Obecnie obserwuje się kolosalne zmiany w zakresie pojęcia dyslalia. Raz jest to zaburzenie języka, innym razem zaburzenie artykulacji, czy też zaburzenie rozwoju języka. Różnorodność definiowania dyslalii obrazuje poniższy wykres.
Dyslalia
Zaburzenie języka Zaburzenia artykulacji Zaburzenia rozwoju języka
I. Styczek w aspekcie artykulacyjnym
S. Grabias ( fonologicznym)
H. Rodak
A. Pruszewicz
ICD-10
wada wymowy rodzaj wady wymowy
B. Sawa
H. Spionek
A. Balejko przyczyny objawy
Schulthes L, Kaczmarek
W. Ołtuszewski G. Demel
M. E.Chwatcew
Prawdima
Międzynarodowe Towarzystwo Logopedów i Foniatrów
H. Mierzejewska D. Emiluta-Rozya
G. Jastrzębowska
Przedstawiciele pierwszej grupy to I. Styczek i S. Grabias. Według Styczek dyslalia stanowi zejściową, przemijającą, mniej nasiloną postać alalii wskutek późniejszego dojrzewania struktur mózgowych. W takim rozumieniu Styczek wyróżnia dwa rodzaje dyslalii:
a) percepcyjna inaczej sensoryczna, impresywna, receptywna. Wymowa wyrazów jest zniekształcona, ale dziecko nie poprawia się. Nie próbuje prawidłowo artykułować głosek, bo nie ma prawidłowych wzorców słuchowych. Efektem jest zjawisko wypowiadania tego samego wyrazu w różny sposób. W komunikacji słownej występuje nadmierna gestykulacja i mimika twarzy. Powtórzenie i rozróżnienie nowych dźwięków sprawia wiele trudności. Objawom może towarzyszyć amuzja czyli trudność w rozpoznawaniu melodii. Mowa jest agramatyczna, rozumienie wyrazów utrudnione. Dziecko ma trudność w znalezieniu słów adekwatnych do sytuacji. Na skutek występowania zaburzeń słuchu fonematycznego dziecko ma duże trudności w rozróżnianiu głosek różniących się jedną cechą, np. głoski dźwięczne i bezdźwięczne. Ma również problemy z rozróżnianiem wyrazów różniących się jedną głoską, np. nas- nasz, was- wasz, albo ma trudność z rozróżnianiem wyrazów, w których występują głoski podobne, np. zeszyt, scena, Szczecin.
b) ekspresywna inaczej motoryczna, ruchowa, rozwojowa. Charakteryzuje się z jednej strony dobrym rozumieniem, a jeśli jest ono zaburzone to tylko w stopniu nieznacznym, z drugiej strony natomiast utrudnione może być rozumienie długich złożonych zdań. Dyslalii ekspresywnej może towarzyszyć obniżona sprawność ruchowa, niezręczność w wykonywaniu precyzyjnych ruchów, trudności w odtwarzaniu melodii, pomimo rozpoznawania fałszu u siebie i u innych. Głoski mogą być artykułowane prawidłowo, występują jednak trudności w artykułowaniu grup spółgłoskowych i wyrazów. Dziecko ma trudności w łączeniu głosek w większe całości. Stopnie nasilenia dyslalii motorycznej mogą być różne.
· w dyslalii motorycznej dużego stopnia dzieci mogą artykułować tylko niektóre
głoski według Styczek są to: a, o i spółgłoski t, d
· dyslalia motoryczna małego stopnia charakteryzuje się myleniem głosek różniących się jedną cechą na skutek niestałości wzorców kinestetyczno- ruchowych lub ich braku.
Logopedyczna klasyfikacja dyslalii według S. Grabiasa określa dyslalię jako wycofujące się stadium alalii, w której kompetencje językowe nie wykształcają się w ogóle lub wykształcają się w stopniu niewystarczającym do realizacji prawidłowej wypowiedzi w związku z niewłaściwie funkcjonującym słuchem fonematycznym.
Przedstawiciele drugiej grupy zajmują stanowisko, że dyslalia jest zaburzeniem artykulacji. B. Sawa uważa, że dyslalia to zaburzenie artykulacyjne polegające na zniekształcaniu, opuszczaniu i wstawianiu głosek. H. Spionek określa dyslalię jako zaburzenie mowy polegające na niemożności prawidłowego wymawiania określonych dźwięków. A. Balejko z kolei uważa, że jest to zaburzenie mowy polegające na niemożności prawidłowego wypowiadania jednego lub kilku dźwięków. Uważa, że jest to zaburzenie dźwiękowej strony języka wyrażające się w formie zniekształcania dźwięków bądź takiego ich zastępowania, że w rezultacie brzmienie jest niezgodne ze społeczną normą wymawianiową. Schulthes zdefiniował pojęcie dyslalii biorąc za podstawę przyczyny jej powstania i określa jako wadę wymowy polegającą na niemożności wymawiania jednego bądź kilku dźwięków, która spowodowana jest defektami narządów mowy. W. Ołtuszewski, dyslalią nazwa wadę wymowy, która nie jest spowodowana defektami w obrębie aparatu artykulacyjnego. To zaburzenie mowy pochodzenia korowego: wolniejsze przyswajanie sobie języka wskutek opóźnionego wykształcenia się pewnych struktur mózgowych.
M. E. Chwatcew uważa, że dyslalia to jedna z form wad wymowy uwarunkowana defektami narządów mowy bądź ich niesprawnością. Prawdima wyróżnia z wad wymowy te zaburzenia artykulacyjne, które nie są spowodowane defektami słuchu i należą do dyslalii. W 1977 r. Międzynarodowe Towarzystwo Logopedów i Foniatrów zaproponowało, by przedrostek a- oznaczał brak jakiejś funkcji, dys- świadczył o jej zniekształceniu, ograniczeniu, rdzeń lalia oznaczał zaburzenia czynności narządów artykulacyjnych, zlokalizowanych na najniższym piętrze mechanizmów mowy. W świetle tych zaleceń, o dyslalii jako odrębnej jednostce nozologicznej należy mówić wówczas, gdy przyczyny zaburzeń zlokalizowane są na najniższym piętrze mechanizmów mowy. H. Mierzejewska i D. Emiluta-Rozya to autorki drugiej współczesnej klasyfikacji zaburzeń mowy. Według autorek termin dyslalia powinien odnosić się tylko do tych przypadków:
- które są związane z nieprawidłową budową narządów mowy, słuchu
i zlokalizowane są na obwodzie;
- w których zaburzenia artykulacyjne są jedynym, izolowanym objawem zaburzeń mowy lub zaburzeń rozwoju mowy;
- które nie są wynikiem uszkodzeń lub dysfunkcji zlokalizowanych na wyższych (niż obwodowe) piętrach mechanizmów mowy, ani też nie wynikają z deprywacji środowiskowej.
G. Jastrzębowska uważa, że dyslalia odnosi się do zaburzeń artykulacyjnych o ściśle określonej etiologii. Przyczyna zlokalizowana jest na najniższym piętrze mechanizmów mowy czyli w obwodowych narządach mownych lub przyczyną jest dysfunkcja receptora słuchu. Jednocześnie zaznacza, że dyslalia odnosi się do zaburzeń tylko płaszczyzny segmentalnej wypowiedzi słownej. Dyslalią powinniśmy nazywać ,,...tylko te zaburzenia artykulacji, które są wyrazem trudności w tworzeniu substancji fonicznej w płaszczyźnie segmentalnej o ściśle określonej etiologii tzn. wynikającej z defektów strukturalnych w obrębie krtani, jamy ustnej, jamy nosowej, receptora słuchowego, którym mogą choć nie muszą towarzyszyć dodatkowe problemy, takie jak: niewielkie zaburzenie słuchu, obniżenie inteligencji, sprawności motorycznej czy opóźnienie rozwoju mowy. Jednak problemy te nie mogą być na tyle poważne, by można je było uznać za wystarczającą przyczynę zaburzeń artykulacji. Do dyslalii powinno się zaliczać te wady wymowy, które są efektem braku anatomicznych warunków do poprawnej wymowy”. Dzięki temu stwierdzeniu można powiedzieć, że poglądy autorki wciągają ją też do objawów jak i przyczyn. Dyslalia według Jastrzębowskiej to, to samo co dysglosja według Styczek. L. Kaczmarek terminem dyslalia określił wadliwą realizację fonemów w płaszczyźnie segmentalnej. Autor nie wskazuje wyraźnej przyczyny, uważa, że jest to zaburzenie artykulacji o różnej etiologii.
Według G. Demel dyslalią jest nieprawidłowość w realizacji jednej głoski, wielu głosek, lub też niemal wszystkich głosek od razu. Krańcowy stan autorka nazywa bełkotem.
W diagnostycznej i statystycznej klasyfikacji zaburzeń psychicznych termin dyslalia nie pojawia się w ogóle. Zamiast niego jest zaburzenia fonologiczne, które oznaczają upośledzenie używania rozwojowo oczekiwanych dźwięków odpowiednich do wieku i dialektu osobnika. Zaburzenia te dotyczą błędów w produkcji fonologicznej związanych z upośledzeniem językowej kategoryzacji dźwięków. W tej klasyfikacji zaburzenia nie powstają w wyniku upośledzenia motoryki, upośledzenia sensorycznego, zaburzeń neurologicznych, upośledzenia umysłowego, deprywacji środowiskowej. Ich pochodzenie jest nieznane.
Trzecia grupa autorów uważa, że dyslalia jest zaburzeniem rozwoju języka w aspekcie artykulacyjnym (fonologicznym). Przedstawicielem tej grupy jest H. Rodak. W swojej książce „Terapia dziecka z wadą wymowy” wyjaśnia, że dyslalia to zaburzenie mowy, a właściwie zaburzenie rozwoju mowy dotyczące tylko jednego aspektu języka, a mianowicie artykulacyjnego. A. Pruszewicz do zaburzeń artykulacji włączył zjawisko rozwojowe zwane przez niego bełkotem czyli dyslalią. Dyslalia to zaburzenie artykulacji, w którym brakuje zupełnie poszczególnych głosek jako fonemów mowy ojczystej lub zespołu głosek. Są one zastępowane przez inne głoski, bądź też tworzone w sposób wadliwy. Zaburzenie to występuje w rozwoju mowy i języka. W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10-rewizja dziesiąta) wśród zaburzeń rozwoju psychicznego wyróżnia się zaburzenia rozwoju mowy i języka. ICD-10 uznaje dyslalię jako jedną z wielu form specyficznych zaburzeń artykulacji, w którym posługiwanie się przez dziecko dźwiękami mowy jest poniżej poziomu odpowiedniego do wieku umysłowego, przy prawidłowym rozwoju pozostałych umiejętności językowych.
Terminowi dyslalia nadaje się więc różne znaczenie i różnie ustala się zakres tego pojęcia. W opinii wielu autorów zawierają się w nim wszelkie zaburzenia artykulacyjne. Chodzi tu zarówno o te, które są wynikiem wolniejszego tempa i rytmu rozwojowego, jak i te, które towarzyszą poważnym schorzeniom. Pojęciem tym określa się pojedyncze formy zaburzeń w realizacji dźwięków mowy, a także formy, które występują wspólnie z innymi zaburzeniami, a zaburzenia artykulacyjne są tylko jednym z objawów.
1. Balejko A., Jak usuwać wady mowy, Białystok 1991r.
2. Demel G., Elementy logopedii, Warszawa 1979r.
3. Demel G., Minimum logopedyczne, Warszawa 1994r.
4. Gałkowski T., Jastrzębowska G., Logopedia. Pytania i odpowiedzi, Opole 1999r.
5. Jastrzębowska G., Podstawy logopedii dla studentów logopedii, pedagogiki, psychologii i filologii, Opole 1995r.
6. Jastrzębowska G., Podstawy teorii i diagnozy logopedycznej, Opole 1998r.
7. Kaczmarek L., Rewalidacja dzieci i młodzieży
8. Minczakiewicz E.M., Mowa-Rozwój- Zaburzenia- Terapia, Kraków 1997
9. Pruszewicz A., Foniatria kliniczna, Warszawa 1990r.
10. Rodak H., Terapia dziecka z wadą wymowy, Warszawa 1994r.
11. Sawa B., Dzieci z zaburzeniami mowy, Warszawa 1990
12. Skorek E.M., Z logopedią na ty. Podręczny słownik logopedyczny, Kraków 2000r.
13. Skorek E.M., Wykłady
14. Styczek I., Logopedia 1981r.
palmisia