25
Historia psychologii
1.Psychologiczna problematyka w filozofii starożytnej.
Tales z Miletu- szukał podstawowych elementów natury (woda, ogień)
Demokryt- wszechświat zbudowany jest z atomów, które się poruszają. Człowiek jest częścią całości (pneuma /anima)→ jako podstawa rozwoju każdej istoty ludzkiej.
Heraklit- mówił o ogniu jako wzorze powstawania życia
Anaksagoras- w szerszym słowa znaczeniu rozumiał układ formy i struktury, tłumacząc to powstawaniem natury (interesował się kosmologią)
Pitagoras- liczba jako podstawowa jednostka w rozumieniu człowieka
Sofiści- nie jest istotna natura ile możliwości odpowiedzi na bardziej życiowe problemy (retoryka i dialektyka)
Sokrates- rozumienie właściwych odpowiedzi, ciekawość poznania samego siebie
Platon- wskazał na różnicę między rozumem i ciałem (Dajmon, jego pragnienie poznania prawdy, która była blaskiem światła w jaskini)
Arystoteles- „ De animae” wskazał na trzy rodzaje duszy (roślinną, rozumową, umysłową) pamięć jako cecha kojarzenia idei oraz doświadczania zdarzeń
Epikurejczycy- VI-III przed Chr.- wracali do Demokratesa jakość była siłą nośną zmian. Ogień jest twórcą pneumy, która powstaje w wyniku ruchu atomów. W wyniku czego powstaje ożywcza siła, tchnienie (spirytus)
Hebrajczycy- Bóg jest podstawową siłą, która tworzy cały świat, także człowieka.
Plotyn- III po Chr. Starał się połączyć idee judo-chrześcijańskie w historii powstania świata. Człowiek się doskonali dzięki mocy Ducha, który w nim mieszka.
2. Psychologia jako jedna z dziedzin filozofii średniowiecznej.
Św. Augustyn- „ Confesiones”- autorefleksja poznania dróg swojego własnego życia. Jest twórcą metody jurospekcji (każdy odcinek życia ma swoją interpretację „Poznaj samego siebie”)
Św. Tomasz z Akwinu- jego myśl powróciła do Arystotelesa, aby uzasadnił prawdziwość wniosków. Materia może być kształtowana, a to co kształtuje to dusza. Człowiek jest jednością substancjonalną (poprzez poznanie oraz wolitywne pożądanie)
Renesans- nawrót do starożytności (literatura i sztuka), głównie Włochy, Francja i Niemcy. Człowiek zaczyna być rozumiany poprzez swoje dzieła, i jest miarą wszechrzeczy. Co się przejawia w: wynalezieniu druku 1450, podróżach Columba, dziele Kopernika, astronomii oraz poglądach Galileusza.
3. Kierunki rozwoju nauki nowożytnej w okresie Odrodzenia w pracach Galileusza, Becona i Kopernika. Ich znaczenie dla rozwoju myśli psychologicznej.
Wraz z humanizmem zmienia się spojrzenie na człowieka, na koncepcję duszy. Humanizm koncentruje się na człowieka, który stał się miarą wszechrzeczy. Pojawiają się nowe nauki. Punktem zwrotnym stały się badania Kopernika i Galileusza. Teoria Kopernika była rewolucyjna. Dzięki tej rewolucji zmienia się pogląd na sens i metodę nauki. Poznanie świata trzeba oprzeć na doświadczeniu i na metodzie wnioskowania indukcyjnego. Galileusz stwierdził, że zjawiska ziemskie można ująć matematycznie. Matematyka stała się narzędziem odkrywania. Rozwinął on metodę obserwacji zmysłowej i rozumowania matematycznego.
Według Bacon’a filozofia to nauka o człowieku jako obywatelu. Uwzględniał wymiar cielesny i duchowy. Naukę o człowieku poprzedza zbieranie świadectw o jednostkach ludzkich. Po ich zebraniu można dojść ujmowania przejawów łączenia się duszy z ciałem. Zastanawiał się do jakiego stopnia temperament ciężar ciała oddziałuje na duszę i odwrotnie. Bacon rozróżniał duszę rzeczową i duszę jako ducha. U człowieka dusza jest narzędziem, natomiast u zwierząt jest mieszaniną ognia i powietrza. Uważał, że wszystkie rejony natury muszą być zbadane, fakty muszą być zarejestrowane. Rozwinął metodę indukcyjną. Metoda Galileusza leży u podstaw psychologii eksperymentalnej. Natomiast metoda Bacona jest u podstaw zjawisk psychicznych. Te metody wyznaczają sposób stawiania pytań.
4. Kartezjusza mechanistyczna koncepcja organizmu oraz ludzkich czynności poznawczych.
Jest twórcą mechanistycznej koncepcji człowieka. Ciało to maszyna (na wzór maszyn wodnych), której funkcje można przewidywać. Zachowanie ludzkie można wyjaśnić na bazie zrozumienia funkcjonowania tych urządzeń. Delikatną formą materii są "tchnienia żywotne". Ta forma materii jest zarządzana przez serce. Nerwy to kanały, przez które przepływa tchnienie. Życie fizyczne jest ruchem zależnym od mięśni. Zasada ruchu jest naturalne ciepło, mieszczące się w sercu. Ciepło to powolne krążenie krwi. Źródło aktywność jest w samym organizmie. Funkcjonowanie ciała, które rządzi się swoimi prawami, można wyjaśnić tylko poprzez skutki. Odrębnym bytem jest dusza (rzecz myśląca), która nie jest zasadą życia. Czynności poznawcze dokonują się w mózgu i ujawniają się w obrazach zmysłowych. Jest to forma poznania zmysłowego. Poznanie zwraca się też ku czystym ideom bez udziału narządów cielesnych i niezależnie od nich. Jest to poznanie umysłowe, rozumowe. Jego wytworem są pojęcia.
Dusza jest rozumem. Idee są sposobami bytowania duszy. Są trzy rodzaje idei nabyte, pochodzące z obserwacji doświadczenia, wrodzone, powstałe z zespolenia dwóch pierwszych.
Myśl ludzka w zetknięciu z doświadczeniem ma swój wyraz w wytwarzaniu idei. Doświadczenie skłania umysł do realizacji myślenia. Świat zewnętrzny jest okazją do wyzwolenia zdolności, do sformułowania myśli, idei. Gdy myśli występują jako reprezentacja czegoś są ideami, gdy wyrażają czynny stosunek przedmiotu stają się wolą.
5. Podstawowe założenia asocjacjonistycznych koncepcji rozwoju umysłu ludzkiego.
Psychologia umysłu była wyrazem kompromisu między chęcią naukowego poznawania zjawisk psychicznych w oparciu o ideału nowożytnej fizyki a względami obciążonymi teologicznie.
Thomas Hobbes (1588-1679) Lewiatan inicjator asocjacjonizmu. Krytyka idei wrodzonych. Wrażenia zmysłowe są podstawą wiedzy. Bezpośredniej związki między wrażeniami są podstawą do kojarzenia czynności umysłowych.
David Hume (1711-1766) Traktat o naturze ludzkiej. Filozof i historyk angielski inicjator nowożytnego pozytywizmu.
Jeżeli chce się mówić o naturze ludzkiego umysłu trzeba odkryć podstawowe prawa poruszania się ich czyli kojarzenia się myśli ze sobą. Są trzy czynniki z których powstaje skojarzenie i dzięki którym umysł skierowuje się od jednego wyobrażenia do drugiego:
- podobieństwo
- bezpośrednia styczność w czasie przestrzeni
- przyczyna i skutek.
Rozróżnia bardzo żywe impresje-skojarzenie, obrazy
David Hartley (1705-1757) „Obserwacja nad człowiekiem”- 1749, to dzieło jest wprowadzeniem do psychologii fizjologicznej.
Wrażenia pozostawiają po sobie w skutek częstego powtarzania się pewnych śladów, typy, obrazy, można nazwać prostymi ideami wrażeń. Z nich utworzone są idee intelektualne. Idee są kopiami pochodnymi wrażeń wzrokowych i słuchowych. Wrażenia kojarzą się ze sobą, jeśli wywołujące je pojawiły się dokładnie w tym samym czasie lub bezpośrednio jedna po drugiej. Dlatego można wyróżnić:
- typu synchronicznego( jednoczesne)
-typu sukcesywnego (kolejne)
Wrażenia pozostawiają po sobie ślady, proste idee wyrażają idee intelektualne
-dwa rodzaje skojarzeń
-porządkowi idei odpowiada porządek rzeczy
Naczelną przesłonką Hartley'a była myśl, że porządkowi idei odpowiada porządek wrażeń. Wcześniejsza jest przyczyna, a późniejszy skutek
Jemes Mill (XVIII-XIX) „Analiza zjawisk ludzkiego umysłu”
Wystarczy przyjąć jedno prawo kojarzenia wyobrażeń - prawo styczności. Wrażenia są śladami, kopiami po doznaniach. Idee są kopiami wrażeń (zachowany jest ciąg skojarzeń)
- wrażenia są kopiami po doznaniach
- idee są kopiami wrażeń
John St. Mill XIX Siła skojarzeń zależy od podobieństwa kiedyś spostrzeżonych przedmiotów ich przypadkowej styczności w czasie i przestrzeni od częstości zetknięcia od siły z jaką zjawiska narzucały się czyjejś uwadze.
Aleksander Bain XIX „Zmysły i umysły. Uczucia i wola”. 1559
Poruszył zagadnienia instynktu.
Proces fizjologiczny są równoległe do procesów psychicznych.
Powtarzanie i kojarzenie prądów nerwowych jest wyjaśnieniem procesów umysłowych. Gdy nie ma tych prądów nie ma umysłu.
Z aktywności nerwowej wyprowadza ruchy czyli proces doznań zmysłowych. Świadomość jest jednością odczuwania chcenia i myślenia.
Herbert Spencer [patrz teza 29]
- zagadnienie instynktu
-procesy fizjologiczne równoległe do psychiczne
-prądy umysłowe
-świadomość jedność odczuwania, chcenia, myślenia
6. Założyciele i przedstawiciele empiryzmu brytyjskiego. Znaczenie ich prac dla psychologii.
Wśród nich wymienia się:
- John Locke
- David Hume - patrz teza 5
- Berkley i inni...
Zmierzali oni do odpowiedzi na pytanie czy istnieje możliwość poznania rzeczywistości materialnej.
Nazywa się ich filozofującymi psychologami myślenia.
John Locke (1632-1704) „Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego” - 1960
Wszelkie idee pochodzą wyłącznie z doświadczenia. Umysł rodzącego się człowieka to tabula rasa z wyjątkiem niewielu wrażeń wykształconych przed urodzeniem. Źródłem naszej wiedzy jest obserwacja. Istnieją dwa źródła doświadczeń zewnętrzne (wrażenia zmysłowe) i wewnętrzne (wrażenia refleksyjne - dziś zwane introspekcją). Doznawanie wrażeń nie zakłada żadnej aktywności. Niezależnie od nas umysł musi odzwierciedlić to, co działa na zmysły.
Spostrzeganie jest pierwszą władzą umysłu wobec idei. Idee trzymają się razem wg praw kojarzenia tworząc spostrzeżenia.
Ruchy umysłu podobne są do ruchów ciała i zmieniają się. Tym biegiem myśli nie kieruje rozum. Bieg ten wytwarza nawyk w myśleniu aktach woli. Nawyk jest skutkiem fizycznym, ciągiem ruchów w tchnieniach żywotnych.
W teorii tej upatruje się podstawą nowożytnej empiryzmu w filozofii oraz punkt wyjścia dla późniejszej introspekcji. Na koncepcji zmysłu wewnętrznego oparcia się 200 lat później inicjatorzy psychologii aktów.
- obserwacja
- tabula rasa
- idee-doświadczenie
- dwa źródła doświadczenia (zewnętrzne, wewnętrzne)
- źródło doświadczenia -obserwacja
- spostrzeganie jest pierwotnie wobec idei
- idee trzymają się razem wg praw kojarzenia i tworzą spostrzeżenia
-ruchy umysłu są podobne do ruchów ciała ich biegiem kieruje nawyk w aktach woli i w
myśleniu.
7. Koncepcja człowieka jego zdolności poznawczych i wolitywnych u Leibniza.
G.W. Libeniz (1646-1716) „Nowe rozważania nad umysłem ludzkim”
Matematyk, fizyk, filozof, wszechstronny uczony.
Próbuje spojrzeć na świat przez pryzmat człowieka. Tak jak w człowieku dusza stanowi zasadę ciała tak u obdarzonymi zdolnością działania, są siłami i ośrodkami sił, mają życie psychiczne, a różnią się między sobą stopniem poznawania i przedstawiania. Monady nie ulegają oddziaływaniu z zewnątrz. Ich działalność jest spontaniczna i wsobna.
Człowiek jest makrokosmosem, odbiciem świata wszerz i w głąb, odzwierciedla przeszłość i przyszłość. Człowiek jest skupiskiem monad. Tworzą one hierarchiczny i harmoniczny układ w centrum którego znajduje się dusza. Monady rządzą się prawem harmonii ustalonym przez Boga. On przewidział ruchy duszy i ciała (początki paralelizmu psychofizyki). Żadna z dusz nie może przestać istnieć bowiem, zostałaby naruszona harmonia monad - proces ewolucji i inwolucji. Kiedy ciało się rodzi powstaje związek inwolucja - ewolucja, gdy umiera ma miejsce cofnięcie się tego związku.
U podstaw poznania leżą idee, które wyrażają przedmiotowy stan rzeczywistości. Są one konieczne i potrzebne. Owe idee zanim zostały uświadomione musiały istnieć w duszy.
Leibniz dał podstawy do uznania istnienia świadomości. Między tym co przeżywamy świadomie a tym, czego doznajemy bezwiednie istnieją liczne formy pośrednie. Dusza nie kończy się na granicy świadomości, bo nie może być ostrej granicy między nią a bezprzytomnością. Dusza jest więc zarówno świadoma jak i nieświadoma. Istnieje wiele spostrzeżeń, o znaczeniu których i treści prawie nic nie wiemy. Ale jeśli stają się one albo liczniejsze, albo mocniejsze, ich treści stają się wiadome. Dążenia ludzkie są odmianą poznania. U człowieka istnieją w formie nieświadomego popędu i świadomego dążenia.
Wolność woli jest pojęciem wieloznacznym:
- wolność chcenia.
- zdolność wykonywania tego co się chce
Wolność i działanie ludzkie są poddane konieczności. Najsilniejsze racje nie przeszkadzają, aby akt woli był przypadkowy. Silniejsze racje nie narzucają żadnej racji absolutnej. Umysł wskazuje na to, co jest lepsze. To co determinuje wolę, to najwyższe dobro. Być zdeterminowanym przez rozum do tego co najlepsze, to być najbardziej wolnym.
Chrystian Wolff (XVII-XVIII) „Psychologia empiryczna i psychologia racjonalna”
Kontynuuje myśl Leibniza. Doświadczenie i empiria uwzględnia źródła wiedzy czerpanej z wrażeń. Zajmuje się naturą duszy ludzkiej jako podmiotem zjawisk psychicznych.
8. Koncepcja rozwoju psychiki J. Rousseau.
Jean Jacques Rousseau (1712-1778) „Emil, czyli o wychowaniu” Naturalista i emotywista.
Umysł ludzki rozwija się w sposób naturalny na gruncie związków dziedzicznych. W rozwoju naturalnym umysłu znaczące jest rozwinięcie się uczuć i woli, wyjście poza idee. Natura człowieka w swych wrodzonych zadatkach jest dobra. Ulega zepsuciu pod wpływem cywilizacji.
Rozwój umysłowy dziecka jest spontaniczny. Organizm i umysł rozwijają się poprzez pewne stadia, które mają własne potrzeby i te determinują naturę. Rousseau mówi o stworzeniu warunków rozwoju potrzeb na określonym etapie rozwoju, z dala od nacisków z zewnątrz. Wskazuje na potrzebę uwzględnienia dynamizmu wewnętrznego. Na założeniach Rousseau wzoruje się Rogers.
9.Psychologia J. F. Herbarta, jego koncepcja świadomości rozwoju umysłu ludzkiego.
Jan Fryderyk Herbart (1776-1841) „Podręcznik dla psychologii. Psychologia jako nauka oparta na doświadczeniu, matematyce i psychofizyce”
Psycholog, pedagog, filozof; twórca nowych koncepcji psychologicznych.
Zjawiska świadomości oznaczał symbolami matematycznymi i układał z nich równania.
Wyobrażenie jest to jawny lub utajony (obecny pod progiem świadomości) ślad po spostrzeżeniu.
Wyobrażenia posiadają:
a. nasilenie
b. swój czas trwania w centrum świadomości
Pojedyncze wyobrażenia są bezsilne i znajdują się w podświadomości. Toczą one bój o trwanie w świadomości. Wynik zależy od każdorazowego układu sił. Wyobraźnia zepchnięta do podświadomości przechodzą w stan energii potencjalnej. Świadomość traktowana jako wypadkowa starć wielu konkurencyjnych wyobrażeń doprowadziła do powstania koncepcji apercepcji. Apercepcja- każde nowe wyrażenie nie jest czyste, bowiem odczytywane jest w odniesieniu do dotychczasowych wyobrażeń. Oznacza to w praktyce, że ta sama sytuacja może mieć różne znaczenie dla różnych osób.
Powinno się tworzyć odpowiedni model świadomości gdyż jest ona wyznacznikiem naszego działania.
Obowiązują tu następujące zasady:
zasada częstotliwości - im częściej pojęcie jest uświadomione tym częściej wraca do świadomości
zasada kojarzenia działania - gdy pewna liczba przedstawień tworzy masę to złożone siły masy przedstawiają które z przedstawień mają dostać się do świadomości
Trzy poziomy kształtowania umysłu:
1.aktywności zmysłowej
2.dokładna reprodukcja odpowiednio doznawanych idei
3.myślenie pojęciowe
Pięcioetapowy proces uczenia:
1. przygotowanie - przywołanie do świadomości pewnych doświadczeń
2. przedstawienie - demonstrowanie przedmiotu, nauczanie
3. porównanie i abstrakcja - dostrzeganie podobieństw i różnice
4. uogólnienie - nazywanie wspólnych elementów jako zasady
5. zastosowanie - nowa zasada służy do rozwiązywania problemu
Prekursor psychologii eksperymentalnej psychologii fizjologicznej. Ojciec dydaktyki w pedagogice.
10. Galla i P. Elourensa koncepcja związku funkcji psychicznych z fizycznymi właściwościami organizmu.
E.J.Gall (1748 -1830) „Anatomia i fizjologia układu nerwowego...” (Paryż 1810 - 19r)
Wiedeński anatom i chirurg opracował doktrynę o ścisłej zależność przyczynowej między budową czaszki a jakością i stopniem rozwoju kilkudziesięciu cech psychicznych.
Główne przekonanie Galla to, że czynności mózgu są wyspecjalizowane w tym sensie, że każda jego cząstka przede wszystkim zaś każda cząstka kory mózgowej jest niejako siedzibą osobnej czynności lub cechy psychicznej i że stan cech psychicznych danej osoby i jej osobowość można poznawać dokładnie przez umiejętne badanie wypukłości i wklęsłości czaszki, a to dlatego, że cechy psychiczne odpowiadają cechom ukształtowania czaszki. Stąd pochodziły dwie nazwy doktryny: kraniologia tj nauka o sposobach poznawania zewnętrznego stanu czaszki i wnioskowanie na tej podstawie o cechach psychicznych, oraz frenologia tj. nauka o umyśle (o strukturze osobowości)
Radykalnym przeciwieństwem Galla był francuski fizjolog Piotr Flourens (1794-1867) Badania eksperymentalne nad właściwościami i funkcjami układu nerwowego u kręgowców.
Wprawdzie różne części mózgu spełniają różne czynności, ale poszczególne części mózgu jako całość są niezróżnicowane. W korze mózgowej nie ma osobnych części dla osobnych czynności, czyli dyspozycji psychicznych. Kora funkcjonuje całościowo, uszkodzenie jednej części mózgu powoduje upośledzenie wielu funkcji.
...
swps