Dyslalia jako zaburzenie mowy.pdf

(188 KB) Pobierz
Microsoft Word - 1557
Dyslalia jako zaburzenie mowy
OPRACOWAŁA:
Anna Bryska - Zawadzka
Spis tre Ļ ci
1. PROBLEM ZABURZE İ MOWY W LITERATURZE ............................. 3
2. ETIOLOGIA ZABURZE İ MOWY ............................................................. 4
2.1. P RZYCZYNY ENDOGENNE ............................................................................. 5
2.2. P RZYCZYNY EGZOGENNE .............................................................................. 5
2.2.1. Uwarunkowania zaburze ı mowy wyst ħ puj Ģ ce w rodzinie patologicznej
i instytucjach opieki całkowitej ....................................................................... 7
3. ISTOTA I SYMPTOMATOLOGIA DYSLALII......................................... 9
3.1. P ODZIAŁ DYSLALII W OPARCIU O KRYTERIUM PRZYCZYNOWE .................... 10
3.2. P ODZIAŁ DYSLALII W OPARCIU O WYST Ħ PUJ ġ CE OBJAWY ........................... 12
3.2.1. Sygmatyzm (seplenienie) ..................................................................... 12
3.2.2. Reranie (rotacyzm) .............................................................................. 14
3.2.3. Mowa bezd Ņ wi ħ czna ............................................................................ 15
3.2.4. Rynolalia (nosowanie, rynofonia, rynizm) .......................................... 16
3.2.5. Nieprawidłowa wymowa głosek k, g ................................................... 17
4. PSYCHODYDAKTYCZNE KONSEKWENCJE ZABURZE İ MOWY18
ZAKO İ CZENIE............................................................................................... 21
BIBLIOGRAFIA............................................................................................... 22
ANEKSY ............................................................................................................ 24
WYWIAD........................................................................................................... 24
Strona 2
1. Problem zaburze ı mowy w literaturze
Objawy zaburze ı mowy były od dawna znane i opisywane. Natomiast przyczyny
i patomechanizmy owych nieprawidłowo Ļ ci były odkrywane w miar ħ post ħ pu wielu dziedzin
naukowych, w tym: medycyny, psychologii, neurofizjologii. Dlatego te Ň w literaturze
specjalistycznej spotyka si ħ Ň norodne sposoby charakteryzowania, jak te Ň rozmaite kryteria
podziału zaburze ı mowy.
Poj ħ cie zaburzenie mowy najcz ħĻ ciej stosowane jest zamiennie z takimi synonimami,
jak: deficyty mowy, defekty mowy, odchylenia mowne, patologie mowy, zaburzenia
komunikacji werbalnej oraz zniekształcenia mowy (Logopedyczny słownik terminologii
diagnostycznej, 1996, s.294). Okre Ļ la si ħ je mianem poj ħ cia najszerszego, obejmuj Ģ cego
swoim zasi ħ giem nieprawidłowo Ļ ci mowy o ró Ň nej etiologii, które prowadz Ģ do zakłóce ı
procesu porozumiewania si ħ . Tego terminu u Ň ywa si ħ dla okre Ļ lenia wszelkich
patologicznych zjawisk wyst ħ puj Ģ cych w procesie nadawania i odbioru, pocz Ģ wszy
od prostych wad wymowy, a Ň do całkowitej niemo Ň no Ļ ci mówienia wł Ģ cznie
(G. Jastrz ħ bowska, 1996, s.30).
Najogólniej, wi ħ c poj ħ cie zaburzenia mowy obejmuje zaburzenia procesu mówienia
(wypowiadania si ħ ), jak i rozumienia cudzej wypowiedzi, czyli zaburzenie procesu
porozumiewania si ħ słownego. Zaburzenia tego procesu powstaj Ģ na skutek dysfunkcji
narz Ģ dów mowy, zarówno nadawczych jak i odbiorczych, które dotycz Ģ zniekształce ı całej
wypowiedzi lub jej cz ħĻ ci (Logopedyczny słownik terminologii diagnostycznej, 1996, s.294).
W literaturze specjalistycznej spotyka si ħ wiele propozycji pojmowania zaburze ı
mowy. W zale Ň no Ļ ci od charakteru pojmowania zaburze ı wyró Ň nia si ħ klasyfikacje
przyczynowe (etiologiczne), objawowe (symptomatologiczne), j ħ zykoznawcze oraz
neurofizjologiczne. T ħ Ň norodno Ļę systemów klasyfikacyjnych tłumaczy si ħ tym,
i Ň „niezwykle trudno stworzy ę jedn Ģ , uniwersaln Ģ – uwzgl ħ dniaj Ģ c Ģ wszystkie aspekty
zaburze ı i wszelkie kryteria podziałów – kategoryzacj ħ . Utrudnia to równie Ň pewien chaos
terminologiczny obserwowany w literaturze przedmiotu oraz nieznajomo Ļę przyczyn
niektórych zaburze ı mowy” (G. Jastrz ħ bowska, 1996, s.33).
Dosy ę cz ħ stym zjawiskiem w polskiej logopedii jest okre Ļ lanie tre Ļ ci i rodzajów
zaburze ı tym samym terminem lub stosowanie ró Ň nych terminów dla tego samego
zaburzenia. Wynika to najcz ħĻ ciej z przyj ħ tego kryterium objawowego lub przyczynowego.
„W praktyce jednak okazuje si ħ , Ň e podobne objawy wywołuj Ģ Ň ne przyczyny, a te same
przyczyny mog Ģ prowadzi ę do ró Ň nych objawów. Zło Ň one przyczyny o charakterze
Strona 3
endogennym i egzogennym oraz ich ró Ň ne kombinacje utrudniaj Ģ stworzenie przejrzystych i
jednoznacznych klasyfikacji” (G. Jastrz ħ bowska, 1996, s.63-64).
Do najcz ħĻ ciej stosowanych nale Ň y klasyfikacja etiologiczna I. Styczek. Uwzgl ħ dnia
ona „jedn Ģ izolowan Ģ przyczyn ħ lub zespół przyczyn le ŇĢ cych u podstaw zaburze ı mowy”
(E. M. Minczakiewicz, 1997, s.76). Wyró Ň nia ona dwie kategorie przyczyn wywołuj Ģ cych
zaburzenia mowy – endogenne (wewn Ģ trzpochodne) oraz egzogenne ( Ļ rodowiskowe,
zewn Ģ trzpochodne). Celem kategoryzacji opartych na kryterium etiologicznym
i mechanizmach prowadz Ģ cych do zaburze ı mowy jest ustalenie, jakie jest Ņ ródło owych
nieprawidłowo Ļ ci. Zgodnie z tym podziałem dyslali ħ wywołuj Ģ przyczyny endogenne.
I. Styczek okre Ļ la dane zaburzenie mianem opó Ņ nienia funkcji pewnych struktur mózgowych,
które mo Ň e „powodowa ę trudno Ļ ci w opanowaniu j ħ zyka, opó Ņ nienia w jego przyswajaniu”
(E.M. Minczakiewicz, 1997, s.77), wynikaj Ģ ce z uszkodzenia struktur korowych lub
wolniejszego wykształcenia si ħ pewnych struktur mózgowych (G. Jastrz ħ bowska, 1996, s.35).
Z kolei najbardziej reprezentatywn Ģ dla klasyfikacji symptomatologicznych jest
podział L. Kaczmarka, wyró Ň niaj Ģ cego w ka Ň dej wypowiedzi trzy cz ħĻ ci składowe: tre Ļę ,
form ħ j ħ zykow Ģ oraz substancj ħ foniczn Ģ . Dane składniki wypowiedzi warunkuj Ģ trzy rodzaje
zaburze ı mowy, a wi ħ c adekwatnie: zaburzenia tre Ļ ci, j ħ zykowe oraz substancji fonicznej
(E. M. Minczakiewicz, 1997, s.78-79). S Ģ one wywołane ró Ň norodnymi przyczynami, za Ļ
ka Ň da z nich mo Ň e wywoła ę dyslali ħ (G. Jastrz ħ bowska, 1996, s.37).
J ħ zykoznawcza klasyfikacja zaburze ı mowy – skonstruowana przez J. Kani ħ
wyró Ň nia zakłócenia o charakterze segmentalnym (głoski) i suprasegmentalnym (melodia,
akcent, rytm). Owe typy zaburze ı mog Ģ wyst ħ powa ę ł Ģ cznie. W niektórych za Ļ przypadkach
pojawia si ħ wył Ģ cznie jeden typ zaburze ı . I tak „w dyslalii wyst ħ puje jedynie zaburzenie
substancji fonicznej w płaszczy Ņ nie segmentalnej” (E. M. Minczakiewicz, 1997, s.97).
W neurofizjologicznej klasyfikacji zaburze ı mowy zaproponowanej przez J. Szumsk Ģ
zostały wyodr ħ bnione zaburzenia mowy pochodzenia mózgowego, obwodowego oraz
o trudnej do ustalenia etiopatogenezie.
2. Etiologia zaburze ı mowy
H. Spionek zaznacza, i Ň zaburzenia mowy mo Ň na rozpatrywa ę z punktu widzenia
objawów lub z punktu widzenia etiologii i patomechanizmów (E. M. Minczakiewicz, 1997,
s.76). Czynniki wywołuj Ģ ce zaburzenia wymowy s Ģ Ň ne. Uwzgl ħ dnia si ħ jedn Ģ izolowan Ģ
przyczyn ħ lub zespół przyczyn le ŇĢ cych u podstaw zaburze ı mowy. Tak Ň e same zaburzenia
Strona 4
przejawiaj Ģ si ħ w sposób zró Ň nicowany. Uwarunkowania nieprawidłowej wymowy dzieli si ħ
tradycyjnie na endogenne (wewn Ģ trzpochodne) oraz egzogenne (zewn Ģ trzpochodne) –
(E. Chmielewska, 1997, s.7).
2.1. Przyczyny endogenne
Ujawnienie przyczyn zaburze ı mowy napotyka na rozliczne trudno Ļ ci. Kłopoty
s Ģ zwi Ģ zane nie tylko ze stanem rozwoju medycyny, psychologii i innych nauk, ale równie Ň
z wiedz Ģ badaj Ģ cego i ograniczeniami, jakie stwarzaj Ģ metody badawcze. Wa Ň ne jest równie Ň ,
aby zrozumie ę , Ň e „stwierdzenie w wywiadzie jednego lub kilku czynników niekoniecznie
musi si ħ wi Ģ za ę z rozpoznanym objawem zaburze ı logopedycznych” (B. Rocławski,
W. Fedorowska, B. Wardowska, 1995, s.64).
I. Styczek wyró Ň nia w kategorii przyczyn wewn Ģ trzpochodnych nast ħ puj Ģ ce
uwarunkowania:
nieprawidłowa budowa narz Ģ dów mowy lub obni Ň enie słyszalno Ļ ci, b ħ d Ģ ce przyczyn Ģ
dysglosji ;
uszkodzenie o Ļ rodków i dróg unerwiaj Ģ cych narz Ģ dy mowne, powoduj Ģ ce dysarti ħ ;
uszkodzenie pewnych struktur mózgowych, doprowadzaj Ģ ce do cz ħĻ ciowej lub całkowitej
utraty mowy, powoduj Ģ ce afazj ħ ;
opó Ņ nienie funkcji pewnych struktur mózgowych, stanowi Ģ ce podstaw ħ dyslalii ;
nerwice, które przyczyniaj Ģ si ħ do powstania j Ģ kania, mutyzmu lub afonii ;
upo Ļ ledzenie umysłowe warunkuj Ģ ce oligofazj ħ oraz
choroby psychiczne, które s Ģ zwi Ģ zane z zaburzeniami my Ļ lenia, czego wynikiem jest
schizofazja (E. M. Minczakiewicz, 1997, s.77).
Owe determinanty wymowy o charakterze wewn Ģ trzpochodnym stanowi Ģ podstaw ħ
metod badawczych stosowanych dla okre Ļ lenia stanu mowy dziecka.
2.2. Przyczyny egzogenne
W kategorii przyczyn zewn Ģ trzpochodnych nie stwierdza si ħ Ň adnych defektów
anatomicznych ani psychoneurologicznych, które mog Ģ stanowi ę przyczyn ħ zaburzenia.
Jednak Ň e jednocze Ļ nie dostrzega si ħ ujemne wpływy Ļ rodowiska takie, jak wadliwe wzorce
wymowy, zaniedbania opieku ı czo – wychowawcze. Zgodnie z tym „podło Ň em zaburze ı
Strona 5
Zgłoś jeśli naruszono regulamin