Plopa – r. 1.6
Mieczysław Plopa „Psychologia rodziny. Teoria i badania.”
Rozdział 1, pkt. 1.6
Rozwój kompetencji małżeńskich i rodzinnych z perspektywy teorii przywiązania
1.6.1. Założenia i inspiracje teorii przywiązania
O teorii przywiązania można mówić w co najmniej trzech aspektach:
¨ etologicznym
¨ klinicznym
¨ poznawczym
Podejście ewolucyjne – więź między partnerami ułatwia przetrwanie potomstwa. Więź służy monogamii i rozwiązuje problem ojcostwa (♂ chętniej angażują się w wychowanie potomstwa, jeśli mają pewność, że są ojcami).
Potomstwo ma większe szanse przeżycia do reprodukcyjnego wieku, jeśli jest wychowywane przez parę, którą łączy więź (globalny sukces samca zależy od tego, ilu osobników osiągnie dojrzałość płciową, a nie ile samic zapłodni).
Przywiązanie miedzy partnerami pomaga zapewnić sukces wychowawczy (główne predyktory rozwodów to niewierność lub niepłodność)
Te analizy maja jednak ograniczenia. Monogamie czy więzi w parach występują zaledwie u 3% ssaków. Być może zrozumienie ewolucji romantycznego przywiązania sprowadza się do różnych wyjaśnień dla różnych gatunków. Człowiek → przywiązanie u dorosłych może być ubocznym produktem naszego przedłużonego rozwoju płodowego i postnatalnego.
dłuższy czas osiągania dojrzałości większe prawdopodobieństwo
poszukiwania czy formowania
się dłuższych więzi lub
monogamicznych relacji
Wszystkie gatunki, które obecnie są dobrze znane, a charakteryzujące się formowaniem więzi w parach, doświadczały przywiązania w okresie wczesnego rozwoju → system niemowlęcego przywiązania ma jakieś przełożenie na jakość funkcjonowania w dorosłości
1.6.2. Rozwój bliskich więzi w okresie wczesnego dzieciństwa
J. BOWLBY – twórca teorii przywiązania (1980): przywiązanie, rozumiane jako potrzeba więzi z osobnikiem tego samego gatunku, ma podstawy biologiczne – adaptacyjna rola więzi, rola wczesnych doświadczeń w kształtowaniu się tzw. zasobów jednostki.
Dziecko po urodzeniu zwraca uwagę opiekuna na siebie przez zachowania przywiązujące (krzyk, uśmiech, ssanie, przytulanie, „podążanie za”). Bardzo wcześnie aktywizuje się system nawiązywania relacji wiążących (umacniania się więzi osobowej) między dzieckiem a podstawowym opiekunem (zazwyczaj matką).
MARY AINSWORTH – style przywiązania (na podstawie jakości relacji, wrażliwości i dostępności matki w sytuacji sygnalizowania potrzeb przez dziecko):
a) styl bezpieczny – zaufanie dziecka do obiektu przywiązania; oparty na doświadczaniu jego dostępności, ujawnianiu wrażliwości w sytuacjach zagrażających poczuciu komfortu
b) styl lękowo – ambiwalentny – w wyniku niepewności co do dostępności obiektu przywiązania, kształtuje „wzmożoną czujność”, obniżone poczucie bezpieczeństwa, silny lęk przed rozstaniem, pojawienie się w polu percepcyjnym obiektu przywiązanie może wyzwalać ulgę lub złość
c) styl unikający – w wyniku doświadczania niedostępności obiektu przywiązania w sytuacjach zagrożenia, wzbudzonej potrzeby lub niewrażliwości na nie; doświadczenie to utrzymuje system przywiązania w stanie aktywnym, uruchamia mechanizmy obronne; konsekwencją może być unikanie bliskich kontaktów (ochrona przed zranieniem); rezygnacja z walki o obiekt przywiązania, rozłąka nie musi się wiązać z przejawianiem negatywnych emocji
Ostatnio wyróżnia się dwa typy procesów, za pomocą których otocznie wpływa na rozwój mózgu:
1) proces doświadczania oczekiwania (experience – expectant) – napływanie informacji typowych → mózg może rozwijać „oczekiwanie” poprzez tworzenie powiązań synaptycznych. Dokonuje się proces selekcji powiązań, powtarzanie → przetrwanie, brak takich sekwencji sprzyja atrofii.
2) proces doświadczania zależności (experience dependent) – generowany na nowych synaptycznych powiązaniach w odezwie na specyficzne wydarzenia. Interakcje „twarzą w twarz” między opiekunami a niemowlętami tworzą fundamentalny kontekst dla postnatalnego dojrzewania systemu w przedczołowej korze.
zaangażowanie w grę „twarzą w twarz” → silny kontakt → wewnętrzne stany niemowlęcia → system neurotransmiterów → neurobiologia regulacji emocji
1.6.3. Przywiązanie a podstawy rozwoju emocjonalno-społecznego
Wzory przywiązania reprezentują behawioralne strategie reakcji na stres, są odbiciem uczenia się skuteczności i pewności zachowania się obiektu przywiązania w warunkach stresowych. Głównym produktem u człowieka w odezwie na stres jest kortyzol.
przywiązanie bezpieczne – zw. z doświadczaniem skutecznego kierowania awersyjnymi doznaniami poprzez interwencję obiektu przywiązania; ufność co do kontroli negatywnych doświadczeń, ponieważ wynik przewidywalny → negatywne wydarzenia spostrzegane jako mniej stresujące
przywiązanie unikające – doświadczenie bycia niezdolnym do zwerbowania obiektu przywiązania w sytuacji stresu → wymagania wobec wewnętrznych zasobów zamiast bezpiecznych strategii
przywiązanie lękowo – ambiwalentne – nieprzewidywalność efektu starań o uwagę opiekuna → nadmierne generowanie energii, osłabienie wewnętrznych zasobów
Różne wzorce przywiązania mogą mieć związek z tworzeniem się specyficznej neuronalnej konstelacji odpowiednich pól korowych u niemowlęcia, mających związek z przyszłościowym funkcjonowaniem społecznym i emocjonalnym oraz odpornością – podatnością na stres – czego wskaźnikiem jest regulacja hormonalna (zmienność poziomu kortyzolu).
Teoria przywiązania zakłada, że wzór przywiązania jako wewnętrzny aktywny model kreuje wczesne doświadczenie, od którego zależy późniejsza osobowość i zachowanie. We wczesnym rozwoju reakcje opiekuna na emocje niemowlęcia kształtują zdolność samoregulacji i regulacji z innymi osobami.
Niemowlęta bezpiecznie przywiązane są zdolne do swobodnego ujawniania swoich potrzeb związanych z ochroną i komfortem. Tego nie uczą się niemowlęta unikające (ograniczają ekspresje potrzeby przywiązania) i ambiwalentne (wyolbrzymiają potrzebę przywiązania). Rodzicielskie odpowiedzi na afektywne sygnały dziecka doprowadzają do wewnętrznej organizacji emocjonalnego doświadczenia.
Kiedy dziecięcy, wewnętrzny model włącza oczekiwanie, że emocjonalne sygnały mogą ujawniać tylko selektywny odzew opiekuna, to prowadzi to do wzmocnienia wtórnych strategii – deaktywacji i hiperaktywacji.
Deaktywacja – rozwija strategie tłumienia zachowań korelujących z potrzebą przywiązania, włączając afekt → charakterystyczny mechanizm dla stylu unikowego
Hiperaktywacja – rozwija wyolbrzymianie zachowań przywiązaniowych i emocji → charakterystyczne dla wzorca ambiwalentnego
1.6.4. Rozwój bliskich więzi w okresie dorosłości
Wewnętrzny model relacji społecznych może podlegać zmianom rozwojowym. W latach 70. i na początku 80. traktowano koncepcję Bowlbiego jako podstawę rozumienia natury i etiologii miłości oraz osamotnienia dorosłych.
HAZAN I SHAVER (1994) – koncepcja miłości jako procesu przywiązaniowego, w którym występują podobne rodzaje indywidualnych zróżnicowań jak w przywiązaniu między niemowlęciem i podstawowym opiekunem
Podstawowe założenia tej koncepcji:
1. Emocjonalna i behawioralna dynamika relacji niemowlę – dorosły i dynamika romantycznych relacji u dorosłych są sterowane przez ten sam biologiczny system.
2. Rodzaje indywidualnych zróżnicowań obserwowane w relacjach niemowlę – dorosły są podobne do obserwowanych w romantycznych relacjach.
3. Indywidualne różnice w zachowaniach przywiązaniowych dorosłych są odbiciem ich oczekiwań i wierzeń, jakie się w nich formułowały, w procesie rozwoju na bazie ich historii doświadczania przywiązania. Te „pracujące modele” są relatywnie stabilne i jako takie mogą być odbiciem ich wczesnych doświadczeń opiekuńczych.
1.6.5. Romantyczna miłość a przywiązanie i płeć
Troskliwość i płeć nie odgrywają zasadniczej roli w kształtowaniu się więzi między rodzicem a dzieckiem, natomiast w relacjach dorosłych mają istotne znaczenie.
Romantyczna miłość może być ujmowana jako jakość regulowana przez trzy powiązane funkcjonalnie systemy: przywiązanie, opiekuńczość i płeć.
Koncepcja Hazan i Shaver – założenie, ze romantyczne relacje są przywiązaniowymi, a nie wszystkie są; jest zbyt wąska w wyjaśnieniu rozwoju i funkcji przywiązania
Zgodnie z modelem Hazan, trzy funkcje są przenoszone z obiektu przywiązania na inne osoby z zachowaniem następującej kolejności:
1) utrzymanie bliskości
2) otrzymywanie bezpiecznego schronienia (safe haven)
3) otrzymywanie podstaw bezpieczeństwa (secure base)
Fraley i Davis (1997) – ci, którzy ujawniali większe oczekiwania wobec bliskich, sami byli bardziej opiekuńczy, ufni i gotowi na większą intymność
Weiss (1991) – najlepszym markerem przywiązania jest czas trwania dystresu lub zakłóceń w emocjonalnym funkcjonowaniu po zakończeniu bądź zerwaniu relacji
1.6.6. Struktura więzi w okresie dorosłości
Bartholomew – 4-kategorialny model przywiązania u dorosłych:
² bezpieczne
² ambiwalentne
² bojaźliwo-unikowe
² oddalająco-unikowe
Brennan, Clark i Shaver (1998) – 320 itemów, których analiza wskazuje na zasadność 2-kategorialnego modelu. Jedna z dymensji, którą nazywają lękiem, koresponduje z lękliwą czujnością dotyczącą odrzucenia i porzucenia. Druga – nazwana unikaniem – jest w relacji z dyskomfortem związanym z zależnością i bliskością lub niechęcią bycia w bliskości z innymi.
1.6.7. Romantyczne więzi a przywiązanie z perspektywy badań empirycznych
Założenia teorii przywiązania mogą być stosowane do budowania rozwojowych modeli uwzględniających różne przewidywania odnośnie do długoterminowej stabilności indywidualnych różnic.
Hesse – takie wzory zachowań rodzicielskich, jak: plastyczność, akceptacja, odrzucenie, bezradność, niepewność korespondują wyraźnie z poczuciem bezpieczeństwa i autonomii, tendencją do unikania czy zaabsorbowania
Inne badania wskazują, ze style przywiązania wykazywały współzależność z częstotliwością i jakością intymnej seksualnej aktywności:
- „bezpieczne jednostki” – szeroki wachlarz aktywności seksualnej
- „osoby zaangażowane” – bardziej preferowały „przytulankowe” aspekty intymności w porównaniu do gier czysto erotycznych
Bezpieczne przywiązanie w relacjach małżeńskich: większa ustępliwość, kooperatywność, wrażliwość, odwzajemnianie uczuć, otwartość, konstruktywna komunikacja;
brak bezpiecznego przywiązania: więcej konfliktów, agresywność werbalna i fizyczna, zanik romantycznych relacji, przesadna zazdrość.
Funkcjonuje teza, że relacja rodzic-dziecko jest podstawowym składnikiem w źródłach psychopatologii. Inne: rodzinne stresory, dyscyplina, właściwości podmiotowe dziecka – temperament, neurobiologiczne problemy).
Unikowy wzór przywiązania ma wpływ na problemowe zachowanie, ale nie w stopniu decydującym. Nie może on być pierwszą przyczyną psychologicznych zaburzeń. Raczej jest czynnikiem ryzyka, który ma związek z podwyższeniem czy obniżeniem się odporności na stres.
1
figa
box4u