Historia Filozofii: wykłady
Prof. nadzw. dr hab. Henryk Piluś
Wykład 6
27.05.2011
!!!! Egzamin: 20 – 30 nazwisk teologów i filozofów; od wieku IX – X!!!!!!
Św. Augustyn nawiązywał do Platona, neoplatonistów, ojcó kościoła; filozofia łączyła się z teologią. Powtórzył to Anzelm. Dominujący był augustynizm. Wiek XIII to wiek Św. Tomasza i Bonawentury;
Anzelm – nawiązywał bezpośrednio do Św. Augustyna à przez wiarę do zrozumienia: „pragnę zrozumieć wiarę Bożą, którą kocha serce moje; nie po to chcę zrozumieć, abym wierzył, ale wierzę, aby zrozumieć”.
Rozum jest wolny w granicach dogmatu, odkupienia się nie da udowodnić. Sformułował dowód ontologiczny na istnienie Boga (w przeciwieństwie do Św. Tomasza, który sformułował dowód dogmatyczny). Wyznawał skrajny realizm. Istota najdoskonalsza istniej w naszej myśli; Anzelm zastanawiał się, czy istnieje również w rzeczywistości; jeśli tak, to pozbawiona byłaby cech istoty najdoskonalszej; gdyby istniała tylko w naszej myśli, nie byłaby najdoskonalsza. Pojęciom nadaje realność, czyli pojęcia są czymś rzeczywistym. Recepcja Arystotelesa. Arabowie dokonali przekładu pism Arystotelesa. Sułtan zebrał wszystkich filozofów i kazał przekładać pisma z Greki na język arabski.
Tomasz z Akwinu (1226 – 1274); oddany do klasztoru w 5 roku życia. Na Monte casino – oddany na wychowanie – Benedyktyni byli w tym klasztorze. „Módl się i pracuj”. Kształcił się na uniwersytecie we Francji; wykładowca na uczelni paryskiej. W 1879 r. powstało mnóstwo ośrodków myśli tomistycznej.
I interpretacja – Tomasz „ochrzcił” Arystotelesa.
II interpretacja – Tomasz przeprowadził syntezę Arystotelesa; dodał coś swojego.
XII wiek – rozwija się filozofia, teologia, buduje się katedry – złoty wiek średniowiecza.
Tomasz wysunął postulat rozdzielenia rozumu od wiary; rozdzielenia filozofii od teologii;
Nurt tomistyczny; neoaugustyński – opowiadali się za tym, żeby te obszary były połączone; Tomasz natomiast twierdził, że teologia ma swój obszar wiedzy, a filozofia swój. Trzeba wyjść od doświadczenia i na tej podstawie budować system filozofii (stąd jego realizm); a punktem wyjścia dla teologii jest objawienie, filozofia ma być służebnicą teologii; ma jej służyć pojęciami. Teologia podaje jedna prawdy, a filozofia może podawać inne prawdy (teoria podwójnej prawdy). Tomasz twierdził, że jest jedna prawda – bo przecież stwórca nie może się mylić.
Negatywne kryterium prawdy – tym kryterium jest teologia; nie może być inaczej niż mówi teologia; wynikał z tego późniejszy stosunek Kościoła do Państwa.
Świat – Bóg stworzył go z niczego. Kim jest Bóg? à możemy mówić raczej, czym nie jest! Rozum jest za słaby, żeby tego Boga poznać. Tomasz chce poznać Boga przez to, co istnieje na zewnątrz. Bóg stworzył świat nie z konieczności, a z wolnej woli. Tutaj Tomasz sięga do Arystotelesa. Dowód z istnienia = dowód z przyczyny. Obserwowane przez nas rzeczy nie są samoistniejące; tylko Bóg jest samoistniejący. Obserwujemy różne byty – doskonałe, niedoskonałe, ożywine, nieożywione.
Musi być jakiś byt najdoskonalszy, z którego wypływają byty niższego rzędu (Plotyn).
Istnieją cele wyższe i niższe i pośrednie; chodzi o to, by dążyć do doskonałości poprzez osiąganie kolejnych celów, a na końcu – dążenie do Boga.
Struktura bytu.
Byt składa się z materii i formy. Tomasz dokonał asymilacji transformującej: byt składa się z istoty i istnienia. Istota = esencja. Jaka jest różnica między istotą a istnieniem? à według Tomasza jest to róznica realna. Istota implikuje istnienie. W Bogu utożsamia się istota z istnieniem; tylko w Bogu, a nie w innych istotach.
Materia i forma.
Każdy byt ma istotne cechy i przypadłości (akcydensy). Istota człowieka to rozumność, a przypadłości to np. kolor oczu czy włosów. Forma jest jedna – ona wchłania wszystkie inne formy.
Akt i potencja (możność, możliwość). Możność musi być aktualizowana.
Człowiek – to istota psychofizyczna składająca się z duszy (forma) i ciała (materia). Jest to helemorfizm. Dusza wchodzi wcześniej do płodu męskiego, niż do płodu żeńskiego, co oznacza, że mężczyzna jest bytem doskonalszym niż kobieta. U Tomasza obserwujemy z kolei dualizm antropologiczny – osobno ciało, osobno dusza (inaczej niż u Arystotelesa).
Człowiek jest na horyzoncie dwóch światów: duchowego i materialnego. Nad człowiekiem są jeszcze anioły, ale nie mają ciała. Według Arabów istnieje jedna dusza, w której wszyscy uczestniczymy, a według Tomasza dusza jest nieśmiertelna.
Teoria poznania – poznanie jest pośrednie; świat zewnętrzny poznajemy poprzez zmysły. Jest to poznanie receptywne. Do zbawienia można dojść przez filozofię.
· Przedmiot poznania
· Podmiot poznania – człowiek
· Istota poznania
Według Tomasza poznajemy przez zmysły, na ich podstawie powstaje wyobrażenie – materiał poznawczy (empiryczny). Tworzą się obrazy, pojęcia, następnie sądy. Poznanie ma charakter bierny. Rozum jest częścią duszy; poznanie oparte jest na abstrakcji. Bóg poznaje rzeczy, że one są. Wola jest czymś wtórnym w stosunku do umysłu (u Augustyna wola była pierwotna); jest reakcją na poznanie.
Etyka – miłość jest najważniejsza. Celem człowieka jest Bóg. Jak człowiek może osiągnąć Boga? à poprzez stosowanie prawa. Prawo stosowane jest odbiciem prawa naturalnego, czyli Boga. Prawo naturalne jest interpretacją prawa wiecznego. To rozum dyktuje, jak stosować prawo w danej chwili. Rozum dostarcza środków. Wolność polega na tym, że do woli należy to, co chcę; to wola zatrzymuje się na sądzie rozumu. Do czynu potrzebny jest charakter, składający się z wielu cnót (najwyższą cnotą w etyce katolickiej jest roztropność). Jednostka jest częścią całości (społeczeństwa), jest podporządkowana tej całości. A Tomasz mówi o harmonii jednostki i całości.
Dobro wspólne – w interesie jednostki należy je pojmować. Jeżeli władza nie jest służebna w stosunku do społeczeństwa, ludzie mają prawo ją odwołać. Własność prywatna pobudza do większego wysiłku. Ale należy się również dzielić (użyteczność). Uczciwy handel jest pożądany, a pobieranie odsetek według Tomasza jest niezgodne z prawem naturalnym.
Semestr 2
- 1 -
psychologia2010.wsfiz