DHAMMAPADA - WPROWADZENIE.pdf - BUDDYZM ZEN - bis68

DHAMMAPADA - Wprowadzenie

Strona 1 z 10

Spis treści

Przedmowa — Wprowadzenie — Pary

Wprowadzenie

Od czasów staroŜytnych aŜ po dzień dzisiejszy, Dhammapada była i jest

uznawana za najbardziej zwięzłe przedstawienie nauki Buddy, jakie moŜna

znaleźć w kanonie palijskim, oraz za główny duchowy testament wczesnego

buddyzmu. W krajach wyznających buddyzm Theravady, takich jak Sri Lanka,

Birma i Tajlandia, wpływ Dhammapady jest wszechobecny. Jest ona wiecznie

świeŜym źródłem tematów kazań i dyskusji, przewodnikiem w rozwiązywaniu

niezliczonych problemów Ŝycia codziennego, materiałem do wstępnych

duchownych pouczeń dla nowicjuszy w klasztorach. MoŜna oczekiwać, iŜ nawet

doświadczeni pustelnicy o skłonnościach kontemplacyjnych zaszyci w leśnych

pustelniach czy górskich jaskiniach, wśród swych nielicznych dóbr materialnych

będą mieli kopię tej ksiąŜki. Ponadto podziw dla Dhammapady nie ograniczał się

jedynie do zadeklarowanych wyznawców buddyzmu. Wszędzie tam, gdzie ją

poznawano, jej moralna szczerość, realistyczne pojmowanie Ŝycia ludzkiego,

aforystyczna mądrość i poruszający przekaz drogi ku wolności od cierpienia,

zyskiwały jej oddanie i cześć ludzi reagujących na to, co dobre i prawdziwe.

Autorem strof składających się na Dhammapadę, jest indyjski mędrzec

zwany Buddą, co jest pełnym czci tytułem oznaczającym „oświeconego” lub

„przebudzonego”. Historia Ŝycia tej czcigodnej osoby była często ozdabiana

literackimi upiększeniami i domieszką legendy, lecz zasadnicze historyczne

fakty są proste i jasne. Przyszły Budda urodził się w szóstym wieku p.n.e. jako

syn króla panującego w małym państwie u podnóŜy Himalajów, na terenie

dzisiejszego Nepalu. Jego imię brzmiało Siddhattha, a nazwisko rodowe Gotama

(w sanskrycie: Siddhartha Gautama). Wychowywany w przepychu,

przygotowywany przez ojca do objęcia po nim tronu, młody ksiąŜę wkrótce po

osiągnięciu dojrzałości doznał głęboko poruszającego spotkania z cierpieniami

Ŝycia, w wyniku czego stracił wszelkie zainteresowanie przyjemnościami i

przywilejami związanymi ze sprawowaniem władzy nad innymi. Gdy miał

dwadzieścia dziewięć lat, pewnej nocy opuścił królewskie miasto i odszedł w

lasy, by Ŝyć jak asceta, zdecydowany odnaleźć drogę do wyzwolenia z cierpień.

Przez następne sześć lat wypróbowywał róŜne systemy medytacji i poddawał się

surowym umartwieniom, lecz odkrył jedynie, iŜ praktyki te nie przybliŜyły go

ani trochę ku ostatecznemu celowi. W końcu, mając lat trzydzieści pięć, siedząc

w głębokiej medytacji pod drzewem we wiosce Gaja, osiągnął NajwyŜsze

Oświecenie i stał się Buddą, prawdziwie Oświeconym. Przez kolejne

czterdzieści pięć lat podróŜował po północnych Indiach, głosząc prawdy, które

odkrył, i ustanawiając zakon mnichów i mniszek dla dalszego głoszenia jego

nauki. W wieku lat osiemdziesięciu, przebywając w małym miasteczku Kusinara

w otoczeniu wielkiej rzeszy uczniów, odszedł spokojnie po długim i owocnym

Ŝyciu.

Dla swych wyznawców Budda nie jest bogiem ani boskim wcieleniem, ani

teŜ prorokiem przynoszącym boską nowinę, lecz kimś, kto poprzez swój własny

wysiłek i inteligencję osiągnął najwyŜszą zdobycz duchową, do jakiej zdolny

jest człowiek — doskonałą mądrość, pełne oświecenie, całkowite oczyszczenie

umysłu. W historii ludzkości pełni on rolę nauczyciela — światowego

http://mahajana.net/mb3s/publikacje/dhammapada/wprowadzenie.html

2009-04-10

DHAMMAPADA - Wprowadzenie

Strona 2 z 10

nauczyciela, który ze współczucia wskazuje innym drogę ku Nibbanie (w

sanskrycie: Nirvana), ostatecznemu uwolnieniu od cierpienia. Jego nauka, znana

jako Dhamma, oferuje zbiór wskazań wyjaśniających prawdziwą naturę istnienia

i ukazujących ścieŜkę wiodącą ku wyzwoleniu. Wolna od dogmatów i

autorytatywnych roszczeń, których nie moŜna zbadać, Dhammapada pewnie

zasadza się na solidnym podłoŜu jasnego zrozumienia rzeczywistości przez

Buddę, i prowadzi praktykującego ją do takiego samego zrozumienia — wiedzy,

która usuwa korzenie cierpienia.

Tytuł Dhammapada przypisany niniejszej antologii przez staroŜytnych

kompilatorów pism buddyjskich, oznacza fragmenty, aspekty czy teŜ wycinki

Dhammy. Praca ta otrzymała taki tytuł, poniewaŜ w swych dwudziestu sześciu

rozdziałach łączy wielorakie aspekty nauki Buddy ukazując róŜne punkty, z

których moŜemy wglądać w jej sedno. Podczas gdy dłuŜsze przemowy Buddy,

zawarte w pisanych prozą częściach Kanonu buddyjskiego, zwykle rozwijają się

metodycznie, według sekwencyjnej struktury doktryny, to Dhammapadzie brak

takiego systematycznego układu. Praca ta jest po prostu zbiorem inspirujących i

pouczających strof dotyczących podstaw Dhammy, pomyślanych jako

fundament osobistych wskazań i pouczeń. Niektóre kolejne strofy, w części

rozdziałów, mogły być wypowiedziane przez Buddę przy jednej okazji, i wtedy

wyraźnie wykazują one stopniowe rozwijanie jakiejś myśli bądź teŜ róŜne ujęcia

tego samego tematu. JednakŜe w większości przypadków jedynym powodem

zgrupowania strof w jeden rozdział jest po prostu to, Ŝe dotykają one podobnego

zagadnienia. Tytuły dwudziestu sześciu rozdziałów słuŜą w ten sposób jako

rodzaj rubryk do klasyfikowania róŜnych poetyckich wypowiedzi Mistrza, a

powodem do włączenia danego wiersza do danego rozdziału jest to, Ŝe

wymieniony jest w nim temat zaznaczony w tytule rozdziału. W niektórych

przypadkach ( Rozdziały 4 i 23 ) moŜe to być bardziej symbol metaforyczny niŜ

element doktryny. Wydaje się takŜe, iŜ nie ma Ŝadnego zamierzonego porządku

w kolejności samych rozdziałów, choć czasami moŜna odnaleźć w tym nikłe

ślady rozwijania pewnego wątku.

Elementy nauki Buddy, widziane w aspekcie jej całkowitości, wiąŜą się w

jeden doskonale spójny system myślenia i praktyki, który czerpie swą jedność z

ostatecznego celu, jakim jest osiągnięcie wyzwolenia od cierpień. Lecz nauka ta,

wypływając nieuchronnie z losu człowieka jako swej matrycy i punktu wyjścia,

musi być wyraŜona w taki sposób, by docierała do ludzi znajdujących się na

róŜnych poziomach rozwoju duchowego, stojących przed bardzo róŜnymi

problemami i celami, zainteresowanych w danym momencie róŜnymi sprawami,

mających bardzo zróŜnicowane moŜliwości rozumienia. Zatem tak jak woda,

choć w swej istocie taka sama, przyjmuje inny kształt w zaleŜności od naczynia,

do którego jest nalana, tak teŜ Dhamma wyzwolenia przyjmuje róŜne kształty w

odpowiedzi na potrzeby ludzi, którzy mają być jej nauczani. Ta róŜnorodność,

juŜ wystarczająco widoczna w pisanych prozą rozprawach buddyjskich, staje się

jeszcze bardziej uderzająca w przypadku tak wysoce skondensowanego,

spontanicznego i wypełnionego intuicyjnym ładunkiem przekazu, jakim są

wersety uŜyte w Dhammapadzie. Wzmocniona siła przekazu moŜe prowadzić do

pozornych niekonsekwencji, które mogą z kolei wprowadzać w błąd osoby

nieświadome powyŜszych faktów. Przykładowo, w wielu wierszach Budda

zaleca pewne szczególne praktyki jako prowadzące do odrodzenia się w niebie, a

w innych przestrzega swych uczniów przed dąŜeniem do nieba i wychwala tego,

który nie zachwyca się niebiańskimi rozkoszami ( 187 , 417 ). Często pochwala on

skutki gromadzenia zasług, lecz w innych miejscach wychwala tego, kto

http://mahajana.net/mb3s/publikacje/dhammapada/wprowadzenie.html

2009-04-10

DHAMMAPADA - Wprowadzenie

Strona 3 z 10

przekroczył poza zasługę i przewinę ( 39 , 412 ). Bez uchwycenia wewnętrznej

struktury Dhammapady, stwierdzenia takie jak powyŜsze, zestawione obok

siebie, będą wydawać się nie do pogodzenia i mogą nawet prowadzić do uznania

nauki za wewnętrznie sprzeczną.

Kluczem do rozwikłania tych pozornych sprzeczności jest zdanie sobie

sprawy z faktu, Ŝe Dhamma czerpie swój kształt zarówno z potrzeb róŜnych

osób, do których jest kierowana, jak równieŜ z wielorakości potrzeb, które mogą

współistnieć nawet w tej samej osobie. By odkrywać sens zawarty w

róŜnorodnych stwierdzeniach, jakie moŜna znaleźć w Dhammapadzie, i przy

ustalaniu intencji, jakie kryły się za danym wierszem zawartym w tej pracy,

proponujemy przyjąć cztery poziomy rozumowania i w ten sposób uchwycić

prawidłowo miejsce kaŜdego z nich w całościowej wizji Dhammy. Ten

czteropoziomowy schemat wywodzi się ze staroŜytnej maksymy

interpretacyjnej, która głosi, iŜ nauka Buddy ma trzy podstawowe cele: dobro

ludzi tu i teraz, korzystne odrodzenie się w następnym wcieleniu i osiągnięcie

ostatecznego dobra. Trzy poziomy odpowiadają tym trzem celom, a czwarty jest

związany z rozróŜnieniem pomiędzy dwoma aspektami ostatniego z celów:

ścieŜką i jej owocami.

(I) Pierwszy poziom wiąŜe się z nastawieniem na stwarzanie dobra i szczęścia

w bezpośrednio dostrzegalnej sferze stosunków pomiędzy ludźmi. Na tym

poziomie zadaniem jest ukazanie człowiekowi drogi do Ŝycia w pokoju ze sobą

samym i ze swymi współbraćmi, do wypełniania obowiązków rodzinnych i

społecznych oraz do ograniczania złości, konfliktów i przemocy, zatruwających

stosunki pomiędzy ludźmi i przynoszących tak wiele cierpienia jednostce,

społeczeństwu i światu. Wskazówki na tym poziomie są w znacznej części

identyczne z podstawowymi nakazami etycznymi proponowanymi przez

wszystkie wielkie uniwersalne religie, lecz w nauce buddyjskiej są one wolne od

korzeni teistycznych, a opierają się na dwóch bezpośrednio sprawdzalnych

podstawach: trosce kaŜdego człowieka o własną integralność i długotrwałe

szczęście oraz trosce o dobrobyt tych, których mogą dotykać skutki naszych

działań ( 129-132 ). Najbardziej ogólna wskazówka, jaką daje Dhammapada, to

unikanie wszelkiego zła, kultywowanie dobra i oczyszczanie swego umysłu

( 183 ). By rozwiać wszelkie wątpliwości, jakie uczeń mógłby mieć co do tego

czego powinien unikać a co czynić, inne wiersze dostarczają wskazówek

bardziej bezpośrednich. Winno się unikać złości w czynach, słowach i myślach i

dąŜyć do samoopanowania ( 231-234 ). Winno się przestrzegać pięciu wskazań,

podstawowego moralnego kodeksu buddyzmu, który naucza powstrzymywania

się od niszczenia Ŝycia, kradzieŜy, cudzołóstwa, kłamstwa i brania środków

odurzających. Ktoś, kto gwałci te pięć reguł, „podcina swe korzenie juŜ w tym

właśnie świecie” ( 246-247 ). Uczeń powinien traktować wszystkie Ŝywe istoty z

dobrocią i współczuciem, Ŝyć uczciwie i w sposób prawy, panować nad swymi

pragnieniami zmysłowymi, mówić prawdę i prowadzić trzeźwe i rzetelne Ŝycie,

wypełniając swe obowiązki takie jak słuŜenie swym rodzicom, najbliŜszej

rodzinie i osobom duchownym, których utrzymanie zaleŜne jest od ludzi

świeckich ( 332-333 ).

DuŜa liczba wierszy dotyczących tego pierwszego poziomu wiąŜe się z

rozwiązywaniem konfliktów i wrogości. Kłótni naleŜy unikać poprzez

cierpliwość i wyrozumiałość, gdyŜ odpowiadając nienawiścią na nienawiść

jedynie podtrzymujemy cykl zemsty i odwetu. Nienawiść moŜna prawdziwie

przezwycięŜyć jedynie nie-nienawiścią, pobłaŜliwością i miłością ( 4-6 ). Nie

http://mahajana.net/mb3s/publikacje/dhammapada/wprowadzenie.html

2009-04-10

DHAMMAPADA - Wprowadzenie

Strona 4 z 10

powinno się odpowiadać na gorzkie słowa, lecz zachować milczenie ( 134 ).

Nie powinno się ulegać gniewowi, lecz panować nad nim, tak jak woźnica

panuje nad rozpędzonym rydwanem ( 222 ). Zamiast wyszukiwać błędy u innych,

uczeń powinien badać swe własne błędy i nieustannie czynić wysiłki, by usuwać

swe własne skalania, niczym złotnik oczyszczający srebro ( 50 , 239 ). Nawet jeśli

w przeszłości ktoś uczynił źle, to nie ma potrzeby być przygnębionym czy

zrozpaczonym; sposób postępowania człowieka moŜe zostać całkowicie

odmieniony, a ktoś, kto porzuca zło na rzecz dobra, rozświetla ten świat niczym

księŜyc uwolniony z zasłony chmur ( 173 ).

Nieskazitelne cechy wyróŜniające cnotliwego człowieka to szczodrość,

prawdomówność, cierpliwość i współczucie ( 223 ). Rozwijając i doskonaląc w

sobie te cechy, człowiek Ŝyje w harmonii ze swym sumieniem i w pokoju ze

swymi współbraćmi. Aromat cnoty, stwierdza Budda, jest słodszy niŜ aromat

wszystkich kwiatów i perfum ( 55-56 ). Człowiek dobry jaśnieje z daleka niczym

Himalaje i gdziekolwiek by się nie udał, jest kochany i szanowany ( 303-304 ).

(II) Na drugim poziomie swego przekazu Dhammapada ukazuje, iŜ znaczenie

moralności nie kończy się na prowadzeniu do ludzkiego szczęścia tu i teraz, lecz

ma znacznie bardziej decydujący wpływ, kształtuje przeznaczenie danej osoby.

Ten poziom zaczyna się od uświadomienia faktu, iŜ dla refleksyjnego umysłu

zwykłe apelowanie o altruizm nie jest w stanie dostarczyć zadawalającego

kontekstu ogólnej sytuacji człowieka. Z jednej strony nasze wrodzone poczucie

moralnej sprawiedliwości kaŜe oczekiwać, by dobroć była odpłacana

szczęściem, a zło cierpieniem; z drugiej, najczęstsze doświadczenie pokazuje

nam ludzi cnotliwych nękanych trudnościami i przypadłościami oraz ludzi na

wskroś złych niesionych przez fale fortuny ( 119-120 ). Intuicja moralna

podpowiada nam, Ŝe jeśli bycie prawym ma w dłuŜszej perspektywie wartość, to

ten powyŜszy brak równowagi powinien zostać w jakiś sposób odwrócony.

Widzialny porządek rzeczy nie dostarcza tu Ŝadnego oczywistego rozwiązania,

lecz nauka Buddy ujawnia czynnik potrzebny, by uczynić zadość naszemu

oczekiwaniu moralnej sprawiedliwości: jest nim powszechne bezosobowe prawo

rządzące wszystkimi odczuwającymi istotami. Jest to prawo kammy (sanskr.

karmy), działania i owocu, które sprawia, Ŝe czyn dający się ocenić w

kategoriach moralności nie rozpływa się w nicość, lecz przynosi w końcu

stosowną odpłatę, w postaci szczęścia w zamian za dobro lub cierpienia — za

zło.

W popularnym rozumieniu kamma jest czasami utoŜsamiana z losem, lecz

jest to pogląd błędny, całkowicie nie do przyjęcia na gruncie doktryny

buddyjskiej. Kamma oznacza działanie związane z wolą, działanie zamierzone,

które moŜe się przejawiać na zewnątrz jako czyn cielesny lub mowa, bądź

pozostawać czymś wewnętrznym, jako nie wyraŜone myśli, pragnienia czy

uczucia. Budda rozróŜnia dwa zasadnicze etyczne rodzaje kammy: negatywną —

działanie wypływające z umysłowego stanu chciwości, nienawiści i ułudy; i

pozytywną — działanie zakorzenione w szczodrości i odrzuceniu przywiązań,

dobrej woli i zrozumieniu. Czyny rozmyślnie dokonywane przez człowieka

mogą znikać bez śladu z jego pamięci, lecz raz dokonane pozostawiają w umyśle

subtelne ślady, nasiona o potencjale do zaowocowania w przyszłości, kiedy

zaistnieją warunki do ich dojrzenia.

Obiektywnym polem, na którym dojrzewają nasiona kammy, jest proces

odradzania się, zwany sansarą. W nauce Buddy Ŝycie nie jest widziane jako

odosobnione zdarzenie rozpoczynające się spontanicznie wraz z narodzinami i

http://mahajana.net/mb3s/publikacje/dhammapada/wprowadzenie.html

2009-04-10

DHAMMAPADA - Wprowadzenie

Strona 5 z 10

kończące całkowitym zniknięciem wraz ze śmiercią. KaŜdy okres Ŝycia jest

widziany jako część indywidualnej serii wcieleń, bez wyraźnego początku w

czasie i trwającej tak długo, jak długo trwa samo pragnienie istnienia.

Odrodzenie się moŜe mieć miejsce w róŜnych krainach. NaleŜą do nich nie tylko

znane nam krainy istot ludzkich i zwierząt, lecz takŜe rozciągające się ponad

nimi niebiańskie światy wyŜszego szczęścia, piękna i mocy oraz połoŜone

poniŜej piekielne światy skrajnych cierpień.

Przyczynę odradzania się w tych róŜnych krainach upatruje Budda w

kammie, naszych własnych świadomie zamierzonych uczynkach. W pierwszym

rzędzie kamma decyduje o tym, w jakiej krainie ma miejsce odrodzenie się;

czyny dobre przynoszą odrodzenie w wyŜszych sferach, czyny złe w niŜszych.

Doprowadziwszy do odrodzenia się danej istoty, kamma działa nadal, decydując

o cechach i okolicznościach, przesądzających o jej Ŝyciu w danej formie

istnienia. Tak więc w ramach świata ludzkiego uprzednio nagromadzona dobra

kamma zaowocuje długim Ŝyciem, dobrym zdrowiem, zamoŜnością, urodą i

powodzeniem; nagromadzenie złej kammy przyniesie krótkie Ŝycie, choroby,

ubóstwo, brzydotę i niepowodzenia.

Ujmując rzecz normatywnie, drugi poziom nauki, jaki odnajdujemy w

Dhammapadzie, jest logicznym następstwem uznania prawa kammy, uŜytym tu

dla ukazania ludziom, którzy w naturalny sposób poŜądają szczęścia i wolności

od zmartwień, jakiegoś skutecznego sposobu osiągania ich zamierzeń. Treść tej

nauki nie jest róŜna od tego, co znajdujemy na pierwszym poziomie; jest to ten

sam zestaw pouczeń etycznych, nakazujących powstrzymywanie się od zła i

czynienie dobra. RóŜnica tkwi jedynie w perspektywie, z jakiej udzielane są te

pouczenia, inny jest teŜ cel, w którym winny one zostać przyjęte. Zasady

moralności są ukazane teraz w ich szerszych kosmicznych powiązaniach, jako

podłączone do niewidzialnego, lecz wszechogarniającego prawa, spajającego

całe Ŝycie i zarządzającego powtarzającymi się obrotami Ŝycia i śmierci. Bycie

w zgodzie z moralnością uzasadnione jest tym, Ŝe pomimo związanych z tym

wszelkich trudności i — zdawałoby się oczywistych — poraŜek jest ono w

harmonii z tym prawem, w ramach którego poprzez sprawczość kammy nasze

świadomie zamierzone uczynki stają się zasadniczym czynnikiem, który określa

nasze przeznaczenie zarówno w tym Ŝyciu, jak i w kolejnych stanach istnienia.

Postępowanie w zgodzie z tym prawem etycznym wiedzie nas w górę — ku

wewnętrznemu rozwojowi, odradzaniu się w wyŜszych stanach i bogatszemu

doświadczaniu szczęścia i radości. Gwałcenie tego prawa, działanie w uścisku

samolubstwa i nienawiści wiedzie ku upadkowi — ku wewnętrznej degradacji,

cierpieniu i odradzaniu się w światach cierpienia. Temat ten ukazany jest juŜ w

parze wersów otwierających Dhammapadę, i pojawia się on ponownie w

róŜnych postaciach przez jej dalszy ciąg (np. 15-18 , 117-122 , 127 , 132-133 ,

Rozdział 22 ).

(III) Zalecenia etyczne, będące odpowiedzią na pragnienie odrodzenia się na

wyŜszych poziomach i szczęścia w przyszłych Ŝywotach, nie stanowią

ostatecznej treści nauki Buddy i w związku z tym nie mogą stanowić

przekonującego programu osobistego rozwoju jednostki, zalecanego przez

Dhammapadę. W swoim obszarze zastosowania, są one bezwzględnie waŜne

jako wstępne czy tymczasowe nauki dla tych, których zalety duchowe jeszcze w

pełni nie dojrzały i wymagają dalszego pogłębiania podczas kolejnych wcieleń.

Głębsze, bardziej wnikliwe dociekanie ujawnia jednak, iŜ wszystkim stanom

istnienia w sansarze, nawet w najwznioślejszych niebiańskich sferach, brak jest

http://mahajana.net/mb3s/publikacje/dhammapada/wprowadzenie.html

2009-04-10

DHAMMAPADA - WPROWADZENIE.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: