Kesey Ken - Jaskinie.pdf - Kesey Ken - Zabr7

tytuł: "Jaskinie"

autor: Ken Kesey

Wydawnictwo Da Capo

Warszawa 1992

Te pałające oczy mówią wszystko

Słowo wstępne Kena Keseya

Zanim z nastaniem administracji Reagana obcięto wydatki na

sztukę i wszystko, co związane z humanistyką, często objeżdżałem

elitarne i modne kursy dla początkujących pisarzy organizowane

przez uniwersytety. Opłacano mi przelot samolotem, wręczano garść

maszynopisów i wciskano grupę studentów. Po kilku seminariach i

bankietach dostawałem czek i leciałem do domu.

Pieniądze były duże, pracy niewiele, pławiłem się w sławie

i chwale. Ale kiedy spoglądam wstecz i zastanawiam się, czego też

właściwie nauczyłem na tych kursach, stwierdzam, że tylko jedno

wydarzenie utkwiło mi na dobre w pamięci: pewien weekend w

Teksasie z grupą adeptów sztuki pisarskiej. Rada uniwersytecka

wybrała trzydzieścioro ludzi do udziału w warsztatach

literackich, ale, jak się wkrótce przekonałem, nie kierowała się

zdolnościami kandydatów, tylko wysokością kwoty, jaką rodziny

kursantów wspierały kasę uniwersytetu.

Wśród wybranej trzydziestki znalazła się też pewna

zdenerwowana starsza pani. Miała jakieś sześćdziesiąt pięć lat i

siwe włosy podbarwione fioletową płukanką. Zanim nas sobie

przedstawiono, jeden z członków rady szepnął mi na ucho, że pani

ofiarowała kupę pieniędzy na restaurację historycznego skrzydła

biblioteki uniwersyteckiej. Środowisko miejscowych

intelektualistów znało ją z listów do redakcji, a cały stan z

działalności filantropijnej, społecznej oraz z jej pasji

antropologa-amatora. Ale ja od razu wiedziałem, że to literatura

jest tym, czym naprawdę chciała się wsławić. Przecież te pałające

oczy mówiły wszystko...

Kiedy nadeszła jej kolej, starsza pani podreptała z

godnością do katedry, dzierżąc w dłoniach wesoły bukiet

zapisanych na różowo kartek, i zaczęła czytać. Czytała nam

opowieść o swojej młodości, o tym, jak w sadzie zbierała

brzoskwinie i jak w dojrzałym już wieku, w domu opieki

społecznej, usiłowała przybliżyć literaturę angielską ludziom,

którzy ledwie władali tym językiem. Było tam też o mężu, któremu

niewiele zabrakło, by zostać senatorem. Biedaczek. A między

jednym, drugim i trzecim znalazło się miejsce na obfity wybór z

niczym nie związanych wdowich przemyśleń, które wyciągnęła z

lodówki akurat przy tej okazji. Wyszedł z tego jakiś paranoiczny

sos, gdzie pływało i to, i tamto, i owo. "Scyzoryk mojego papy

nigdy nie był dość ostry, jego zdaniem, ale komuniści

skonstruowaliby to lepiej, choć niewątpliwie najwspanialszą

książką na świecie jest "Przeminęło z wiatrem", a tatuś wiedział,

że zanim dojedziemy na lotnisko, nie zdołamy już trafić do domu."

Słuchałem tego natchnionego potoku zdań przez bite trzy

kwadranse. Byłem zdumiony, wstrząśnięty, przerażony, wzruszony i

zakłopotany. A przede wszystkim - zdruzgotany. Nikt tego tekstu

wcześniej nie czytał! Nie, nie, jeszcze gorzej! Ktoś go na pewno

czytał, ale nie odrzucił, bo uznał, że gdyby uświadomiono

starszej pani, iż to, co napisała, jest niewiarygodnym bełkotem,

oznaczałoby to dla uniwersytetu finansowe samobójstwo.

Po jakiejś półgodzinie czytania nie trzeba jej było już

nic mówić. Sama wiedziała. Każdy, kto kiedykolwiek czytał swój

tekst przed publicznością, wie... "Chryste, jakie to koszmarne, a

jestem dopiero w połowie!" W jej leciwych oczach zaczął przygasać

płomień, ale starsza dama bohatersko parła naprzód. Maszynopis

drżał jej w dłoniach jak uschnięte liście, studenciaki w tylnych

rzędach zaczęły chichotać, by w końcu gruchnąć gromkim śmiechem.

Kiedy wreszcie skończyła i opadła na krzesło, w sali teksańskiego

uniwersytetu unosił się zapach krwi. Dwadzieścia dziewięć rekinów

ostrzyło literackie kły, a nasza czcigodna wdowa dobrze

wiedziała, że zasłużyła na straszliwą śmierć.

Na szczęście przypomniałem sobie coś, czego nauczył nas

Malcolm Cowley w Stanfordzie - i kto wie, czy nie jest to

najważniejsza rzecz, jakiej można nauczyć grupę aspirujących

pisarzy (nie, nie chodzi o pisarzy, chodzi właśnie o grupę). Otóż

Cowley często nas poskramiał mówiąc: "Obchodźcie się łagodnie z

pracą kolegów. Bądźcie wyrozumiali i taktowni. I pamiętajcie, że

napisanie złej książki kosztuje tyle samo wysiłku, co napisanie

dobrej".

Na szczęście byłem w stanie przekazać tę myśl dalej,

przekazać ją grupie na tamtych warsztatach literackich. I udało

się. Podziałało jak balsam na ranę. Wszyscy byliśmy wdzięczni

Cowleyowi.

Każdy znany mi pisarz uczy. W pewnym momencie, nawet jeśli

nie musi, to i tak musi. Jeśli w czasach studenckich chodziłeś na

zajęcia w akademickim klubie sportowym, to wiesz, że to zupełnie

tak samo jak wykrzykiwanie wskazówek w czasie meczu zapaśniczego.

Mogłeś nie być żadnym sportowym objawieniem, ale miałeś swoją

specjalność, ze dwa, trzy zagrania taktyczne, które wyciągałeś

znienacka z kieszeni, proste sztuczki w rodzaju: "Uważaj na

półnelsona!" albo "Uważaj na dźwignię!" Z niewyjaśnionego powodu

po prostu musisz to z siebie wykrzyczeć, musisz innych nauczyć

tego, czego uczono ciebie. Zwłaszcza jeśli trafił ci się dobry

trener.

Miałem szczęście do kilku świetnych trenerów. Bill Hammer

nauczył mnie najrozmaitszych chwytów i kombinacji. Na retoryce

Robert C. Clark zdradził mi trzy sekrety dobrej dykcji: "Wargi,

język, zęby! Wargi, język, zęby!" A wspaniały nauczyciel sztuki

pisarstwa, James B. Hall, odkrył przede mną jedną z tajemnic

literatury.

Byłem studentem na wydziale retoryki i dramatu uni-

wersytetu stanu Oregon. Jednym z warunków zrobienia dyplomu było

zaliczenie semestru zajęć z pisania scenariuszy dla telewizji.

Nauczyciel prowadzący owe telewizyjne zajęcia powiedział:

"Najpierw musi się pan nauczyć czegoś o konstruowaniu fabuły.

Przenoszę pana do grupy literackiej J. B. Halla".

Doskonale, myślałem. Uwielbiałem beletrystykę, zwłaszcza

science-fiction. Moim ukochanym pisarzem był Ray Bradbury. "Nie

ma lepszego nad Bradbury'ego", mawiałem z zadowoleniem. I właśnie

wtedy profesor Hall zadał mi do przeczytania opowiadanie Ernesta

Hemingway'a, "Powrót żołnierza", a potem kazał mi je opowiedzieć

kolegom.

- Hm... - Wzruszyłem ramionami. - Moim zdaniem, to po

prostu historia jakiegoś Krebsa, który siedzi u matki w kuchni i

je śniadanie. Ona mu wypomina, że teraz, kiedy wojna się

skończyła, powinien ruszyć się z domu, poszukać sobie pracy,

znaleźć jakieś zajęcie, ale on chce tylko patrzeć, jak jego

siostra gra w baseball...

- Nie! - przerwał profesor Hall. - O, proszę! Tutaj!. To

opowiadanie jest właśnie o tym! - Podszedł do mnie w tych swoich

białych butach i dźgnął palcem stronę gdzieś w środku książki. -

O tu, kiedy matka podaje mu jajka na boczku i opowiada, jak go

nosiła na sercu, gdy był malutki... Co Krebs robi? Na co patrzy?

Niech pan to jeszcze raz przeczyta. Głośno.

Akapit składał się tylko z jednego zdania. "Krebs patrzał

na tłuszcz z boczku krzepnący na talerzu". *

- Właśnie o tym jest to opowiadanie! To jest kluczowa

linijka. Ona nadaje ton całej historii. Bez tego dźwięku cała

kompozycja nie miałaby harmonii. Czy pan to widzi?

* "Powrót żołnierza" z tomiku 49 opowiadań Ernesta

Hemingway

Cholera, pewnie, że widziałem! To zdanie stało się dla

mnie kluczem otwierającym podwoje do prawdziwej literatury i w

końcu wciągnęło mnie do środka. Dzięki kilku opowiadaniom

dostałem stypendium Woodrowa Wilsona i trafiłem do Stanfordu,

żeby uczestniczyć w kursie pisania prowadzonym przez słynnego

Wallace'a Stegnera.

Boję się, że profesor Stegner omyłkowo wziął mnie za

antyintelektualistę, podczas gdy tak naprawdę byłem postacią

daleko mniej złożoną, zwyczajnym analfabetą, zwłaszcza w

porównaniu z resztą jego studentów - śmietanką samych pewniaków.

Byli tam: C. J. Koch z Australii "Year of Living Dangerously"

("Rok niebezpiecznego życia"), Ernest Gaines "The Autobiography

of Miss Jane Pittman" ("Autobiografia panny Jane Pittman"),

Tillie Olsen "Tell Me a Riddle" ("Zgaduj-zgadula"), Peter Beagle

"A Fine and Private Place", "The Last Unicorn" ("Miłe

Odosobnienie", "Ostatni Jednorożec"), Robert Stone "A Hall of

Mirrors", "Dog Soldiers", "A Flag for Sunrise", "Children of

Light" ("Komnata luster", "Najemnicy", "Wiwat wschód słońca",

"Dzieci światła"), Ken Babbs "Cassady in the Backhouse" ("Cassady

w wygódce"), trio zwane Mafią z Kentucky - Wendell Berry, Ed

McClanahan i Gurney Norman; już wtedy wszyscy zdążyli wydać licz-

ne ważne powieści i zbiory opowiadań, kolejne zaś mieli w druku,

a Larry McMurtry miał dorobek, który, gdyby go rozłożyć strona po

stronie, wyścieliłby drogę z Teksasu do Sztokholmu.

Byli też inni, ale wiecie już, o co chodzi: niesamowita

drużyna, klub zwycięskiej ekstraklasy i super szkoleniowiec. A

jeśli dodać do tego trenerów wspomagających - Richarda

Scowcrofta, Malcolma Cowleya i Franka O'Connora - to dopiero

wtedy widzimy, co to było za szkolenie! I chociaż być może w

tamtych czasach niecałkiem zdawaliśmy sobie z tego sprawę (mówimy

o wczesnych latach sześćdziesiątych, kiedy byliśmy bardzo młodzi,

a, jak wiecie, był to okres, kiedy naszą uwagę mogło zaprzątać

wiele innych rzeczy), to teraz wszyscy spoglądamy na wspólnie

spędzony okres z jakąś nabożną czcią.

Zostaje szczególna więź łącząca członków dobrego,

zżytego zespołu, taka więź, która nigdy do końca nie wygasa, choć

sezon się kończy i każdy idzie w swoją stronę. Większość z nas

wciąż pozostaje w kontakcie - a wielu zawarło bliskie i trwałe

przyjaźnie. Rodzinne przyjaźnie. Moje dzieciaki, dzieciaki Eda,

Wendella i Boba Stone'a znają się od urodzenia. Dzieci Kena

Babbsa chodziły z moimi do tej samej szkoły, od przedszkola do

matury.

Co więcej, dzięki naukom Cowleya nadal pełnimy wobec

siebie role łagodnych, wyrozumiałych krytyków. Możemy wzajemnie

przesyłać sobie brudnopisy książek bez obawy, że zostaniemy

inteligentnie zjedzeni w kaszy przez jakiegoś nienasyconego

demona literatury. Kiedy za "Wiwat wschód słońca" Bob Stone

dostał National Book Award, a Larry za "Samotną gołębicę" nagrodę

Pulitzera, odczułem głęboką radość z ich sukcesu. Wszyscy

jesteśmy z nich dumni, bo - jak nas uczył Cowley - "Dobre

pisarstwo opromienia blaskiem wszystkich autorów. Wy nie

jesteście dla siebie konkurencją".

No i dobra. Wszystko pięknie, ładnie, ale kiedy się już

dość najeździłem po tych ekskluzywnych warsztatach literackich,

stwierdziłem, że wcale nie jest łatwo wprowadzić te nauki w czyn.

Bo gra się już toczyła, ostra gra, a zaproszony trener nie zdążył

jeszcze dojechać na miejsce. Jeżeli młody pan Pyszałek zjedzie

słodką opowieść panny Melancholii o dramatach panienek w

wianeczkach na głowie, możecie założyć się o wasz najlepszy

słownik, że panna Melancholia zje go na surowo za jego opis

hulaszczego życia na obozie Korpusu Szkolenia Oficerów Rezerwy.

Po wielu latach sędziowania tym okrutnym i bezcelowym pojedynkom

wpadłem wreszcie na pomysł: trzeba wszystkich posadzić do pracy

nad tym samym zadaniem. I zamiast zmuszać ich, żeby zasuwali pod

górę w cudzych butach, trzeba wszystko tak dobrze wymieszać, żeby

sami nie wiedzieli, które buty są czyje.

Dyskutowaliśmy nad tym z kilkoma ludźmi z uniwersytetu

oregońskiego przez parę lat i wreszcie postanowiłem spróbować.

Wydział literatury zebrał mi trzynastkę studentów ze specjalności

pod tytułem "sztuka twórczego pisania". Byli to uczestnicy

drugiego roku studiów podyplomowych w wieku od lat dwudziestu

dwóch do czterdziestu dwóch. Spotykaliśmy się u mnie w domu. Mamy

z żoną jednopiętrowy domek niedaleko kampusu, za który płacimy,

choć wcale w nim nie mieszkamy. Dom stoi dwie przecznice za

biblioteką uniwersytecką. Salon jest na tyle duży, że bez

problemu mieści stół, przy którym może zasiąść trzynaście osób.

Stół jest bardzo ważny. Stół w sali Jonesa w Stanfordzie był

równie ważny, jak książki na półkach: długi, owalny z wycięciem

na jednym końcu, gdzie niczym kapitan na mostku siedział

nauczyciel. Stół w naszym salonie nie miał aż takiej klasy, ale

spełniał swoje zadanie.

W pierwszym dniu zajęć jechałem z farmy do uni-

wersyteckiego domu zdenerwowany i spóźniony. Ręce mi się pocą, w

ustach zaschło. Prowadzę Eldorado z podnoszonym dachem, rocznik

1973, białe z czerwoną lamówką, i mam nadzieję, że swym

przyjazdem zrobię na zebranych wrażenie. Na podjeździe wszyscy

już czekają i nagle okazuje się, że drzwi są zamknięte, że nie ma

Faye i klucza też nie ma! Odzywa się we mnie farmer. Wchodzę

przez małe okienko do piwnicy, ale drzwi do domu są zaryglowane

na amen. Wypełzam na zewnątrz, znajduję okno od tyłu, które nie

jest zamknięte na głucho. Próbuję je otworzyć, ale rama jest tak

zasmarowana farbą olejną, że nie daję rady. Wyjmuję z samochodu

solidny łom, wpycham go pod okno przy parapecie i dźwignią

cholerstwo. Napieram. Puściło. Pcham je do góry. Chwytam się

mocno parapetu, podrywam się i walę głową prosto w ramę okna,

które przed chwilą otworzyłem. Tracę przytomność i wpadam do

Kesey Ken - Jaskinie.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: