zagadnienia wstepne.doc

ZAGADNIENIA WSTĘPNE PROCESU KARNEGO

by Justin Credible

1. Pojęcie procesu karnego

Nazwa „proces karny” jest wyrażeniem wieloznacznym. W języku polskim proces to przebieg regularnie następujących po sobie poszczególnych stadiów rozwoju czegoś, co pozostaje w ścisłym związku przyczynowym, składając się na jednolity ciąg, cykl rozwojowy. W tym znaczeniu jest to zjawisko realnie istniejące (proces chemiczny, społeczny). W ramach procesów społecznych odrębną grupę stanowią procesy prawne. Przez proces prawny rozumie się przewidziany przez prawo zespół działań, które zmierzają do osiągnięcia oznaczonego skutku prawnego. Tak rozumiany proces obejmje różnorakie zespoły czynności, w tym skomplikowane postępowania w celu wydania rozstrzygnięcia.

Osobną grupę stanowią procesy, który odbywają się przed oznaczonym podmiotem, rozstrzygającym o jego przedmiocie. W ramach tego procesu podmiot kierujący (najczęściej organ państwowy) ustala naruszenie prawa, stosując za nie odpowiednie konsekwencje prawne albo ustala istnienie lub nieistnienie konkretnego uprawnienia bądź stosunku prawnego albo sam ustala nowe stosunki prawne.

Ze względu na kryterium przedmiotowe można wyodrębnić odpowiadające przedmiotom rodzaje procesów: administracyjny, cywilny, karny. Każdy z nich służy realizacji odpowiadających mu dziedzin prawa materialnego, proces cywilny np. służy realizacji prawa cywilnego, rodzinnego, pracy. Jakkolwiek proces cywilny nie stanowi jedynej formy urzeczywistnienia prawa cywilnego. Jeśli chodzi o prawo karne to jedyną formą jego realizacji jest proces karny. Proces karny jest obligatoryjną formą stwierdzenia winy określonej osoby z powodu popełnionego przestępstwa.

Proces według profesora Marszała jest pewnym zamkniętym układem pozwalającym na określenie jego początku i końca. Przebieg procesu odbywa się po torze składającym się z następujących po sobie etapów (ogniw) procesowych, tworzących jego tok. Zmierza on do określonego rezultatu, który jest jego celem. Jest on więc działalnością celową, jest instytucją prawną świadomie powołaną przez ustawodawcę do osiągnięcia określonych celów i świadomie w tym zakresie wykorzystywaną.

Proces karny stanowi więc przewidziane prawem zachowanie organów państwowych i pozostałych uczestników, zmierzające do wykrycia i ustalenia czynu przestępnego i jego sprawcy oraz do wymierzenia mu kary lub do zastosowania innych środków, albo w razie stwierdzenia braku przestępstwa, sprawstwa lub istnienia okoliczności wyłączających odpowiedzialność, uniewinnienia oskarżonego.

Nazwa „proces karny” może być używana w znaczeniu:

a) ogólnym

b) konkretnym

ad a) proces w znaczeniu ogólnym jest to działalność przewidziana w obowiązujących przepisach, mająca na celu wykrycie i ustalenie czynu, jego sprawcy oraz wymierzenie kary lub zastosowanie innych środków, jako model przewidziany w obowiązujących przepisach, któremu powinien odpowiadać każdy proces przeciwko wyznaczonej osobie. Jest to model postuulowany, normatywny, o charakterze wirtualnym, stanowiący podstawę prawną konkretnej działalności procesowej. Model postulowany może być rozumiany dwojako:

- formalnie - jego ujęcie ogranicza się do przepisów, które określają jego bieg

- praktycznie - bierze się pod uwagę nie tylko same przepisy, ale także czynniki mające wpływ na interpreację w procesie stosowania przepisów prawa procesowego (np. wykładnia SN, TK itp) - model normatywny w sensie praktycznym uwzględnia system obowiązujących przepisów i sumę doświadczeń w tjego stosowaniu

b) proces konkretny stanowi przewidzianą prawem działalność określonych uczestników, odbywającą się w oznaczonym procesie o konkretne przestępstwo lub przeciwko oznaczonej osoble lub osobom o konkretne przestępstwo

Czasem także nazwy „proces karny” używa się w sensie teoretycznej wizji, mając na myśli zbiór postulatów, idei, na sposób ukształtowania postępowania, to nabiera znaczenia w okresie nowelizacji lub formułowania projektu nowej kodyfikacji karnoprocesowej. Wszystkie te zakresy jakoś ze sobą korelują.

Czasem używamy zamiennie nazwy „postępowanie karne”, takie stanowisko znajduje oparcie w ustawodawstwie, jakkolwiek nazwy tej używa się także w stosunku do fragmentowych lub specjalnych ujęć ogólnego przebiegu procesu.

2. Cel procesu karnego

Jako, że proces jest zamierzoną działalnością ludzką, zmierzającą do okreśonego celu należy ustalić co jest tym celem. Można mówić o celu ogólnym, a więc ostatecznym rezultacie procesu, do którego zmierza jego bieg, a także o celach cząstkowych które występują w poszczególnych etapach procesowych, postępowaniach uzupełniających. I tak na przykład celem postepowania odwoławczego jest korekta wadliwych orzeczeń, cele cząstkowe są z zsynchronizowane z celem ogólnym, umożliwiając jego osiągnięcie.

Celem ogólnym procesu karnego jest rozstrzygnięcie o przedmiocie procesu. W art. 2 § 1 pkt 1 kpk pokreśla się, iż - przepisy tego kodeksu mają na celu takie ukształtowanie postępowania karnego, aby sprawca został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna, tej odpowiedzialności nie poniosła.W razie ustalenia popełnienia przestępstwa i skazania za nie określonej osoby powinny być wobec niej trafnie zastosowane kary lub inne środki przewidziane w prawie materialnym. Proces ma więc realizowac prawo materialne. Proces karny zapewnia nie tylko realizację prawa karnego materialnego, ale nieraz także prawa cywilnego w razie jednoczesnego orzekania w procesie karnym w przedmiocie roszczeń wynikających z popełnionego przestępstwa. Osiąga się w ten sposób stan zadośćuczynienia za popełnione przestępstwo, jednocześnie realizuje się zadania służące nie tylko zwalczaniu przestępczości ale także:

- zapobieganiu

- umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego

Rozstrzygnięcie procesu powinno odpowiadać zasadzie prawdy, nie należy jej jednak utożsamiać z celem procesu karnego. Prawda nie może być celem samym w sobie, jest ona środkiem pozwalającym na osiągnięcie celu procesu przez wydanie prawidłowego rozstrzygnięcia. Ogólniejsze funkcje procesu karnego to:
- f. satysfakcyjna (pewne „wyrównanie” następstw popełnionego czynu)

- prewencja ogólna

- prewencja szczególna

3. Przedmiot i podstawa faktyczna procesu karnego.

Przedmiot procesu nie jest rozumiany jednoznacznie. Pojawia się masa koncepcji:
- koncepcja ius puniendi - S. Śliwiński - przedmiotem procesu jest roszczenie przysługujące państwu w stosunku do sprawcy przestępstwa, proces ma na celu orzeczenie o roszczeniach wynikających ze zdarzenia faktycznego, przedstwiającego się jako czyn człowieka. Roszczeniem tym jest uprawnienie państwa do zastosowania kar oraz środków zabezpieczających lub wychowawczych. Koncepcja jest odrzucona współcześnie, wskazuje się na to, że pojęcie roszczenia jest sporne oraz, że przedmiot procesu łączy się w niej ze stosunkiem materialnokarnym - czyli jakby nie doszło do naruszenia prawa karnego materialnego to nie byłoby procesu, są jednak sytuacje uniewinniania lub umarzania procesów - oznaczałoby to, że procesy te były od początku bezprzedmiotowe

- koncepcja L. Schaffa - przedmiotem procesu jest to, co ma być dopiero w procesie ustalone i rosztrzygnięte, ta okoliczność czy przestępstwo, na których byt powołuje się wersja oskarżenia, istniejące lub nieistniejące obiektywnie. Wokół tego koncentruje się właśnie spór procesowy

- koncepcja M. Cieślaka - przedmiot każdego postępowania sprowadza się zawsze do jakiejś kwestii prawnej, której rozstrzygnięcie lub inne załatwienie jest zadaniem tego postępowania. Kwestie taką stanowią:

/odpowiedzialność karna

/odpowiedzialnośc cywilna w ramach tzw. procesu adhezyjnego

Pierwszorzędne znaczenie w procesie karnym ma zasadniczy przedmiot procesu, rozumiany jako kwestia odpowiedzialności prawnej osoby ściganej za zarzucane (lub przypisane) jej przestępstwa. Ta kwestia nasuwa następujące pytania:
/czy w ogóle popełniono przestępstwo?/ kto je popełnił?/w jakiej postaci?/ jakie ma ponieść konsekwencje prawne?/

Odpowiedzialność prawna opiera się na dwóch podstawach:
* faktycznej (określenia czynu zarzucanego lub przypisanego)
* prawnej (kwalifikacji prawnej tego czynu)

Kwestia odpowiedzialności według Cieślaka wiąże się z procesową hipotezą tego czynu w postaci podejrzenia, zarzutu lub przypisania. Toczący się proces ma udzielić odpowiedzi na pytanie, czy hipoteza ta jest zasadna, czy też nie. Przedmiotem procesu jest więc kwestia odpowiedzialności prawnej za określony, przypisywany oskarżonemu czyn przestępczy.

Określenie przedmiotu procesu ma istotne znaczenie dla jego niezmienności i niepodzielności:

a) niezmienność przedmiotu procesu oznacza, że przedmiot procesu nie powinien ulegać zmianom w czasie biegu procesu, w postępowaniu przygotowawczym niezmienność przedmiotu procesu ma charakter względny, gdyż w razie potrzeby zarzucenia podejrzanemu popełnienia innego przestępstwa lub czynu w niezmienionej w istotny sposób postaci, wydaje się nowe postanowienie o przedstawieniu zarzutów

b) niepodzielność przedmiotu procesu oznacza, że niedopuszczalne jest orzekanie w różnych postępowaniach o fragmentach tego samego przedmiotu procesu.

Wymienione w punktach a) i b) aspekty przedmiotu procesu posiadają zasadnicze znaczenie w postępowaniu jurysdykcyjnym po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu.

Jeśli chodzi o podstawę faktyczną procesu karnego to jest nią „stopień poinformowania organu procesowego o czynie przestępczym” - jest ona w różny sposób określana w ustawie w zależności od etapu procesowego:

- do wszczęcia postępownaia przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu wystarczające i konieczne jest istnienie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa

- w śledztwie potrzebne jest istnienie wystarczających danych, pozwalających na skierowanie postępowania przeciwko określonej osobie

- sporządzenie aktu oskarżenia następuje, jeżeli przeprowadzone postępownaie dostarcza podstaw do jego wniesienia

4. Istota procesu karnego

Kolejne zagadnienie sporne w literaturze. W języku polskim „istota” to co jest w czymś zasadnicze, podstawowe, a więc stanowiące grunt, czy też zasadnicze założenie. Trudno jest ustalić co jest zasadnicze dla procesu karnego, wynika to z jego złożoności. W teorii brak jest zgodności co do cech, którym nadaje się zasadnicze znaczenie. Wygląda to tak, że jedni widzą istotę procesu karnego w jednej cesze, inni wskazują zespół cech. Rozważania na temat istoty powinno się prowadzić na bazie modelowego rozwiązania procesu w jego ujęciu praktycznym, nie nadaje się do tego proces konkretny. Dotychczas spotyka się następujące próby rozwiązania tego zagadnienia

- teoria dopatrująca się istoty procesu w systemie gwarancji procesowych, przede wszystkim formy gwarancji praw jednostki - teoria ta stanowiła reakcję na samowolę organów państwowych

- teoria prawa formalnego, która podporządkowywuje proces karny realizacji prawa karnomaterialnego

Wg. Marszała są to twierdzenia jednostronne, ale mają walor w postaci twierdzenia o potrzebie ustawowego regulowania procesu karnego, nie oddają jednak istoty procesu karnego. Kolejne teorie:

- teoria procesu jako stosunku prawnego - powstała ona na gruncie prawa cywilnego, twórcami byli O. Bulow i J. Kohler, który to przeniósł tę myśl na grunt procesu karnego. Różne ujęcia tej teorii: stron dopatrywano się w relacji państwo-oskarżony, także w relacji stron procesowych. Trudno w zasadzie ocenić przydatność tej teorii, miała ona wydźwignąć proces z rodzaju techniki do rangi naukowej, niektóry uznawali ją tylko za ozdóbkę, inni widzieli w tej teorii sposób na eliminację samowoli i przemocy w procesie.

- teoria procesu jako sytuacji prawnej powstała na gruncie krytyki powyższej teorii - twórcą był J. Goldscmidt - proces traktuje się jako sytuację prawną osoby w stosunku do oczekiwanego wyroku. Istota procesu to widoki, możliwości, ciężary i uwolnienia od ciężarów stron. W procesie nie chodzi o rzeczywiste prawa stron, lecz o nadzieję korzyści, jaką może przynieść wyrok sądowy. Sytuacja prawna nie jest sytuacją formalną, lecz położeniem strony w stosunku do prawa materialnego.Oczekiwanie na wyrok stanowi sytuację prawną tylko wtedy, kiedy są jest związany regułami dowodowymi, przeciwnie można mówić tylko o faktycznym oczekiwaniu na wyrok. Marszał krytykuje tę teorię zauważając, iż neguje ona potrzebę przyznawania stronom praw procesowych.

Jeśli chodzi o literaturę polską, to istoty procesu karnego dopatruje się nie w jednej, lecz w w wielu jego cechach:
- proces jako działalność niezawisłego sądu i współdziałających z nim organów ścigania karnego oraz wszystkich innych uczestników postępowania karnego,

- uregulowana przez przepisy prawa procesowego

- przebiegająca w ramach stosunków procesowych (wzajemnych zależności co do praw i obowiązków)

- podejmowana i prowadzona w określonym celu (rozstrzygnięcia o przedmiocie procesu)

Marszał akceptując powyższe cechy zwraca uwagę, na to, że jedyną właściwą tylko i wyłącznie dla procesu karnego jest jego przedmiot - kwestia odpowiedzialności za popełnione przestępstwo - należy więc zwrócić baczniejszą uwagę na osobę, przeciwko której toczy się postępowanie i skonstruowanie odpowiedniej ochrony dla tej osoby w procesie, aby nie doszło do skazania osoby niewinnej.

Istotę procesu karnego określa parę cech, które można sformułować następująco:

Proces stanowi prawnie uregulowaną działalność procesową organów procesowych i innych jego uczestników, mających na celu rozstrzygnięcie kwestii odpowiedzialności karnej określonej osoby, której zapewnia się prawo do obrony, aby wydane rozstrzygnięcie końcowe odpowiadało dyrektywie prawdy i poczuciu sprawiedliwości.

5. Struktura procesu karnego

Zakładając, że proces karny oznacza pewien ruch, to zachodzi potrzeba odróżnienia samego ruchu i tego, co się porusza. To rozróżnienie pozwala na wyodrębnienie statyki procesu karnego i jego kinetyki.

Statyka - nauka o strukturze procesu, w ramach statyki można wyodrębnić przede wszystkim uczestników procesu.

Kinetyka - nauka o ruchu procesowym, do kinetyki zalicza się:

a) fakty procesowe - dzielące się na czynności procesowe, stanowiące zachowanie uczestników procesu oraz zdarzenia procesowe, występujące niezależnie od woli uczestników, wywołujące skutek w prawie karnym procesowym. Najważniejsza rolę wśród czynności procesowych odgrwają oświadczenia, przybierające postąc oświadczeń woli lub oświadczeń wiedzy.

b) tok procesu karnego - tworzą go poszczególne fakty procesowe, rozgrywające się w czasie, stanowiące ogniwa biegu procesowego od jego związania do zakończenia, poczynając od największych do najmniejszych odcinków toku procesowego wyróżniamy:
- stadia

- fazy

- podfazy

- etapy

c) przebieg procesu jako nurt procesowy, z tego punktu widzenia wyróżniamy:

- postępowanie w kwestii odpowiedzialności karnej

- postępowanie w kwestii odpowiedzialności cywilnej.
Drugi z tych nurtów zachodzi tylko wówczas, gdy wniesiono pozew cywilny, który został przyjęty lub gdy można orzekać z urzędu o odszkodowaniu majątkowym, wynikającym z popełnionego przestępstwa. Zasadnicze znaczenie ma nurt postępowania w kwestii odpowiedzialności karnej. Wyróżniamy w ramach tego nurtu:

- proces prosty (jeden czyn jednego oskarżonego)

- proces złożony, wieloprzedmiotowy lub wielopodmiotowy

* łączność przedmiotowa - jednej osobie zarzuca się popełnienie kilku przestępstw

* łączność podmiotowa - kilku osobom zarzuca się udział w jednym czynie

* łączność przedmiotowo-podmiotowa - proces przeciwko kilku osobom o kilka czynów

d) rodzaje postępowań zasadniczych - w zależności od toku procesowego, w jakim przebiega proces w stosunku do wskazanych powyżej nurtów, można dokonać nastepujących podziałów

1) postępowanie samoistne (ma samodzielny byt) vs. postępowanie pomocnicze (pełni rolę śłużebną) - postępowanie samoistne jest tokiem, w którym przebiega postępowanie w zakresie odpowiedzialności karnej i cywilnej, postepowania pomocnicze pozwalają na realizację celu postępowania samoistnego, zaliczamy do nich: postepowanie zabezpieczające, ekstradycyjne, postępowanie o odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt sprawy

2) postępowanie właściwe vs. postępowanie incydentalne - postępowanie incydentalne służy do rozstrzygania pojawiających się kwestii ubocznych w ramach postępowania właściwego, np. postepowanie w zakresie wyłączenia sędziego

3) postępowanie pierwotne vs. postepowanie uzupełniające - to drugie pojawia się wówczas, gdy po zakończeniu procesu pojawia się potrzeba rozstrzygnięcia kwestii, która nie została załatwiona w postepowaniu pierwotnym - np. uzupełnienie wyroku, wyrok łączny

4) postępowanie zwyczajne vs. postępowanie szczególne - postępowanie zwyczajne jest regułą dla postępowania samoistnego, niekiedy jednak wprowadza się do niego modyfikacje w zakresie formalizmu procesowego, w postaci postępowań szczególnych

6. Funkcje procesu karnego

Nie jest jednolity zakres pojęciowy określenia „funkcje procesu karnego” (a co w procesie jest jednolite?). Możliwe jest traktowanie funkcji procesowej jako aspektów działalności karnoprocesowej, wydzielone w zależności od podmiotów i zdań, ale także jako środek syntezy procesowej, a nazwe ich rezerwować dla najważniejszych typów działalności procesowych. To drugie podejście wydaje się słuszne, gdyż pierwsze zbyt by wszystko rozdrabniało. W zależności od nurtu procesowego wyróżniamy

a) w zakresie odpowiedzialności karnej

- ściganie karne (ściganie karne sensu stricto to działalność organów, które zmierzają do wykrycia i ustalenia sprawcy przestępstwa - wypełnia tą działalność przede wszystkim śledztwo i dochodzenie, którym kieruje prokurator lub inny organ ścigania karnego, oprócz tego organy ścigania mają funkcje rozstrzygające o rozwoju lub obumarciu procesu. Do funkcji ścigania karnego należy także wniesienie i popieranie oskarżenia, w stadium wykonawczo-likiwidacyjnym przejawem ścigania jest zarządzenie wykonania kary i nadzoru nad jej wykonaniem)

- obrona karna (obrona karna jest reakcją na ściganie karne, działalnością przeciwstawiającą się oskarżeniu, mająca na celu obronę interesów oskarżanego - jest ona elementem stosunku sporności, który w pełni rozwija się w postępowaniu jurysdykcyjnym. Funkcja ta zaczyna się od wejścia post. przygotowawczego w fazę in personam, trwając do czasu zakończenia procesu - obrona karna jest pełniona osobiście przez oskarżonego lub obrońcę, a także działalność oskarżyciela publicznego działającego na korzyść oskarżonego)

- rozstrzyganie (polega na podejmowaniu decyzji w głównym przedmiocie procesu karnego oraz w przedmiocie innych nasuwających się kwestii, spełnia ją podmiot kierujący procesem. W post. przygotowawczym możliwe jest obumarcie procesu, w postepowaniu jurysdykcyjnym rozstrzyga sąd, który jako organ niezależny, złożony z niezawisłych sędziów stwarza optymalne warunki rozstrzygnięcia o przedmiocie procesu karnego. Organ winien być usytuowany bezstronnie. Proces decyzyjny obejmuje: ustalenia faktyczne, zastosowanie normy prawnej (kwalifikacji), zastosowanie konsekwencji prawnych (sankcji))

- wykonanie rozstrzygnięć (to działalność mająca na celu wykonanie wydanego rozstrzygnięcia, chyba że nie nadaje się ono do wykonania)

b) w zakresie odpowiedzialności cywilnej [nurt ten pozostaje w ścisłym związku z funkcją ścigania, fakt popełnienia przestępstwa jest wspólną podstawą zarówno dla odpowiedzialności karnej, jak i odpowiedzialności cywilnej. Roszczenia majątkowe wynikające z przestępstwa mogą być realizowane w procesie karnym: w drodze powództwa cywilnego, z urzędu gdy przestępstwem wyrządzona została szkoda, także w razie nałożenia obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo nawiązki]

- dochodzenie roszczeń cywilnych (wypełniona jest działaniem pokrzywdzonego lub innej uprawnionej osoby, w razie orzekania z urzędu w przedmiocie roszczeń cywilnych wynikających z przestępstwa nie ma powoda cwilnego, a więc odrębnego podmiotu dochodzącego tych roszczeń, w tej sytuacji należy przyjąć, żę funkcję tę spełnia sąd)

- obrona przed dochodzonymi roszczeniami cywilnymi (odpowiednik obrony karnej)

- rozpoznanie i rozstrzyganie w kwestii odpowiedzialności cywilnej (należy ono do sądu, natomiast zabezpieczenia dochodzonych roszczeń cywilnych mogą dokonać także inne organy, np. prokurator w postępowaniu przygotowawczym)

7. Gwarancje procesowe

Gwarancja w języku polskim to „poręczenie, zapewnienie, rękojmia, zabezpieczenie”. W języku prawniczym nazwa ta stosowana jest dość szeroko dla określenia ochrony oznaczonych praw i interesów. Podobnie - przez gwarancje procesowe należy rozumieć środki urealniające oznaczone prawa i interesy w procesie karnym. Powinny one płynąć z ustawy, lub dać się z ustawy wyinterpretować. Maja one na celu urealnienie oznaczonych, przyznanych praw tak, aby nie były one hasłami bez pokrycia. Najogólniej można by powiedzieć, że im więcej przewiduje się środków do realizacji oznaczonych praw i interesów, tym bardziej realna staje się ich realizacja.

Oznaczone prawa, które zabezpieczono odpowiednimi gwarancjami, związane są z oznaczonymi podmiotami procesowymi, np. z osobą oskarżonego. Spojrzenie na prawa podmiotowe od strony gwaracyjnej oznacza ocenę ich realności w świetle istniejących uregulowań prawnych. Np. prawo do obrony oskarżonego zabezpieczone jest różnego rodzaju środkami prawnymi, dzięki czemu możemy powiedzieć, że nie jest ono tylko hasłem, a realnie zabezpieczonym uprawnieniem.

Gwarancje procesowe mogą też chronić ogólniejsze interesy, np. interes wymiaru sprawiedliwości. W szerokim ujęciu można uznać za taką gwarancję każdy przepis, bowiem normy prawa procesowego służą realizacji i ochronie oznaczonych interesów procesowych.

Wśród gwarancji procesowych można wyróżnić te, które:

- chronią interesy wymiaru sprawiedliwości, np. dyrektywa prawdy, swoodna ocena dowodów, kolegialność sądów, wyłączenie sędziego

- chronią prawa oskarżonego w procesie karnym, np. domniemanie niewinności, prawo do obrony, zakaz reformationis in peius, ne peius i inne.

Przy kolizji interesów ustawodawca w zakresie ich regulacji musi dokładnie wyważyć sprzeczne interesy i zastosować rozstrzygnięcie na rzecz dobra wyższego.

8. Prawo karne procesowe i jego funkcje

Proces karny jest składnikiem życia społecznego, regulowanym przez przepisy prawa karnego procesowego., wkracza on głęboko w życie obywateli, którzy znaleźli się w sferze jego oddziaływania. Wymaga poddania się rygorom rpcoseowym, jak i zakłada możliwość skazania obywatela na karę kryminalną. Skoro w procesie karnym mogą doznać ograniczenia swobody obywatelskie, to proces karny winien stanowić materię ustawową, tako też rzecze Konstytucja, nakazując regulację ustroju i właściwości oraz postępowania przed sądem w ustawach. Zasadniczym aktem regulujacym postępowanie karne jest ustawa z dnia 26 czerwca 1997 roku - Kodeks postepowania karnego.

Prawo karne procesowe określa proces karny w sensie postulowanym, w tym podmioty w nim występujące oraz poszczegóne czynności. Temu postulowanemu wzorcowi wirtualnemu winien być podporządkowany, każdy konkretny proces karny. Jest to wzorzec obligatoryjny, każdy proces indywidualny musi byc podporządkowany temu wzorcowi.

Prawo karne procesowe to zespół przepisów regulujących proces karny, stanowi system prawny - uporządkowany ogół norm dotyczących procesu karnego, obowiązujący w oznaczonym momencie w danym państwie.

W zasadzie jest to system autonomiczny, przewidujący pełne unormowanie, wyjątkiem od tego są przypadki wyraźnie określone (np. proces adhezyjny - w sprawach nie uregulowanych stosuje się kpc) - dotyczące kpc lub wyższości umów międzynarodowych.

Prawo karne procesowe w znaczeniu szerszym obejmuje  prawo karne procesowe w znaczeniu węższym i przepisy dotyczące ustroju organów procesowych. W znaczeniu węższym dotyczy tylko przepisów regulujących bieg samego procesu.

Funkcje prawa karnego procesowego:

- porządkująca; należy uporządkować skomplikowany tok procesu, by przebiegał sprawnie

- zabezpieczenia celów procesu; prawo procesowe gwarantuje realizację celów procesu karnego, którego nie dałoby się  osiągnąć pozostawiając proces swobodnemu uznaniu jego uczestników

- gwarancji interesów uczestników procesu; prawo procesowe chroni uczestników procesu od samowolnego wkraczania w sferę ich interesów przez organy procesowe, dlatego każdy uczestnik ma jasno określone prawem prawa i obowiązki procesowe.

9. Szczególne kwestie wykładni przepisów prawa karnego procesowego - analogia.

Wykładnia nastepuje w procesie stosowania prawa, nazwa ta jest wieloznaczna. Najczęściej używa się jej w znaczeniu działalności interpretacyjnej polegającej na ustaleniu właściwego znaczenia przepisów prawa. Wykładnia należy do zakresu ogólnej teorii prawa, odnoszacej się do wszystkich gałęzi prawa. W zakresie wykładni prawa karnego procesowego szczególne miejsce należy poświęcić analogii. Potrzeba posługiwania się analogią pojawia się - wówczas, gdy stwierdza się istnienie luki w prawie, kiedy system prawa jest niezupełny, gdy nie można rozstrzygnąć danej kwestii na podstawie norm należących do tego systemu. Wnioskowanie przez analogię opiera się na twierdzeniu, że fakty podobne pod pewnym oznaczonym względem powinny pociągać za sobę te same lub podobne skutki. Wymaga tego poczucie sprawiedliwości, domagające się jednakowego traktowania tego, co równe. Zastosowanie analogii w rzeczywistości oznacza rozszerzenie normy prawnej na sytuacje, fakty, wyraźnie w niej nie przewidziane, lecz podobne pod istotnym względem.

W prawie karnym materialnym analogia jest zasadniczo niedopuszczalna, jej zakaz wynika z definicji przestępstwa, jeśli przestępstwem jest czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w chwili jego popełnienia  to nie można poszerzać dyspozycji  czynów objętych zakazami prawa karnego materialnego.

W prawie procesowym analogia musi być uznana za potrzebną, przepisy procesowe są ujęte syntetycznie, dotyczą przebiegów faktycznych konkretnych procesów, w których moga występować sytuacje wyraźnie w prawie karnym procesowym nie unormowane. W takiej sytuacji możliwe są dwa rozwiązania:

1) wstrzymać proces i zwrócić się do ustawodawcy o wydanie stosownego przepisu, dla tej koncepcji brak jest podstawy prawnej i na pewno prowadziłaby do niepotrzebnego przedłużania procesów

2) należy - w razie stwierdzenia rzeczywistej luki w ustawie karnej procesowej - zapełnić ją poprzez stosowanie analogii stosując przepis podobny. To rozwiązanie bardziej praktyczne powinno być akceptowane.

Ograniczenia w stosowaniu analogii:

- nie należy rozciągać przepisów wyjątkowych na sytuacje w nich wyraźnie nie przewidziane, gdyż pociągałoby to za soba rozbudowanie wyjątków kosztem reguł,

- nie należy stosować analogii, jeżeli miałoby to prowadzić do ograczenia lub pomniejszenia uprawnień, stanowiących gwarancje procesowe jej uczestników,

- nie należy za pomocą analogii rozszerzać zakresu przepisów określających stosowanie środków przymusu w procesie karnym,

- nie należy stosować analogii na niekorzyśc oskarżonego, w odniesieniu do przepisów, które są dla oskarżonego niekorzystne

10. Obowiązywanie prawa karnego procesowego

a) Obowiązywanie prawa karnego procesowego w miejscu

W zakresie stosowania prawa karnego procesowego w miejscu ma...