Definicja odleżyn.docx

Definicja odleżyn

I. Odleżyna (decubitus) - jest uszkodzeniem skóry o charakterze owrzodzenia, będącym efektem ciągłego( znaczącego) niedokrwienia tkanek wywołanego przez długotrwały bądź powtarzający się ucisk, prowadzący do niedokrwienia tkanek.

W pierwszym etapie charakteryzujący się zaczerwienieniem, a następnie niedokrwieniem i w końcowym efekcie obumieraniem tkanek. W miarę oddzielania się tkanek martwiczych powstają trudno gojące się owrzodzenia, łatwo ulegające zakażeniu.

I stopień- blednące pod wpływem ucisku zaczerwienienie, zachowane mikrokrążenie i ciągłość naskórka

IIstopień- nieblednące zaczerwienienie, przebarwienie i ucieplenie skóry o charakterze zapalenia, obrzęk, możliwa obecność drobnych pęcherzy i nadżerek;

III stopień - uszkodzenie pełnej grubości skóry, rana może być pokryta żółtawymi masami rozpadających się tkanek lub suchym cienkim strupem;

IV stopień - uszkodzenie skóry i tkanki podskórnej, dochodzące do powięzi;

V stopień - głębokie uszkodzenie przekraczające powięź do mięśni, struktur kostnych, stawów i ścięgien.

W mechanizmie powstania odleżyn wyróżniamy 3 rodzaje ucisku:

1)      ciśnienie proste wywierane na tkanki miękkie przez kościec z jednej strony, a podłoze z drugiej,

2)      tarcie powierzchnią ciała o pościel,

3)      boczne siły rozciągające i ścinające, które powodują śródbłonkowe uszkodzenia w mikrokrążeniu.

Należy dodać, że dotychczas używano również innych nazw, jednak określenie " odleżyna" jest najbardziej adekwatne, ponieważ uwzględnia główny czynnik etiologiczny, jakim jest ucisk tkanek prowadzący do rozwoju martwicy.

II.             Przyczyny powstania odleżyn

Istnieje bardzo dużo czynników sprzyjających tworzeniu się odleżyn. Wymienia się ich około 200. do najważniejszych( najczęściej spotykanych) zaliczamy:

Czynniki wewnętrzne: zaburzenia świadomości, unieruchomienie, porażenia, niedowłady (czynniki neurologiczne); nieotrzymanie moczu i stolca (z powodu braku kontroli ośrodkowej lub zaburzeń jelitowych); zły stan odżywiania ( zwłaszcza niedobory białka, witaminy C, cynku): niewłaściwa masa ciała- wychudzenie (brak wystarczającej ilości tkanki tłuszczowej powoduje wzrost nacisku powierzchniowego na skórę), znaczna nadwaga, otyłość ( zwiększa nacisk w miejscach, gdzie kość blisko sąsiaduje ze skórą); odwodnienie, niedokrwistość, zmiany w składzie biochemicznym krwi, miażdżyca, cukrzyca, słaba perfuzja obwodowa, niskie ciśnienie rozkurczowe; gorączka; wstrząsy; współistnienie chorób, w których stosowana jest np. sterydoterapia, chemioterapia; starość ( zagrożenie wystąpienia odleżyn zwiększa pogłębia się wraz z wiekiem); płeć żeńska ( kobiety są da razy bardziej narażone na wystąpienie odleżyn niż mężczyźni).

Czynniki zewnętrzne: ucisk , siły ścinające, tarcie; urazy; zakażenia; wilgoć; zła pielęgnacja ( pot, brud, wydzieliny naturalne, np. mocz, kał); sfałdowana pościel, bielizna osobista; schorzenia skóry, np. alergie, wypryski; sucha skóra, bibułkowata.

Czas wystąpienia odleżyny uzależniony jest od stanu ogólnego pacjenta oraz stopnia narażenia na poszczególne czynniki ryzyka chorobowego. Czynniki te można podzielić na te, które są bezpośrednio związane z osobą pacjenta, jak również na te, które wynikają z poziomu świadczonych usług medycznych.

III.             Przyczyny główne

1.       Działanie sił mechanicznych

·          Ucisk powierzchniowy- długotrwały nie zmieniający się  ucisk wywierany na tkanki miękkie z jednej strony przez kościec, z drugiej - przez twarde podłoże. Ucisk mierzony jest w mm Hg, między skórą a powierzchnią, na której ułożony jest chory. Prowadzone badania wykazały, że jest on 3-5 razy większy na głębokości 12,5 mm niż na powierzchni skóry. Nacisk powierzchniowy może powodować niedotlenienie tkanek, które uwidacznia się wtedy, gdy ciało spoczywa na powierzchni niedostosowanej do jego kształtu.

·          Siły poprzecznie tnące- siły te mogą się przyczynić do uszkodzenia tkanki, a ich istnienie związane jest z istnieniem ucisku. Siły poprzecznie tnące występują wówczas, gdy  część ciała chorego próbuje się poruszyć , lecz powierzchnia skóry pozostaje nieruchoma na powierzchni spoczynku. W efekcie tego mechanizmu warstwa tkanki podskórnej ulega uszkodzeniu. Zniekształcenie to może przyczynić się do przerwania mniejszych naczyń krwionośnych, a w konsekwencji do sączenia się krwi i powstania siników pod powierzchnia skóry. Pęknięte naczynia nie mogą już dostarczać tkanką tlenu i składników odżywczych ani odprowadzać zbędnych produktów przemiany materii. Może to doprowadzić do obumierania tkanki i czernienia skóry. Sytuacja ta zdarza się zwłaszcza u osób wyniszczonych chorobą, z luźną tkanką podskórną, a występuje w miejscach, w których skóra nie przylega ściśle do szkieletu kostnego.

·          Siły tarcia- przesuwanie tkanek względem podłoża. Siły tarcia dają znać o sobie wtedy, gdy siłą tnąca poprzecznie,  w połączeniu z siłą boczną, wzrasta na tyle, że jest w stanie przezwyciężyć opór ciała przed poruszaniem się i cześć ciała pozostająca w kontakcie z powierzchnią spoczynku zaczyna się przesuwać. Tkanka pozostaje w dalszym ciągu zniekształcona, a dodatkowo pojawiają się siły tarcia. Fałdowanie skóry powoduje skręcanie i zamykanie światła naczyń. Dzieje się tak podczas próby przywrócenia chorego do pozycji siedzącej przez ciągnięcie go po prześcieradle, zamiast podniesienia go do góry. Podobnie dzieje się podczas wyciągania chorego spod prześcieradła. Inną sytuacją jest ta, gdy chory ułożony jest w pozycji półwysokiej, zsuwa się wzdłuż łóżka, wywołując powstanie dużych sił tarcia.

·          Uraz- uszkodzenie tkanek wywołane np. stłuczeniami powstającymi w czasie zabiegów pielęgnacyjnych, zmian pozycji ciała itp.

Szybkość powstawania odleżyn jest ściśle skorelowana z innymi czynnikami wywołującymi odleżyny i może wahać się od dwóch do kilkunastu godzin.

IV.                Przyczyny towarzyszące

1.       Czynniki wewnętrzne- uzależnione od stanu zdrowia chorego

·         Zaburzenia ze strony układu nerwowego: udary mózgu i uszkodzenia rdzenia kręgowego objawiające się hemi-, para- lub tetraparezą, stwardnienie rozsiane, stwardnienie zanikowe (SLA), demencja starcza, osłabienie percepcji czuciowej, zaburzenie świadomości, stan nieprzytomności chorego.

·         Zaburzenia w funkcjonowaniu układu krążenia: niedokrwistość wyrażająca się zarówno znacznym spadkiem poziomu hemoglobiny oraz spadkiem liczby krwinek czerwonych, niskie ciśnienie krwi, choroby serca, uszkodzenie naczyń obwodowych (miażdżyca, cukrzyca), mniejsza elastyczność naczyń krwionośnych.

·         Choroby układu oddechowego: przewlekłe stany zapalne oskrzeli i płuc, astma, rozedma, gruźlica, mniejsza elastyczność żeber, słabsza wydolność mięśni oddechowych, duszność mająca ujemny wpływ na procesy wentylacji płuc, co w konsekwencji powoduje niedotlenienie tkanek organizmu.

·         Uogólnione obrzęki.

·         Leczenie farmakologiczne z zastosowaniem amin katecholowych.

·         Choroby wymagające zastosowania leków z grupy sterydów, cytostatyków.

·         Radioterapia.

·         Zmniejszona odporność organizmu.

·         Zmiana pH skóry .

·         Infekcja bakteryjna.

·         Wyniszczenie.

·         Zaburzenie przyswajania składników pokarmowych: nadmierne odżywianie, niedożywienie, ogólne wyniszczenie, niedobory witamin (B12, C), niedobór białka, zaburzenia gospodarki elektrolitowej (sód, potas), makro- i  mikroelementów (Fe, Zn), konieczność nieustannego żywienia pozajelitowego lub przez zgłębnik bez możliwości alimentacji w sposób naturalny.

·         Ograniczenie możliwości poruszania się oraz ograniczenia zakresu i siły ruchu zmuszające do długotrwałego przebywania w pozycji leżącej lub siedzącej: choroba reumatyczna, choroba zwyrodnieniowa, schorzenia ortopedyczne (złamania kości, m. in. z powodu osteoporozy), niewydolność krążenia i oddychania.

·         Zaburzona czynność zwieraczy odbytu i cewki moczowej(maceracja skóry jest spowodowana nadmierną wilgotnością prowadzącą do rozmiękczenia skóry i zmniejszenia jej odporności). Stan ten pojawia się w następstwie wzmożonej potliwości, nieotrzymania moczu lub stolca, występowanie ran z nasilonym sączeniem.

·         Stan skóry. Procesy fizjologiczne zachodzące w skórze wraz z wiekiem, m. in. zmniejszenie ilości tkanki podskórnej, obniżenie elastyczności skóry i wrażliwość na bodźce bólowe, osłabienie aktywności proliferacyjnej naskórka i miejscowego odczynu zapalnego, czynią ja bardziej podatną na uszkodzenia. Zaburzenia mikrokrążenia, m.in. na skutek zmian miażdżycowych, prowadzą do zmian troficznych skóry.

·         Płeć: kobiety są dwa razy bardziej podatne na odleżyny niż mężczyźni.

·         Wiek i poziom umysłowy pacjenta: osoby w wieku podeszłym często mają trudności z wyrażeniem własnych potrzeb, mogą nie  być świadome swego położenia. Zagrożenie wystąpieniem odleżyn postępuje z wiekiem. 

·         Masa ciała (budowa ciała): nadwaga ma wpływ na zwiększenie ucisku w tych miejscach, gdzie kość jest położona pod cienką warstwą tkanki- takim miejscem u chorych unieruchomionych w łóżku jest pięta i kość krzyżowa, a u chorych leżących pośladki. Ucisk na tkankę może powodować utrudnienie przepływu krwi. U chorych z niedowagą brak odpowiedniej ilości tkanki powoduje wzmożenie nacisku powierzchniowego.

·         Rodzaje skóry: skóra sucha jest szczególnie narażona na uszkodzenia, skóra bibułkowata, która występuje u ludzi w podeszłym wieku, jest bardzo podatna na uszkodzenia z powodu braku elastyczności.

·         Stan psychiczny chorego, np. depresja, ma wpływ na nieprzestrzeganie przez niego zaleceń dotyczących pielęgnacji skóry.

2.       Czynniki zewnętrzne- niezależne od kondycji pacjenta, uwarunkowane otoczeniem

·          Temperatura otocznia (zbyt niska lub zbyt wysoka).

·          Niewłaściwa bielizna i pościel (szorstka), sfałdowania pościeli.

·          Pozostanie chorego w wilgotnej i mokrej pościeli (otarcia naskórka i jego maceracja).

·          Zaopatrzenie ortopedyczne.

·          Leki (przeciwbólowe, uspokajające, psychotropowe, sterydy).

·          Zakażenia- otarcia lub skaleczenia skóry stanowią wrota dla bakterii.

·          Nikotynizm- zarówno palenie, jak i wdychanie dymu nikotynowego nie tylko podnosi ryzyko raka płuc i jest przyczyną wielu schorzeń sercowych, ale powoduje także zmiany chorobowe naczyń krwionośnych prowadzące do miażdżycy tętnic.

·          Czynniki socjalne: warunki ekonomiczne, poziom opieki- zaniedbanie personelu.

·          Niski poziom wiedzy personelu.

·          Brak motywacji personelu.

·          Braki kadrowe.

·          Zła organizacja pracy.

·          Brak osób odpowiedzialnej za program odleżyn.

·          Brak szkoleń i materiałów szkoleniowych.

·          Brak sprzętu przeciwodleżynowego.

·          Brak  środków opatrunkowych i higienicznych.

·          Brak środków o działaniu miejscowym.

V.             Miejsca powstania odleżyn.

Odleżyny powstają najczęściej w miejscach, gdzie odległość między powierzchnią skóry a znajdującym się od nim układem kostnym jest niewielka. W tych miejscach podczas długotrwałego unieruchomienia, zwłaszcza na twardym podłożu, dochodzi do ucisku tkanki, co w dalszej konsekwencji prowadzi do niedokrwienia komórek.

Miejsca najbardziej narażone na powstanie odleżyn to:

Na wymienione miejsca należy zwrócić szczególną uwagę przy pielęgnacji pacjentów zagrożonych powstaniem odleżyn.

Zasadniczo w każdym miejscu może dojść do powstania odleżyn. Szczególnie narażone są jednak te okolice, gdzie warstwa między tkanką kostną a skórą jest stosunkowo cienka. W około 75 % przypadków są to okolice: kości krzyżowej, krętarza kości udowej, kostek ( bocznej lub przyśrodkowej ), i pięty. Pozostałe 25 % przypadków obejmuje okolice: łopatki, kolan, łokci, potylicy i małżowiny usznej.

VI.          Wczesne objawy.

Objawy jakie może zaobserwować sam pacjent, to:

1.       zaczerwienienie skóry znikające po usunięciu ucisku,

2.       zaczerwienienie skóry, nie znikające  po ucisku,

3.       pęcherze naskórka,

4.       otarcia naskórka.

W przypadku zmian w okolicy kulszowej wczesne objawy to:

1.       niewielkie podwyższenie temperatury, które może wystąpić w każdym przypadku,

2.       niewielkie zgrubienie,

3.       zaczerwienienie,

4.       obrzmienie.

VII.       Etapy rozwoju odleżyny.

Wyróżniamy cztery etapy rozwoju odleżyny:

1.       długotrwały nacisk na skórę i tkankę podskórną,

2.       niedokrwienie tkanek, zwolnienie przemiany komórkowej,

3.       śmierć komórki,

4.       odleżyna.

VIII.             Typy odleżyny

Wyróżniamy trzy typy odleżyn. Podstawą tego podziału jest czas wymagany do wyleczenia, a także różnica temperatur między odleżyną a skórą.

1.       Odleżyny zwykłe- okres wyleczenia wynosi około 6 tygodni, nie obserwujemy wówczas zaburzeń ukrwienia, różnica temperatur między obszarem odleżyny a otaczającą skóra wynosi około 2,5?C.

2.       Odleżyny miażdżycowe- okres wyleczenia wynosi około 16 tygodni, występują zaburzenia ukrwienia, różnica temperatur między obszarem martwicy a otaczającą skórą wynosi 1?C lub mniej.

3.       Odleżyny terminalne- występują u ludzi umierających i nie ulegają wygojeniu.

IX.                Podział odleżyn.

Podział odleżyn, podawany przez różnych autorów, związany jest z głębokością ich penetracji i rodzajem zajętych tkanek.

Pod względem wyglądu i rozległości wyróżniamy wiele rodzajów odleżyn:

1.       Odleżyna w stadium powstawania- manifestuje się miejscowym zaczerwienieniem lun odwrotnie- zblednięciem i lekkim obrzękiem.

2.       Odleżyny naskórkowe, powierzchniowe- najczęściej powsta...