PUBLICYSTYKA
W epoce nastąpił gwałtowny rozkwit publicystyki zapoczątkowany popularnością wydawanego w Anglii czasopisma “Spectator”. Publicystyka tak bujny rozwój zawdzięcza przede wszystkim faktowi, że doskonale nadaje się do spełniania głównych założeń myślicieli oświecenia, którzy za główny cel obrali edukację społeczeństwa. W Warszawie obok gazet informacyjnych, od XVIII wieku ukazywały się czasopisma o charakterze naukowym oraz moralno-obyczajowym. Drukowane na ich łamach: reportaże, eseje, artykuły i felietony obrazowały najnowsze europejskie osiągnięcia naukowe i wspomagały w walce z konserwatywną szlachtą.
Równolegle rozwijała się publicystyka polityczna. Za jej inicjatora uchodzi: Stanisław Leszczyński, autor politycznego traktatu “Głos wolny wolność ubezpieczający”. W okresie wczesnego oświecenia powstał, uznawany za jedno z najwybitniejszych dzieł publicystycznych, traktat Stanisława Konarskiego “O skutecznym rad sposobie”. W jasnym, logicznym stylem napisanym utworze autor, odrzucając sarmacką ideologię Polski, wskazuje możliwości przebudowy państwa przez samych obywateli (między innymi zniesienie liberum veto, reforma sądownictwa i wojska).
Stanisław Staszic (1755-1826) związany z domem Zamoyskich (nauczyciel synów ordynata) z chwilą rozpoczęcia obrad Sejmu Czteroletniego osiadł w Warszawie, zajął się pracą naukową i działalnością pisarską. Jest uważany za ojca polskiej geologii. Ponadto był prezesem Towarzystwa Przyjaciół Nauk i członkiem Izby Edukacyjnej, a także współorganizatorem uniwersytetu w Warszawie i Szkoły Akademiczno-Górniczej w Kielcach. Zasłynął jako autor dzieł “Przestrogi dla Polski” i “Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego”.
W dziełach tych postulował:
· konieczność upaństwowienia szkolnictwa i rozszerzenia edukacji młodzieży o problemy moralności społecznej, przedmioty praktyczne oraz nauki przyrodnicze i historię;
· utworzenie republikańskiego rządu;
· nową koncepcję narodu, rozumianego jako zbiorowość wszystkich stanów, nie tylko szlacheckiego, ale też mieszczańskiego i chłopskiego;
· konieczność sprawowania władzy przez lud, którego przedstawicielem byłby sejm;
· ograniczenie roli króla;
· zniesienie liberum veto;
· zlikwidowanie wolnej elekcji;
· wzmocnienie obronności kraju poprzez zreformowanie armii.
Hugo Kołłątaj (1750-1812) to doktor teologii, prawa i filozofii, jeden z najbardziej czynnych współpracowników Komisji Edukacji Narodowej (opracował plan rozbudowy szkół w całym kraju, zreformował Akademię Krakowską), ale przede wszystkim twórca nieformalnego zespołu publicystów, zwanego Kuźnicą Kołłątajowską, który odegrał dużą rolę w urabianiu postępowej opinii publicznej i w walce z konserwatywnymi przeciwnikami Konstytucji 3 Maja.
Współpracowali z nim między innymi Franciszek Ksawery Dmochowski i Salezy Jezierski. Pozostawił po sobie wiele utworów publicystycznych, wśród których na szczególną uwagę zasługują:
„Do Stanisława Małachowskiego, referendarza koronnego, o przyszłym sejmie Anonima listów kilka” i „Prawo polityczne narodu polskiego”. Obydwa są projektami całości reform ustrojowych. Autor wysunął postulaty pokrywające się z dążeniami Staszica. Różnice stanowią jedynie szczegóły. W trakcie insurekcji kościuszkowskiej poglądy Kołłątaja uległy dalszej radykalizacji, co przejawiło się między innymi w docenieniu roli warstwy chłopskiej w kształtowaniu tradycji państwa.
Franciszek Salezy Jezierski (1740-1791) był jednym z najaktywniejszych działaczy Kuźnicy Kołłątajowskiej, ze względu na otwartość i śmiałość w wyrażaniu poglądów nazywano go “wulkanem gromów Kuźnicy”. Głównym dziełem Jezierskiego jest “Katechizm o tajemnicach rządu polskiego”. W postaci pytań i odpowiedzi, parodiujących zasady wiary, bezlitośnie odsłania wady państwa feudalnego.
1
reniasucha1