryte, następnie Kolumb popłynął wzdłuż 28 równoleżnika na zachód. Załoga składająca się z około 90 osób po 3 tygodniach żeglugi zaczęła się buntować, kiedy okazało się że nie widać lądu. 29.09. w swoim pamiętniku Kolumb zapisał, że powstał bunt. 11.10. postawiono Kolumbowi ultimatum – jeżeli w ciągu 24 godzin nie zobaczą lądu ma nakazać odpływ. Na szczęście dla Kolumba12 października po 3 miesiącach wyprawy, kiedy cała załoga okrętu była już zmęczona i właściwie Kolumbowi groziła śmierć, Juan Rodrigez Bermejo zobaczył z bocianiego gniazda ląd. Wyprawa wylądowała prawdopodobnie na Wyspie Watlinga (zwanej przez Indian Guanahani), niewielkiej wyspie grupy Bahama. U krajowców zauważono złote ozdoby. Wypytywani o ich pochodzenie wskazali kierunek na południe. Wnioskując z tego, iż znajduje się na północ od głównego lądu, Kolumb obrał nowy kurs na południowy zachód. Mieszkańców wyspy nazwano Indianami. 28 października Kolumb dotarł do Kuby, następnie 6 grudnia odkrył kolejna wyspę Haiti /Hispaniola oraz mniejsze wyspy, które nazwał Izabela i Fernandina na cześć pary królewskiej. Następnie nastąpił kryzys – na przełomie stycznia i lutego okazało się, że statek admiralski Santa Maria zatonął i Kolumb nakazał powrót do ojczyzny. W marcu 1493 r. dwa okręty wróciły do Palos.
II wyprawa Krzysztofa Kolumba (1493 – 1494)25 września 1493 r. wyruszyła kolejna wyprawa. Tym razem wyprawa lepiej wyposażona, licząca więcej statków(około15; liczba osób załogi: około 1750). Wyprawa trwała 1,5 roku. Tym razem Kolumb wybrał bardziej południową trasę i w związku z tym ląd osiągnął w okolicy Małych Antyli. Odkrył kolejno wyspy Dominikę, Marie - Galante, Gwadelupę, Antiguę i Portoryko. 22 listopada Kolumb ponownie dotarł na Haiti, by przekonać się, że z zostawionych tam ludzi nikt nie przetrwał. Jak się domyślono, wszyscy wyginęli w walce z tubylcami. W dalszej podroży Kolumb popłynął wzdłuż południowych wybrzeży Kuby i odkrył Jamajkę. gggaaaTymczasem jednak bezwzględne postępowanie Kolumba zraziło do niego dużą cześć załogi. Wielu zniechęconych trudami i brakiem legendarnego bogactwa odłączyło się od wyprawy i rozpoczęło poszukiwania na własną rękę. Inni powrócili do Hiszpanii zanosząc wiele skarg na Kolumba. Wpływowi wrogowie Kolumba postulowali, by zabrać przyznane mu wcześniej przywileje, a na jego miejsce mianować królewskiego namiestnika nowo odkrytych ziem. W tej sytuacji Kolumb 19 marca wyruszył w drogę powrotną do Hiszpanii, gdzie przybył 11 czerwca. Na dworze zdołał oczyścić się ze stawianych mu zarzutów, uzyskał potwierdzenie wcześniejszych przywilejów oraz przyrzeczenie zorganizowania kolejnej, trzeciej wyprawy.
III wyprawa Krzysztofa Kolumba (1498 – 1500) Kolejna, trzecia już wyprawa miała miejsce w 1498 r. Na jej zorganizowanie musiał czekać aż tyle, gdyż nie zdołał w pełni odbudować zaufania jakim go darzono. Właściwie dopiero w czasie tej wyprawy Krzysztof Kolumb zobaczył stały ląd. Była to Ameryka Południowa, ale właśnie wtedy los od Kolumba odwrócił się. Autokratyczny Kolumb faworyzował swoich ludzi, w szczególności swojego syna - Diego. Doszła do tego niewątpliwa frustracja z powodu braku poważniejszych sukcesów ekonomicznych wypraw i trudności w stosunkach z krajowcami. Podobnie jak w czasie drugiej wyprawy, wiadomości o problemach dotarły do korony. Tymczasem postanowiono działać bardziej zdecydowanie. W czerwcu 1500 wysłano na zachód Franciszka Bobadilla, którego obdarzono szerokimi pełnomocnictwami. Po zapoznaniu się z sytuacją na Haiti, polecił on aresztować Kolumba i jego syna, i w kajdanach wysłać ich do Hiszpanii. Na miejscu Kolumb ponownie zdołał oczyścić się z zarzutów i powrócić do łask królewskiej pary. Wynikiem tego była czwarta i ostatnia wyprawa Kolumba do Ameryki.
IV wyprawa Krzysztofa Kolumba (1502 -1504) 9 maja 1502 flotyllą złożoną z czterech okrętów i w towarzystwie 150 osób załogi Kolumb ponownie wyruszył na zachód. Tym razem sytuacja była paląca. W międzyczasie Vasco da Gama odkrył drogę do Indii wokół kontynentu afrykańskiego. Kolumbowi pilnie potrzebny był sukces udowadniający, że droga na zachód jest krótsza, wygodniejsza i bezpieczniejsza. Zamierzeniem Kolumba było znalezienie przejścia na wody, które ostatecznie miały go doprowadzić do Indii. Spodziewał się go na zachód od Kuby. Tam właśnie skierował się w swej wyprawie. Płynąc w tym kierunku dotarł do wybrzeży Hondurasu i Wybrzeża Moskitów na wschodnim wybrzeżu Nikaragui. Tam od krajowców dowiedział się o "bogatych królestwach" (Cywilizacja Majów, a być może także państwo Inków) i "wielkim morzu" (Ocean Spokojny) leżącym dalej na zachód, lecz mimo usilnych prób nie zdołał odnaleźć wodnego przejścia na ten akwen. Straciwszy dwa z czterech statków, zrezygnowany powrócił na Kubę, a następnie na Jamajkę. Tam został zmuszony do osadzenia pozostałych statków na mieliźnie. Materiały pochodzące ze zniszczonych statków zostały użyte do budowy umocnionego osiedla. Jeden z towarzyszy Kolumba, Diego Mendez, na indiańskiej łodzi wyruszył po pomoc rozbitkom. Jednak dopiero po wielomiesięcznym błądzeniu zdołał dotrzeć na Haiti, skąd sprowadził pomoc. W międzyczasie Kolumb ciężko zachorował i w takim stanie odtransportowano go do Hiszpanii, gdzie przybył 25 listopada 1504.
Podsumowanie dokonań Krzysztofa KolumbaBiorąc pod uwagę to czego Kolumb dokonał można powiedzieć, że koniec jego życia był tragiczny. Po powrocie z czwartej wyprawy zamieszkał w miejscowości Vailadolid ciężko chory i mając prawie status żebraka. Zmarł 20 maja 1506 r. właściwie nie wiedząc o tym, że odkrył Amerykę. Był przekonany, że dotarł do Japonii, do Chin, do Indii, a stały ląd, który widział w czasie trzeciej wyprawy uważał za biblijny raj. Tymczasem już i Portugalczycy i Hiszpanie zdawali sobie sprawę, że Kolumb nie dotarł do Indii, a odkrył nowy ląd. Inną wersję ostatnich lat życia Kolumba przedstawia tajemniczy Manuskrypt z Puri, według którego Kolumb miał umrzeć wiele lat później i odbyć jeszcze jedną, piątą podróż do Indii Zachodnich. Autentyczność tego źródła jest jednak podawana w wątpliwość przez większość uczonych
Ferdynand Magellan (port. Fernão de Magalhães, hiszp. Fernando de Magallanes; ur. wiosną 1480, zm. 27 kwietnia 1521) – żeglarz portugalski w służbie hiszpańskiej, odkrywca i morski podróżnik.Nazwał Ocean Spokojny (Pacyfik). 20 września 1519 roku wyruszył z Portugalii drogą zachodnią, czyli przez Ocean Atlantycki, do Wysp Korzennych w Archipelagu Malajskim. Wyprawa, która wypłynęła pod jego dowództwem jako pierwsza opłynęła Ziemię. Zginął 27 kwietnia zabity przez mieszkańców wyspy Mactan w Archipelagu FilipińskimKrzysztof Kolumb (ur. 25 sierpnia lub 31 października 1451 roku w Genui (Włochy) - zm. 20 maja 1506 w Valladolid, kat. Cristòfor Colom, wł. Cristoforo Colombo, hiszp. Cristóbal Colón) – europejski żeglarz i nawigator (prawdopodobnie Katalończyk według najnowszych odkryć), kapitan wyprawy, która płynęła na trzech okrętach Santa Maria, Nina i Pinta pod flagą Kastylii w poszukiwaniu zachodniej drogi morskiej do Indii, jako pierwsza w historii nowożytnych odkryć geograficznych pokonała zwrotnikowy Ocean Atlantycki i 12 października 1492 dotarła do Indii Zachodnich (Antyli) u wybrzeży Ameryki - kontynentu nieznanego w ówczesnej Europie. Mianowany został za dokonania admirałem i pierwszym namiestnikiem hiszpańskich kolonii w Ameryce Środkowej, organizator i kapitan czterech odkrywczych wypraw transatlantyckich z Hiszpanii do Ameryki.Odkrycie Diaza wykorzystał Vasco da Gama. W 1497 ruszyła kolejna ekspedycja. Da Gama opłynął Przylądek Dobrej Nadziei i skierował się w stronę Azji. Zawinął do portu Kalikat w Indiach. Do kraju wrócił w 1499 roku wraz z dużym ładunkiem złota i przypraw. W kraju przywitano go entuzjastycznie. Morska droga do Indii stała się faktem. Nic, więc dziwnego że sukces tej wyprawy miał duży wpływ naorganizowanie kolejnych.
Henryk ŻeglarzPortugalia choćby ze względu na swe położenie nadawała się znakomicie na bazę wypadową do oceanicznych wypraw. Mimo zalet geograficznego położenia nie odegrałaby pewnie takiej roli w wielkich odkryciach geograficznych, gdyby nie zapał i poświęcenie księcia Henryka (1394-1460) zwanego Henrykiem Żeglarzem. Po zdobyciu przez Portugalczyków w 1415 r.Ceutry na marokańskim wybrzeżu Henryk nabrał przekonania, iż dalsza ekspansja w Afryce przyniesie wielkie korzyści. Liczył na zyski z handlu złotem, niewolnikami, kością słoniową i pieprzem. Przy jego poparciu wzdłuż zachodnich wybrzeży przylądku Sangres zorganizował coś w rodzaju połączenia bazy z ośrodkiem badawczym, gdzie gromadził wszelkie dane geograficzne i nawigacyjne oraz pracował nad budową żaglowców. W ciągu siedemdziesięciu lat portugalskie żaglowce posuwały się coraz dalej na południe wzdłuż afrykańskich wybrzeży osiągając kolejne przylądki: Nun, Bojador, Blanco i w 1445 r. Przylądek Zielony. W czasie tych wypraw Portugalczycy odkrywali i kolonizowali przybrzeżne wyspy i archipelagi – Maderę, wyspy Kanaryjskie, Wyspy Zielonego Przylądka. Zakładali też ufortyfikowane faktorie na samym wybrzeżu. A gdy okazało się że złota jest mniej w Afryce, niż na to liczyli, zajęli się bardziej zyskownym procederem, handlem niewolnikami.
WYPRAWY:
WYPRARY PORTUGALSKIE:-Henryk Żeglarz – Azory, Wyspy Kanaryjskie, Wyspy Zielonego Przylądka, przekroczył równik w 1471r.,-Bartłomiej Diaz – 1488r.- Przylądek Busz (Przylądek Dobrej Nadziei),-Vasco da Gamma – droga do Indii wzdłuż wybrzeży Afryki (1497-1498),WYPRAWY HISZPAŃSKIE:-Krzysztof Kolumb – odkrycie Ameryki (12.10.1942r), Hispaniola (Haiti), Kuba i inne (1492); Małe Antyle, Wybrzeża Ameryki Środkowej i Południowej (1493-1503);-Amerigo Vespucci – zorientował się, że Ameryka to nowy kontynent (od jego imienia nazwa);-Ferdynand Magellan – (1519-1522) opłynięcie Ziemi (Cieśnina Magellana, Ocean Spokojny, Filipiny, Borneo) – zginął w 1521r. Na Filipinach; wyprawę dokończył Sebastian del Cano; - Francis Drake (Anglik) – opłynięcie Ameryki Południowej i (świata);CYWILIZACJE AMERYKI ŚRODKOWEJ I POŁUDNIOWEJ:MAJOWIE:V w.n.e. – początki cywilizacji na terenach Ameryki Środkowej (płw. Jukatan) ze stolicą w miejscowości Majapan; Gospodarka:-wypaleniskowa (żarowa),-uprawiano: bób, pszenicę,-rzemiosło; sztuka; piramidy;-religia oparta na kultach boga słońca; obrzędy – ofiary z ludzi;-władza totalitarna, absolutna, dziedziczna;-głównym doradcą władcy – arcykapłan;-nie znali koła ani łuku;-kalendarz (365 dni podzielonych na 18 miesięcy);-rozwinięta astronomia;-znali czas (rozumieli to pojęcie); system dziesiątkowy;-zdawali sobie sprawę z układu cyfr;AZTEKOWIE:XIII w. n.e – początki cywilizacji na terenach dzisiejszego Meksyku ze stolicą w Tenochtitlan; -rozwinięta gospodarka;-uprawiano: pomidory, bawełnę, kakao;-pieniądze: ziarna kakao lub złotego piasku;-narzędzia bardziej rozwinięte niż u Majów;-budownictwo: świątynie;-władcę wybierano spośród jednostek administracyjnych;-krwawe rytuały, kult słońca: 1489- zabito 250 tys. osób jako ofiary rytualne, np. obdzieranie ze skóry, wyrywanie bijących serc;-przejęli kalendarz Majów;
INKOWIE:XV w. Początki cywilizacji na terenach Peru;-kult słońca i księżyca;-wysoko rozwinięta gospodarka,-Machu Picchu,-rzemiosło (ozdoby ze złota);-państwo totalitarne, władza absolutna;-interesy jednostki podporządkowane interesom państwa;-mieszkańcy nie mogli podróżować po innych częściach kraju;-poczta kurierska (16 tys. km dróg)-pismo węzełkowe;-rozwinięta chirurgia i ziołolecznictwo, hipnoza;1519r. – Hiszpanie – Cortez znieszczenie cywilizacji Azteków;XVI w – zniszczenie Inków – Izarro;
IWAN IV GROŹNY
Urodził się 25 sierpnia 1530 w Kołomienskoje – zm. 18 marca 1584 w Moskwie); z dynastii Rurykowiczów, syn Wasyla III i Heleny Glińskiej.
Od 4 grudnia 1533 wielki książę moskiewski, car Wszechrusi w latach 1547-1584. Był pierwszym władcą Rosji, który koronował się na cara - 16 stycznia 1547.
Iwan IV wstąpił na tron w wieku 17 lat. W 1555 r. przeprowadził gruntowną reformę systemu prawnego państwa i usprawnił jego administrację. Ofiarami tej reformy byli bojarzy, którzy zostali wysiedleni na wyznaczone tereny zwane ziemszczyzną i prześladowani.
Prowadził niezwykle agresywną politykę wobec swoich sąsiadów. Za jego panowania Rosja zdobyła Kazań, Astrachań i zachodnią Syberię, doprowadził też do nawiązania kontaktów handlowych z Anglią. W 1552 zlikwidował Chanat Kazański. Uderzył też na państwo zakonu kawalerów mieczowych w Inflantach zdobywając w 1558 Dorpat i Narwę, rozpoczynając wojny inflanckie. Kontynuował ekspansję Rosji na wschodnie ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego. W czasie wojny litewsko-rosyjskiej 1558-1570 zdobył w 1563 Połock, rozkazując utopić w Dźwinie wszystkich tamtejszych Żydów. W 1582 zawarł rozejm w Jamie Zapolskim z królem Polski Stefanem Batorym, kończący wojnę o Inflanty toczoną z państwem polsko-litewskim.
Iwan IV zasłynął jako człowiek okrutny. Począwszy od 1560 z jego polecenia stracono tysiące ludzi, w 1581 w napadzie szału zamordował drugiego syna, Iwana. Czynami tymi zapracował na przydomek "Groźny". Po śmierci Iwana IV tron objął jego trzeci syn, Fiodor I.
Iwan IV był władcą o rozległych zainteresowaniach intelektualnych. Sięgał po pióro, i to nie tylko gwoli polemik ze swymi przeciwnikami, skoro przypisuje się mu autorstwo utworów liturgicznych i udział w redagowaniu kronik. Car popierał rozwój sztuki, zwłaszcza architektury i malarstwa. W okresie jego rządów pojawił się w Rosji druk. Był siedmiokrotnie żonaty; trzy z jego żon zmarły za jego życia, z trzema się rozwiódł, ostatnia, Maria Nagoj, przeżyła go.
Iwan IV doprowadził swoją represyjną polityką do politycznego i gospodarczego kryzysu państwa. W 1565 r. wprowadził opryczninę, czyli carską policję, odpowiedzialną za liczne masakry ludności i rabunki; odwołał ją w 1572 r. widząc, że wymknęła mu się spod kontroli. Rezultatem opryczniny była śmierć ok. 100 tys. ludzi. Do jego niewątpliwych zasług należą: reforma armii na wzór zachodni i utworzenie zbioru praw, tzw. sudiebnik.
Krótko po koronacji na cara rozpoczął poszukiwania małżonki. Zerwał z niepisaną tradycją rodzinną, kiedy jego dziad i ojciec poślubili cudzoziemki. Po wystawnym rytuale wyboru nowej carycy na tronie przy Iwanie zasiadła Anastazja Romanowna Zacharyna. Po 13 latach udany związek został przerwany śmiercią Anastazji w 1560 roku, kiedy podczas kłótni z doradcami dostała ataku apopleksji. Zostawiła sześcioro dzieci.
Podejrzewając bojarów o zdrady, Iwan zaczął z nimi prowadzić otwartą wojnę. Sam szukał pociechy przy Marii Tiemrukowej, która niedługo potem dostąpiła zaszczytu bycia nową carycą. Małżeństwo to jednak nie było udane. Mąż traktował Marię jako obiekt spełniania swoich cielesnych potrzeb. W 1571 roku opuściła go na zawsze.
Z czasem wybranką cara została Marfa Sobakina. Niespodziewanie jednak zmarła dwa tygodnie później.
Śmierć Marfy zmieniła Iwana. Zaczął podejrzewać o nielojalność opriczników. Życie miłosne cara uległo rozpuście. Miewał również przygody homoseksualne.
W 1572 roku zgodzono się na kolejny związek cara. Wybranką została Anna Kołtowska. Trzy lata później została jednak wysłana przez Iwana do monasteru, gdzie miała dokonać swoich dni. Sam natomiast żył z swoimi kochankami. Początkowo była to Anna Wasilszczykowa, która została zastąpiona przez Wasylisę Mielentiewą.
Partnerką Iwana była również Maria Dołgoruka. Jednak dzień po ślubie wzbudziła wątpliwości co do swojego dziewictwa. Mąż bezlitośnie pozbył się Marii, każąc jej wsiąść do powozu. Sam natomiast z siłą machnął batem w konie. Rozpędzony powóz wpadł do jeziora ze świeżo poślubioną małżonką w środku.
Po nieudanych zalotach do siostry króla Zygmunta Augusta oraz Elżbiety I, królowej Anglii, siódmą żoną została Maria Nagoj w 1580 roku, która urodziła syna Dymitra. Przeżyła swojego męża.
I wojna północna (1558-1570/1583)
Konflikt zbrojny pomiędzy Rzeczpospolitą (do 1569 Koroną Królestwa Polskiego i Wielkim Księstwem Litewskim), Szwecją, Rosją Danią i Lubeką...
chomik_stasio