Atopowe zapalenie skóry.doc

Atopowe zapalenie skóry (AZS), zwane także wypryskiematopowym jest chorobą skóry o charakterze przewlekłym i nawracającym rozwijającym się na podłożu skłonności do reakcji uczuleniowych organizmu. Choroba rozpoczyna się najczęściej w dzieciństwie około 2-3 miesiąca życia i często trwa do okresu dorosłego. Podczas wielu lat choroby zdarzają się okresy zaostrzeń i załagodzenia objawów choroby.

Badania epidemiologiczne przeprowadzane w ciągu minionych dziesięcioleci jednoznacznie potwierdzają, że na terenie krajów wysoko rozwiniętych i rozwijających się wzrasta częstość występowania chorób alergicznych, a wśród nich atopowego zapalenia skóry, astmy, alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa. Częstość występowania AZS przez ostatnie trzydzieści lat wzrosła aż trzykrotnie. Obecnie uważa się, że AZS dotyczy około 10-15% dzieci w wieku 3-11 lat. Badania przeprowadzone w USA wskazują, że choroba objęła około 1-3% całej populacji.

Nieznane są jeszcze wszystkie są relacje między AZS a innymi chorobami alergicznymi. Wiadomo, że u 80% dzieci z wypryskiem alergicznym może dojść do rozwoju alergicznej choroby układu oddechowego. W niektórych przypadkach AZS ustępuje, ale pojawiają się objawy astmy, a w 15-30% u chorych na AZS równocześnie występuje astma. Powszechnie uważa, się, że przebieg astmy jest wówczas cięższy.

Warunki genetyczne czy środowiskowe?

W przypadku AZS nie poznano jeszcze wszystkich czynników odpowiedzialnych za powstanie schorzenia. Znaczący wpływ mają jednak dwa rodzaje czynników ? genetyczne i środowiskowe. Częstość występowania wyprysku, jeśli jedno z rodziców choruje na AZS wynosi, około 60%, jeśli oboje 80%. Szacuje się, że 40% osób cierpiących na wyprysk atopowy ma przynajmniej jedną chorą osobę w najbliższej rodzinie. Ryzyko wystąpienia choroby u bliźniąt jednojajowych - mających identyczny materiał genetyczny - jest większe niż u dwujajowych, których materiał genetyczny różni się.

Z czynnikami genetycznymi związane jest zaburzenie ilości niektórych substancji niezbędnych do tego, aby skóra mogła spełniać prawidłowo swoją funkcję. Zmiany ilościowe peptydów (VIP, substancja P, neurokina, neurotensyna) być może odpowiedzialne są występowanie nasilonego świądu lub wpływają na zaostrzenie procesu zapalnego podczas stresu. Pewną rolę w procesie zapalnym w wyprysku kontaktowym odgrywają wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Nieprawidłowe stężenie ich surowicy u chorych na AZS może mieć związek z niektórymi objawami ? suchością skóry, złuszczaniem i nadmiernym rogowaceniem, co określane jest jako defekt entodermalny. Substancje powstałe w wyniku przemian wielonienasyconych kwasów tłuszczowych mogą mieć działanie hamujące powstawanie IgE ?immunoglobuliny, odgrywającej kluczową rolę w procesach alergicznych.

Wśród czynników środowiskowych wpływających na indukcję i nasilenie zmian w AZS znajdują się substancje drażniące, alergeny kontaktowe, wziewne i pokarmowe, klimat, bakterie i nadmierna potliwość. Substancje drażniące i alergizujące to detergenty perfumy mydła, konserwanty, rozpuszczalniki, także wełniana odzież. Wśród alergenów wziewnych mających wpływ na proces zapalny wymienia się najczęściej roztocza kurzu domowego, pleśnie, grzyby, pyłki roślin. W pierwszym roku życia, a czasem także i później, choroba może być wywoływana lub mogą występować jej zaostrzenia pod wpływem czynników pokarmowych. Najczęściej są to mleko, jaja, soja, orzechy, ryby, pszenica i owoce morza. Szacuje się, że około 25-60 % małych dzieci chorujących na atopowe zapalenie skóry ma alergię pokarmową.

Uszkadzanie skóry i zaostrzanie zmian może być efektem działania drobnoustrojów na przykład bakterii czy grzybów (jak drożdżaki). Zaobserwowano, że chorzy na atopowe zapalenie skóry częściej chorują na zakażenia skóry wywołane gronkowcem złocistym i wirusami.

Dowiedziono również, że czynnikiem mającym udział w powstawaniu i zaostrzaniu zmian są warunki klimatyczne. Wyższa zachorowalność występuje w krajach o klimacie gorącym i wilgotnym, ale również tam gdzie powietrze jest suche i zimne. Obserwuje się często sezonowość występowania zaostrzeń, głównie w zimie.

Okazuje się, że także czynniki psychiczne nie pozostają bez wpływu na stopień nasilenia procesu zapalnego.

Nie udowodniono natomiast, aby płeć lub rasa predysponowały do wystąpienia tego schorzenia.

Uciążliwy świąd

Pierwsze wykwity skórne mają postać grudek lub pęcherzyków. W ostrej fazie procesu towarzyszy im rumień, czyli zaczerwienienie, z czasem wytwarzają się strupy i nadżerki. Z powodu znacznego świądu chory drapie się i dochodzi do sączenia z miejsc zmienionych chorobowo, powstają przeczosy. Czasem może dojść do wtórnych zakażeń bakteryjnych lub grzybiczych skóry.

Dla tej jednostki chorobowej charakterystyczna jest zmiana lokalizacji objawów skórnych skorelowana z wiekiem. Pierwsze zmiany zwykle pojawiające się we wczesnym niemowlęctwie umiejscawiają się na twarzy (głównie na policzkach), a następnie na wyprostnych częściach kończyn to znaczy bocznej powierzchni ramion i przedniej ud. W tym wieku wyprysk może obejmować skórę owłosioną głowy lub okolicę nasady płatków usznych sprawiając wrażenie naderwanych uszu. W ciężkich postaciach rozlane zmiany mogą występować na tułowiu. Zmiany u dzieci starszych i dorosłych zlokalizowane są na zgięciowych powierzchniach kończyn dolnych i górnych. Obejmują okolicę zgięć kolanowych i łokciowych, grzbiety stóp, dłonie czasem czoło okolice ust i oczu. W obrębie zmienionej chorobowo skóry dochodzi do utraty wody komórkach. Zjawisko to jest przyczyną nasilania się świądu, który może mieć wpływ na komfort życia. Dzieci mogą być bardziej kapryśne, niechętnie jeść, mieć problemy z koncentracją i w nauce.

Jak rozpoznać chorobę?

Rozpoznanie atopowego zapalenia skóry możliwe jest wówczas, gdy podczas badania lekarskiego stwierdzane są charakterystyczne objawy choroby. Do najistotniejszych z nich należą obecność świądu, nawrotowy i przewlekły przebieg zmian o charakterystycznym wyglądzie i lokalizacji, a także występowanie atopii u chorego lub w jego rodzinie. Innymi oznakami wyprysku atopowego są wczesny okres wystąpienia objawów, sucha, łuszcząca się skóra (skrajna postać to tzw. rybia łuska), rumień na twarzy, wyprysk w okolicy sutków, rąk bądź stóp, zapalenie czerwieni wargowej, wyraźne zaznaczenie mieszków włosowych, rogowacenie przymieszkowe, pogłębienie fałdów szyjnych, zaczerwienienie i bolesność fałdów poniżej powiek dolnych, pogłębienie linii papilarnych, nietolerowanie tkanin wełnianych, łupież biały, nasilanie się świądu po spoceniu, skłonność do nawrotowych bakteryjnych i wirusowych zapaleń skóry, nawrotowe zapalenia spojówek, zacienienie pod oczami, choroby gałki ocznej (stożek rogówki czy zaćma). Zmiany nasilają się pod wpływem stresu lub niektórych pokarmów.

Zadbać o ciało

Prawidłowa pielęgnacja skóry ma podstawowe znaczenie dla łagodzenia świądu i zmian skórnych. Ponieważ w komórkach naskórka dochodzi do utraty wody trzeba postarać się o prawidłowe nawilżenie skóry. Dzięki odbudowaniu bariery naskórkowej można ograniczać penetracje do skóry czynników zaostrzających AZS. Dzięki takiemu postępowaniu zwiększa się skuteczność działania leczniczych kremów i maści. Większe nawodnienie skóry osiąga się poprzez codzienne kilkunastominutowe kąpiele w ciepłej wodzie z dodatkiem specjalnych emulsji lub olejków, które również natłuszczają. Podczas kąpieli nie powinno się używać mydeł i innych dodatkowych środków myjących, a woda nie może być zbyt ciepła. Szampony, mydła, kostki i żele myjące używane do mycia powinny być specjalnie dobrane tak, aby nie powodowały podrażnień. Polecane są takie, w których składzie nie ma barwników, konserwantów i środków zapachowych.

Po kąpieli skóra musi być osuszana w sposób bardzo delikatny, bez mocnego pocierania. Natychmiast po kąpieli z dodatkiem emulsji lub mleczka lub po myciu na skórę należy nałożyć środek nawilżający. Przy bardziej zaawansowanych zmianach stosuje się preparaty na bazie maści, w których skład mogą wchodzić wazelina żółta lub olej roślinny. Środki te nawilżają i natłuszczają skórę, choć dość długo się wchłaniają. W przypadku poprawy lub występowania zmian o łagodniejszym charakterze stosuje się specjalne nawilżające kremy lecznicze, które rozprowadzają się i wchłaniają znacznie lepiej niż maści.

Aby nie doprowadzać do podrażnień wrażliwej skóry należy nosić przewiewną i delikatną odzież (najlepiej wykonaną z bawełny ? wełna nie jest polecana, gdyż mechanicznie może zaostrzyć proces zapalny). Ubrania powinny być prane w hypoalergicznych proszkach (np. tych przeznaczonych dla niemowląt) lub płatkach mydlanych.

Ze względu na drażniące działanie chloru, kąpiele w basenach z wodą chlorowaną są niewskazane. Nie należy też uprawiać wyczynowo sportów, bowiem duża potliwość spowodowana ciężkim treningiem może być przyczyną nasilenia się zmian na skórze.

W celu złagodzenia objawów, chorzy na AZS powinni pamiętać także o utrzymywaniu optymalnych warunków w mieszkaniu. Temperatura powinna wynosić 18-20 stopni Celsjusza, a wilgotność około 80%.

Sterydy bywają niezbędne

W okresie zaostrzenia zmian chorobowych często stosuje się preparaty sterydowe (inaczej zwane steroidowymi). Leki te wygaszają proces zapalny. Dobór postaci i rodzaju środka zależy od ciężkości zmian, ich rozległości i osobniczej reakcji na te leki. W wyprysku atopowym częściej stosuje się formy do miejscowego smarowania okolic zmienionych, choć czasem może okazać się konieczne stosowanie leków doustnych. Należy wiedzieć, że wśród leków sterydowych są substancje o różnej mocy, a ten sam lek w postaci maści ma silniejsze działanie niż krem. Na okolice fałdów i twarz wolno używać tylko słabszych preparatów. Jeżeli u małych dzieci lub niemowląt zachodzi konieczność stosowania leków steroidowych, wówczas również dobiera się te o słabszej mocy.

Grupą leków powodujących mniej skutków ubocznych są miejscowe leki o działaniu immunosupresyjnym (Tacrolimus, Pimecrolimus). Mogą być one bezpiecznie stosowane na twarz i okolice fałdów. Działanie ich polega na hamowaniu aktywności komórek biorących udział w powstawaniu procesu zapalnego. Istotną barierą w szerszym ich stosowaniu pozostaje wysoki koszt leczenia.

Leki antyhistaminowe również znalazły zastosowanie w terapii atopowego zapalenia skóry. Korzyść z ich stosowania wynika nie tylko z hamowania przez nie reakcji alergicznej, lecz również z ich działania zmniejszającego uczucie świądu. Istnieją badania, na podstawie których stwierdzono, że długotrwałe podawanie cetyryzyny (II generacja leków antyhistaminowych) u chorych na AZS i uczulonych na leki wziewne obniża częstość występowania astmy oskrzelowej.

Jeśli dochodzi do nadkażeń skóry to w zależności od rodzaju drobnoustroju powinny być one leczone odpowiednimi farmaceutykami ? lekami przeciwbakteryjnymi, przeciwgrzybiczymi lub przeciwwirusowymi. Wirusowe zakażenia skóry jak mięczak zakaźny, brodawki czy też zakażenie wirusem ospy i półpaśca lub różyczki przebiegają w tej grupie ciężej niż u zdrowych.

W leczeniu wyprysku kontaktowego oprócz prawidłowej pielęgnacji i zwalczania zakażeń skóry duże znaczenie ma unikanie alergenów nasilających proces zapalny. Dąży się do ograniczenia kontaktu z konserwantami, barwnikami, środkami zapachowymi, czyszczącymi, perfumami. Z diety powinno wyeliminować się pokarmy uczulające chorego. Jeśli stwierdzono alergizację na czynniki wziewne, wówczas również należy podjąć próby eliminacji czynnika ze środowiska. Pomocne może okazać się wykonanie punktowych testów skórnych lub w niektórych wypadkach oznaczenie tzw. swoistych IgE - czyli przeciwciał produkowanych przez układ immunologiczny przeciwko konkretnym antygenom.

W przypadkach opornych na typowe leczenie może zajść konieczność leczenia doustnymi lekami sterydowymi lub immunosupresyjnymi. Czasem w terapii wykorzystuje się lecznicze właściwości światła ultrafioletowego. W literaturze medycznej opisywany jest korzystny wpływ leków probiotycznych (zawierających specjalnie dobrane bakterie). Jeżeli dojdzie do zakażeń bakteryjnych lub wirusowych skóry konieczne jest leczenie ich antybiotykami i lekami przeciwirusowymi. Może się także zdarzyć, że pomoc psychologiczna zmniejszy nasilenie choroby.

Proces leczenia powinien mieć na celu złagodzenie objawów choroby i zapobieganie nawrotom zaostrzeń i choć medycyna ciągle jeszcze nie potrafi usunąć przyczyn schorzenia, to rokowanie jest optymistyczne. Część przypadków dziecięcego atopowego zapalenia skóry ustępuje samoistnie po okresie dojrzewania.