majta_02.pdf

M.Majta - Rola informacji w kształtowaniu nowych społeczeństw. Publikacje EBIB nr 1 © EBIB 2005 Część II s.1

Spis treści

II. Społeczeństwo informacyjne

„W epokach mechanicznych osiągnęliśmy przedłużenie naszego

ciała w przestrzeni. Dziś, po z górą stu latach elektrotechniki, osią-

gnęliśmy przedłużenie samego naszego centralnego systemu ner-

wowego, opasując nim całą kulę ziemską i w granicach naszej pla-

nety, likwidując zarówno problem przestrzeni, jak i czasu. Wielkimi

krokami zbliżamy się do ostatniej fazy tego procesu, w której (...)

twórczy proces poznania zyska charakter wspólnego i zbiorczego

przedłużenia całej ludzkiej społeczności”.

Marshal McLuhan

Świat nam współczesny w ostatnim stuleciu był świadkiem bardzo wielu gwałtownych

przemian. Nieznane dotąd procesy historyczne, ewolucyjne i technologiczne trwale zmieniły

otaczającą nas rzeczywistość polityczną i społeczną. Wiek dwudziesty z pewnością przejdzie

do historii dzięki rozmaitym wydarzeniom, a wiele z nich przyszłe pokolenia będą wspominać

jako jedne z najtragiczniejszych i najsmutniejszych w dziejach gatunku ludzkiego. Będą

wśród tych wydarzeń też i inne - pozytywnie świadczące o nas, godne pamięci i pożyteczne

dla naszych potomków. Rozwój informatyki w ubiegłym stuleciu (której jednoznaczna ocena

nie jest dziś możliwa) rozpoczął przemiany społeczeństw, które następowały w niezwykle

szybkim tempie. W dużym uproszczeniu można powiedzieć, że zaczęło się od skonstruowa-

nia pierwszych komputerów w połowie wieku. Po upływie ponad pięćdziesięciu lat na całym

świecie pracują bez przerwy miliony rozmaitych komputerów, które komunikując się ze sobą,

wykonują wszelkiego typu prace – od czynności codziennych i banalnych aż po niemal au-

tomatyczny obrót niewyobrażalnymi kapitałami na światowych giełdach, nadzorowanie eks-

ploracji przestrzeni kosmicznej i ratowanie ludzkiego życia. Każda czynność komputera jest

dziś jeszcze efektem działalności człowieka i wyrazem jego woli. Nikogo nie dziwią prace

nad tzw. sztuczną inteligencją, nad sieciami neuronowymi, które docelowo mają się uczyć

nowych zachowań, a następnie wykorzystać wiedzę o nich do swobodnego podejmowania

własnych decyzji – już bez udziału swego twórcy – człowieka. Przyszłość ta budzi dzisiaj

wiele wątpliwości i obaw. Ale proces został już rozpoczęty i nam, jego obserwatorom i

uczestnikom, daje możliwość przyglądania się tym zmianom i wpływania na nie za pomocą

różnych środków. Rezultatem próby nazwania współczesnych społeczeństw jest określenie

„społeczeństwo informacyjne”.

M.Majta - Rola informacji w kształtowaniu nowych społeczeństw. Publikacje EBIB nr 1 © EBIB 2005 Część II s.2

Rys historyczny

Termin „cywilizacja informacyjna” ( joho shakai ) pochodzi z Japonii. Został po raz

pierwszy użyty w 1963 roku przez japońskiego socjologa Tadao Umesamo w artykule na

temat ewolucyjnej teorii społeczeństwa opartego na „przemysłach informacyjnych”. Następ-

nie pojęcie to zostało upowszechnione przez futurologa Kenichi Koyame, w opublikowanej w

1968 roku książce Introduction to Information Theory . Joho shakai stało się przedmiotem

analizy rządowej i oficjalnym celem działań wielu ministerstw. Japończycy dobrze rozumieli,

że w istocie chodzi o coś znacznie ważniejszego niż zwykłą powszechność technologii kom-

puterowych. Yoneji Masuda opracował w 1972 roku kompleksowy plan przeobrażania

wszystkich sfer życia społecznego w kontekście rozwoju sektora informacji i telekomunika-

cji 20 .

W Europie terminem „społeczeństwo informacyjne” zaczęto się posługiwać dziesięć

lat później. Został użyty w raporcie Simona Nory i Alaina Minca z 1978 roku na temat ten-

dencji rozwoju systemów społecznych. Kreowanie „społeczeństwa informacyjnego” we

Wspólnocie Europejskiej (...) rozpoczyna się od uruchomienia projektów R&TD w dziedzinie

nowych technologii informacyjnych. Pierwszym z nich był European Strategic Programme for

Research and Development in Information Technologies–ESPRIT uruchomiony przez Komi-

sję Europejską w 1984 roku 21 . Późniejsze programy rozwojowo-badawcze, jak: Research

and Development in Advanced Communications Technologies for Europe – RACE z 1985

roku oraz Development of European Learning through Technological Advance – DELTA z

1986, stały się podstawą dla dalszych badań i zastosowań w gospodarce Wspólnoty.

W drugiej połowie lat osiemdziesiątych zaczynają dominować kwestie ekonomiczne i

legislacyjne, związane ze wspieraniem rozwoju rynku produktów i usług informacyjnych. W

wyniku podjętych w tym czasie działań nastąpiła pełna liberalizacja rynku telekomunikacyj-

nego krajów Unii Europejskiej. W latach dziewięćdziesiątych kwestie ekonomiczne, społecz-

ne i kulturowe ulegają dalszemu i szerszemu w swym zakresie urynkowieniu.

W Stanach Zjednoczonych pojęcie „społeczeństwa informacyjnego” zyskało na po-

pularności w latach osiemdziesiątych. Natomiast wraz z rozwojem infrastruktury informacyj-

nej politycy amerykańscy używać zaczynają takich terminów, jak: „globalna infrastruktura

informacyjna” czy „infostrada”, co ukazuje ich podejście do zagadnienia i oddaje pragma-

tyczny, bardziej przyziemny sposób działania.

20 GOBAN-KLAS, T. Media i komunikowanie masowe: teorie i analizy prasy, radia, telewizji i Internetu.

Warszawa, 1999, s. 286.

21 DOKTOROWICZ, K. Europejska definicja społeczeństwa europejskiego . Transformacje 1997, z. 1-

4, s. 54.

M.Majta - Rola informacji w kształtowaniu nowych społeczeństw. Publikacje EBIB nr 1 © EBIB 2005 Część II s.3

Termin społeczeństwo informacyjne pojawia się bez cudzysłowu od 1993 roku, a od

roku 1994 nabiera „mocy oficjalnej” – jest używany w tytułach wszystkich ważniejszych tek-

stów 22 . W ciągu ostatniego dziesięciolecia pojawiły się liczne dokumenty o charakterze pro-

gramowym, opracowane przez rządy państw i organizacje międzynarodowe, takie jak: UE,

ONZ, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) i G7, odnoszące się do za-

gadnień związanych z rozwojem społeczeństwa informacyjnego. Szczególnie szerokiego

nagłośnienia w mediach doczekały się wystąpienia wiceprezydenta USA Ala Gore’a i komi-

sarza UE, Martina Bangemanna.

Po II wojnie światowej próbowano znaleźć termin adekwatnie określający proces

transformacji społeczeństw II połowy XX wieku. Wysiłki te obrazuje tabela zawierająca ze-

stawienie nazw nadawanych zmianom cywilizacyjnym w okresie 1950-1999. Poznawanie

świata, także nasze poznawanie samych siebie, związane jest nieodłącznie z nadawaniem

nazw: przedmiotom, zjawiskom, stanom rzeczy. Odróżniając je w ten sposób, klasyfikując -

łącząc nazwami w określone zbiory, gatunki (...) - nadajemy światu pewną strukturę, porząd-

kujemy wiedzę o nim (...) 23 . Wielu autorów, próbując znaleźć odpowiednie określenie odda-

jące charakter dokonujących się przemian, skupiło się na człowieku jako jednostce, inni pró-

bowali swoje poglądy przedstawić w kontekście społeczeństwa. Jednakże współcześnie

tempo ewolucji przemian gospodarczych, społecznych i kulturowych jest tak duże, że trudno

uchwycić istotę stanu bieżącego. Pojawiające się równocześnie obawy jako konsekwencja

tego przyśpieszenia sprawiają, że analizowanie zmian to także zastanawianie się nad grani-

cami tego procesu.

Rok

Nazwa społeczeństwa

Autor

Samotny tłum

Człowiek posthistoryczny

Reisman

Seidenberg

1950

1953 Rewolucja organizacyjna

Boulding

1956 Człowiek organizacji

White

1958 Merytokracja

Young

Rewolucja edukacyjna

Społeczeństwo postkapitalistyczne

Drucker

Dahrendorf

1959

1960 Koniec ery ideologii

Bell

1961 Społeczeństwo przemysłowe

Aron

Rewolucja komputerowa

Ekonomia wiedzy

Berkeley

Machlup

1962

1963 Nowa klasa pracująca

Mallet

Globalna wioska

Człowiek jednowymiarowy

Era postcywilizacyjna

Społeczeństwo usług

Społeczeństwo technologiczne

McLuhan

Marcuse

Boulding

Dahrendorf

Ellul

1964

22 LUBACZ, J. Kilka uwag - „informacji” – wprowadzających. In W drodze do społeczeństwa informa-

cyjnego . Lubacz, J. (red.). Warszawa, 1999, s. 9.

23 SICIŃSKI, A. Społeczeństwo informacyjne: próba nazwania naszych czasów. In W drodze do spo-

łeczeństwa informacyjnego. Lubacz, J. (red.). Warszawa, 1999, s. 11.

M.Majta - Rola informacji w kształtowaniu nowych społeczeństw. Publikacje EBIB nr 1 © EBIB 2005 Część II s.4

1967

Nowe państwo przemysłowe

Rewolucja naukowo-techniczna

Galbraith

Richta

Społeczeństwo informacyjne

Podwójna ekonomia

Neokapitalizm

Społeczeństwo postmodernistyczne

Technokracja

Umesamo

Averitt

Gorz

Etzoni

Meynaud

1968

1969 Wiek nieciągłości

Drucker

Społeczeństwo skomputeryzowane

Wiek postliberalny

Kultura prefiguratywna

Era technotroniczna

Martin i Norman

Kahn

Mead

Brzezinski

1970

Wiek informacji

Compunifications

Społeczeństwo postprzemysłowe

Helvey

Oettinger

Touraine

1971

Społeczeństwo posttradycjonalne

Świat bez granic

Eisenstat

Brown

1972

1973 Nowe społeczeństwo usług

Lewis

1974 Rewolucja informacyjna

Lamberton

1975

Wiek środków komunikowania

Mediokracja

Trzecia rewolucja przemysłowa

Philips

Stine

Społeczeństwo przemysłowo-technologiczne

Megacorp

Ionescu

Eichner

1976

Rewolucja elektroniczna

Ekonomia informacji

Evans

Porat

1977

Demokracja antycypacyjna

Naród sieciowy

Republika technologii

Społeczeństwo telematyczne

Społeczeństwo okablowane

Bezold

Hiltz i Turoff

Boorstin

Nora i Minc

Martin

1978

1979

Wiek komputerowy

Tysiąclecie mikro

Detouzos

Moses

Evans

Mikro rewolucja

Rewolucja mikroelektroniczna

Trzecia fala

Arge

Forester

Toffler

1980

Społeczeństwo informacyjne

Rynek sieciowy

Martin i Butler

Dodrick

1981

Rewolucja środków komunikowania

Wiek informacji

Williams

Dizard

1982

Państwo komputerowe

Wiek genów

Burnham

Sylvester i Klotz

1983

Drugi podział przemysłowy

Człowiek Turinga

Piore i Sabel

Bolter

1984

1996 Społeczeństwo sieciowe

Castells

Wielki Wstrząs. Natura ludzka a odbudowa po-

rządku społecznego

1999

Fukuyama*

Tabela 1. Źródło: GOBAN-KLAS, T. Społeczeństwo informacyjne: szanse, zagrożenia, wyzwa-

nia . Warszawa, 1996, s. 36.

* uzupełnione przez autora niniejszej pracy

Kluczową ideą społeczeństwa informacyjnego, w opinii wielu jego teoretyków, jest

fakt, że wynalazki w dziedzinie gromadzenia, przetwarzania i udostępniania informacji wpro-

wadziły techniki informacyjne IT do niemalże wszystkich sfer naszego życia. Z tego właśnie

powodu bardzo często definiuje się społeczeństwo informacyjne poprzez wskazywanie na te

spektakularne wynalazki i innowacje techniczne. Jednakże kiedy popatrzymy na otaczającą

nas rzeczywistość z perspektywy rozwoju jednostki i społeczeństwa, to droga do „nowego

ładu” wydaje się być zadymiona i mglista 24 .

Czas, kiedy czynnik militarny był dominującym w celu utrzymania równowagi między-

narodowej, minął. Dziś każde państwo za najwyższe dobro uważa permanentne dążenie do

zapewnienia swego bezpieczeństwa i suwerenności. W większości wypadków, gdzie panuje

system demokratyczny, użycie siły militarnej w celu utrzymania równowagi międzynarodowej

wiąże się z licznymi konsekwencjami i nie może być bezkarne. Teraz obok czynnika militar-

nego należy brać pod uwagę znacznie ważniejsze, jak choćby gospodarczy, finansowy,

ekologiczny, techniczny i informacyjny. Dwa ostatnie stały się w ostatnim czasie niezwykle

ważne. Otwierając państwom drogę do ekspansji gospodarczej, przyczyniły się do kształto-

wania się nowego społeczeństwa. „Kto ma wiedzę, ten ma władzę”. Nigdy dotąd nie było

takich możliwości sterowania informacją w skali światowej, jakie istnieją obecnie. Połączenie

wiedzy z umiejętnością jej wykorzystania umożliwia cywilizacji ludzkiej przejście od ery mate-

rialnej do nowej „cyfrowej” - nie całkiem jeszcze rzeczywistej, gdzie miejsce nadrzędnego

dobra zajmie informacja. Bliższa znajomość z literaturą poświęconą zagadnieniom przewi-

dywania rozwoju cywilizacyjnego społeczeństw nasuwa generalne wnioski:

- istnieje wiele alternatywnych propozycji w tym zakresie,

- w rożnych koncepcjach autorzy kładą nacisk na odmienne zagadnienia jako kluczowe

dla cywilizacji ludzkiej.

Szanse i nadzieje

Żyć i działać we współczesnym świecie to znaczy korzystać z informacji W stwier-

dzeniu tym zawiera się sens przeobrażeń społecznych i ekonomicznych, politycznych i edu-

kacyjnych. Człowiek uwikłany w różnorodne procesy społeczne, odgrywający określone role

społeczne, od najwcześniejszych chwil swojego życia jest poddany strumieniowi różnorod-

nych informacji 25 . Efektywne funkcjonowanie państwa bez ukształtowanej przynajmniej w

stopniu podstawowym infrastruktury informacyjnej jest niemożliwe. Kształtujący się wciąż

24 Zob. TADEUSIEWICZ, R. W dymie i mgle. Computerworld 1999, 11.10.1999 r., nr 37.

25 GOBAN-KLAS, T., SIENKIEWICZ, P. Społeczeństwo informacyjne: szanse zagrożenia, wyzwania,

[on-line]. [dostęp 4 kwietnia 2002, sprawdzono 19 stycznia 2004]. Dostępny w World Wide Web:

http://users.uj.edu.pl/~usgoban/agh.html

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: