poetykarok1[1].pdf

Poetyka opisowa (Rok I)

 strofa – jednostka kompozycyjna, występująca w wierszach regularnych; jest jednostką

powtarzalną; dotyczy jedynie wierszy regularnych.

 quasi-strofa – jednostka kompozycyjna występująca w wierszach nieregularnych

(analogiczna do strofy); jej kształt i wielkość są elementami zmiennymi.

 strofoida – jednostka kompozycyjna występująca w wierszach wolnych i będąca analogiem

strofy w wierszach regularnych.

 przerzutnia – wyrazista rozbieżność między granicą wersu, a granicą całostki składniowej

nie zakończonej w klauzuli, ale dopiero na początku wersu następnego; największą rolę

odgrywa w wierszu sylabicznym.

 tekst stychiczny – tekst ciągły, bez podziału na strofy.

 tekst stroficzny – tekst podzielony na strofy.

 ekwiwalentność – równoważność, równoznaczność.

 epifora – (powtórzenie) – zakończenie tym samym słowem lub zwrotem kolejnych

segmentów wypowiedzi, np.: zdań, wersów, strof.

 anafora – (podniesienie, odwołanie się) – powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na

początku kolejnych zdań, wersów, strof lub innych segmentów utworu.

 anakolut – (nielogiczny, niespójny) – niepoprawna konstrukcja składniowa; w poezji może

służyć uniezwykleniu mowy.

 anakruza – (zaintonowanie; wiersz sylabotoniczny) – pierwsza jedno- lub dwusylabowa

cząstka wersu poprzedzająca akcent i zapowiadająca określony tok stopowy.

 animizacja – (ożywienie) – nadanie przedmiotom lub zjawiskom martwej natury itp.

właściwości lub atrybutów istot żyjących.

 antropomorfizacja – wyposażenie w cechy człowiecze, sposoby zachowań i odczuwania

określonych zjawisk świata pozaludzkiego -> nie jest to personifikacja!

WIERSZ:

 mowa w szczególny sposób zorganizowana brzmieniowo

 przeciwstawny prozie

 podział na równorzędne wierszowe jednostki (zwłaszcza wersy, których powtarzalność jest

źródłem rytmu)

 podwójność członowania (napięcie między intonacją zdaniową, a intonacją wierszową)

 czynnikami wierszotwórczymi w wierszu polskim są: liczba sylab, liczba i umiejscowienie

akcentów, liczba zestrojów akcentowych, oraz granice międzywyrazowe

 inna nazwa -> mowa wiązana (mowa niewiązana to proza)

WIERSZ BIAŁY wiersz bezrymowy; może występować we

wszystkich rodzajach wierszowania

WIERSZ WOLNY nie podlega zasadzie rytmicznej powtarzalności

podobnie zbudowanych wersów; swobodny, ale

celowy rozkład rozmaitych wersów

WIERSZ NIEREGULARNY modyfikuje zasady któregoś z regularnych

systemów wersyfikacyjnych i na ich tle jest

rozpoznawalny (wiersz nieregularny sylabiczny,

wiersz nieregularny sylabotoniczny oraz wiersz

nieregularny toniczny)

WIERSZ NIEREGULARNY SYLABICZNY powstał jako wariant wiersza sylabicznego;

polega on na zróżnicowanym, ale czytelnym i

często kontrastowo skomponowanym przeplocie

wersów różnej długości (z przewagą trzynasto-,

jedenasto- i ośmiozgłoskowca); rozwinął się w

XVIII w. jako wiersz bajki lub do wyrażania

monologów o silnym napięciu emocjonalnym

(np. Wielka Improwizacja ), sceny szaleństwa

oraz objawień sił nadprzyrodzonych

WIERSZ NIEREGULARNY

SYLABOTONICZNY

wariant wiersza sylabotonicznego; pojawił się w

poezji romantycznej; polega na ograniczaniu i

modyfikacjach regularnością akcentowo-

sylabiczną; występują w nim wolne jamby,

trocheje oraz amfibrachy

WIERSZ NIEREGULARNY TONICZNY

wariant wiersza tonicznego; odznacza się

najmniejszą stabilnością i wyrazistością zasad

budowy; granica między tym typem wiersza a

wierszem wolnym są płynne

WIERSZ ŚREDNIOWIECZNY

asylabiczny, anumeryczny; ilość sylab w wersie

jest dowolna; nie ma jednostki, która byłaby

powtarzalna i tworzyła bazę dla rytmu;

Rozróżniamy tu frazę:

a) małą:

- krótkie zdania pojedyncze

- 8-zgłoskowiec

- opadająca

b) dużą:

- zdania podrzędnie złożone

- 13-zgłoskowiec

- rosnąca

POEZJA:

 wszystkie utwory pisane wierszem

 traktowana jako synonim liryki przez co obejmuje także prozatorskie utwory liryczne (np.:

poemat prozą)

LIRYKA:

 jeden z trzech rodzajów literackich

 obejmuje utwory, których materiałem tematycznym są zazwyczaj wewnętrzne przeżycia,

emocje i przekonania jednostki, przekazywane w wypowiedzi monologowej

 obecność podmiotu lirycznego (jego odczucia i myśli budują świat przedstawiony)

 wyróżniamy lirykę:

- bezpośrednią (1 os. l.p.)

- pośrednią (ukryte ja lub bezosobowo; liryka opisowa lub sytuacyjna)

- inwokacyjną ( ja -> ty )

- podmiotu zbiorowego

Izosylabizm – ta sama liczba sylab w każdym wersie.

CHARAKTERYSTYKA WIERSZY REGULARNYCH

Wiersz sylabiczny

1) Rodzaje:

 sylabizm względny – typ przejściowego wierszowania między sylabizmem

średniowiecznym a sylabizmem Kochanowskiego (M. Rej, Biernat z Lublina)

 sylabizm ścisły – J. Kochanowski

2) Konstanty:

 zasada izosylabizmu

 zasada paroksytonicznej klauzuli

 zasada średniówki w wersach dłuższych niż 8-zgłoskowce

3) Klauzule:

 paroksytoniczna – akcent pada na 2 sylabę od końca

 proparoksytoniczna – 3 sylaba od końca

 oksytoniczna – akcent pada na ostatnią sylabę

4) Średniówka (stały przedział wewnątrzwersowy, który dzieli wers na dwa półwersy, tzw.

hemistychy):

 średniówka zatarta – wypada wewnątrz wyrazu

 wzmocniona – pokrywa się z miejscem działu składniowego

Wiersz sylabotoniczny

1) Konstanty:

 izosylabizm/sylabizm

 równy rozkład akcentu

 korzysta ze stóp

2) Rodzaje stó p 1 :

 + _ trochej

 _ + jamb

 + _ _ daktyl

 _ + _ amfibrach

 _ _ + anapest

 _ _ + _ peon

3) Prawa pozwalające na zmianę konturu wiersza sylabotonicznego:

 prawo kataleksy – na końcu można obciąć 1 lub 2 zgłoski nieakcentowane 2 (daktyl,

trochej lub amfibrach), np.: + _ _ + _ _ + _ @ (trypodia daktyliczna katalektyczna)

 prawo hiperkataleksy – dodanie w klauzuli lub przed średniówką 1 lub 2 głosek

1 Oznaczenia: “+” oznacza sylabę akcentowaną, natomiast “_” sylabę nieakcentowaną.

2 Znakiem “@” oznaczyłem zgłoskę nieakcentowaną dodaną lub odjętą.

nieakcentowanych (jamb, anapest, trochej), np.: _ + _ + _ + _ + @ (tetrapodia

jambiczna hiperkatalektyczna)

 prawo anakruzy – na początku są dodawane 1 lub 2 głoski nieakcentowane, które nie

są liczone do toku stopowego, np.: @ + _ + _ + _ (trypodia trocheiczna z anakruzą)

 prawo mniejszej regularności akcentowej na początku wersu – dotyczy wierszy

jambicznych i daktylicznych; w daktylicznych pierwszy daktyl zamienia się w

amfibrach, natomiast w jambicznych pierwszy jamb zamienia się na trochej

4) Transakcentacja – przesunięcie akcentu; może być:

 meliczna – dotyczy tekstów wykonywanych przy muzyce

 metryczna – przesunięcie wymuszone przez metrum (rytmikę tekstu)

5) Heksametr:

 dzięki niemu wiersz sylabotoniczny wszedł do literatury wysokiej

 metrum (rytmika) heroiczne i bohaterskie (naznaczone piętnem heroiczności), np.:

{+ _ (_) + _ (_) + _ (_) + _ (_)}{+ _ _ + _}

daktyl lub trochej stałe zakończenie

daktyl+trochej (adoniczny spadek klauzulowy)

6) Wiersz pojawia się w XVI wieku w pieśniach (jest doskonały do wykonywania przy

muzyce, kojarzy się ze wsią – folklor)

 w XVII wieku przejęty przez miasto (np.: piosenka żołnierska)

 w XVIII wieku wchodzi do literatury wysokiej

 powstał dzięki heksametrowi antycznemu (głoski długie i krótkie zastąpiono

akcentowanymi i nieakcentowanymi)

 w romantyzmie wykorzystywany w librettach operowych

 w pozytywizmie -> M. Konopnicka

 w XX wieku wiersz sylabotoniczny został odrzucony i nazwany wierszem

katarynkowym (poezja rewolucyjna, literatura okupacyjna)

Wiersz toniczny

 pierwsza świadoma realizacja wiersza tonicznego – J. Kasprowicz Księga ubogich 1916

 konstanta -> równozestrojowość

 tendencja -> bezprzerzutniowość (Gajcy ją łamie)

 zestrój akcentowy: prymarny lub ściągnięty

sylabotonizm

sylabizm względny regularne tonizm

nieregularne

wiersz nieregularny

wiersz intonacyjno-zdaniowy

wiersz wolny

sylabizm ścisły

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: