http://akson.org/x.pro/ModArticles/ShowArticle/540/
Miejsce RS w klasyfikacji rozległych i całościowych zaburzeniach rozwoju.Źródło: IRSAWprowadzenie
Każdego roku Krajowy Ośrodek Informacyjny ds. Dzieci i Młodzieży Niepełnosprawnej (skrót ang. NICHCY) odbiera tysiące próśb o informacje na temat rozpoznawania, programów edukacyjnych oraz specjalnych potrzeb dzieci i młodzieży z rozległymi i całościowymi zaburzeniami rozwoju (ang. Pervasive Developmental Disorders, PDD). W ostatnich kilku latach PDD wzbudza coraz większe zainteresowanie rodziców, specjalistów i decydentów w całym kraju.
NICHCY opracował niniejszą „Broszurę Informacyjną” w odpowiedzi na rosnący niepokój i zainteresowanie wokół tej niepełnosprawności. Publikacja ta ma na celu udzielenie odpowiedzi na niektóre z najczęściej zadawanych pytań na temat PDD oraz przedstawienie osobom zainteresowanym innych źródeł informacji i wsparcia.
Terminu „rozległe i całościowe zaburzenia rozwoju” użyto po raz pierwszy w latach 80. i dotyczył on pewnej klasy zaburzeń. Klasa ta ma pewne wspólne cechy: zaburzenia interakcji społecznych, funkcji wyobraźni, umiejętności komunikacji werbalnej i pozawerbalnej oraz ograniczona liczba zainteresowań i czynności, które mają tendencję do powtarzania się.
Podręcznikiem stosowanym przez lekarzy i specjalistów zdrowia psychicznego jako pomoc w diagnozowaniu chorób jest Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM, Podręcznik diagnostyki i statystyki chorób umysłowych). Książka ta była ostatnio poprawiana w 1994 roku. W tym ostatnim poprawionym wydaniu, znanym jako DSM-IV, w kategorii rozległych i całościowych zaburzeń rozwoju przedstawiono pięć chorób: (1) Zaburzenie autystyczne, (2) Zespół Retta, (3) Zespół dezintegracji dzieciństwa, (4) Zespół Aspergera oraz (5) Rozległe i całościowe zaburzenia rozwoju nie wyszczególnione w żaden inny sposób, czyli PDDNOS (Pervasive Developmental Disorder Not Otherwise Specified).
Wiele pytań zgłaszanych do NICHCY przez rodziców i pracowników oświaty dotyczy dzieci, u których rozpoznano PDD. Zdania lekarzy na temat terminu PDD są podzielone. Wielu specjalistów stosuje określenie PDD jako skróconą formę PDDNOS. Niektórzy lekarze jednak niechętnie diagnozują określony typ PDD, na przykład zaburzenie autystyczne, u bardzo małych dzieci, stosując tylko ogólną kategorię PDD. Podejście takie zwiększa niejasność terminu, gdyż PDD faktycznie dotyczy kategorii zaburzeń i nie jest terminem diagnostycznym. Odpowiednim terminem diagnostycznym jest PDDNOS, czyli „rozległe i całościowe zaburzenie rozwoju nie wyszczególnione w żaden inny sposób”, nie PDD (szersza kategoria, do której należy PDDNOS).
Zgodnie z tym rozróżnieniem, w Broszurze Informacyjnej stosuje się termin PDD dla określenia ogólnej kategorii rozległych i całościowych zaburzeń rozwoju, a termin PDDNOS dla określenia konkretnego zaburzenia, czyli rozległego i całościowego zaburzenia rozwoju nie wyszczególnionego w żaden inny sposób. Większa część Broszury Informacyjnej jest poświęcona PDDNOS.
Wszystkie zaburzenia zaliczane do kategorii PDD posiadają do pewnego stopnia podobne cechy. Pomocne w zrozumieniu różnic i podobieństw między tymi zaburzeniami będzie przyjrzenie się definicji poszczególnych zaburzeń. Zanim zatem przejdziemy do omówienia PDDNOS, przyjrzyjmy się definicji ogólnej kategorii, PDD i poszczególnych należących do niej zaburzeń.
Definicja kategorii PDD i pięciu należących do niej zaburzeń
Wszystkie rodzaje PDD są zaburzeniami neurologicznymi i ujawniają się zwykle przed 3 rokiem życia. Generalnie dzieci z jednym z rodzajów PDD mają trudności z mówieniem, zabawą z innymi dziećmi oraz relacjami z innymi, również z własną rodziną.
Według definicji przedstawionej w DSM-IV (Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, 1994), rozległe i całościowe zaburzenia rozwoju charakteryzują się poważnym i rozległym upośledzeniem w kilku obszarach rozwoju:
· umiejętności interakcji społecznej
· umiejętności komunikacyjne lub
· występowanie stereotypowych zachowań, zainteresowań i czynności. (str. 65)
Pięć typów PDD
(1) Zaburzenie autystyczne. Zaburzenie autystyczne, czasem zwane autyzmem wczesnodziecięcym lub autyzmem dziecięcym, występuje czterokrotnie częściej u chłopców niż u dziewczynek. Dzieci z zaburzeniem autystycznym mają umiarkowane lub poważne problemy z komunikacją, socjalizacją i zachowaniem. Wiele dzieci z autyzmem cierpi również na opóźnienie umysłowe. Kryteria diagnostyczne zaburzenia autystycznego według DSM-IV przedstawiono poniżej.
Kryteria diagnostyczne zaburzenia autystycznego
A. Ogółem sześć objawów z grup (1), (2) i (3), z czego przynajmniej dwa z grupy (1) i po jednym z (2) i (3).
1. Jakościowe zaburzenie interakcji społecznych, przejawiające się na przynajmniej dwa spośród następujących sposobów:
(a) wyraźne zaburzenie w posługiwaniu się wieloma zachowaniami niewerbalnymi w regulowaniu interakcji społecznych: kontakt wzrokowy, wyraz twarzy, pozycje ciała oraz gesty,
(b) nieumiejętność rozwijania relacji z rówieśnikami adekwatnych do poziomu rozwoju dziecka,
(c) brak spontanicznego poszukiwania kontaktów w celu dzielenia się z innymi swoją radością, zainteresowaniami lub osiągnięciami (np. brak takich zachowań, jak pokazywanie, przynoszenie, wskazywanie przedmiotów, którymi dziecko jest zainteresowane),
(d) brak społecznego lub emocjonalnego odwzajemniania.
2. Jakościowe zaburzenia w komunikowaniu się objawiające się przynajmniej poprzez jedno z następujących:
(a) opóźnienie lub całkowity brak rozwoju mowy (którym nie towarzyszą próby skompensowania braków mowy za pośrednictwem alternatywnych sposobów komunikowania się jak np. mimika lub gesty),
(b) u osób posługujących się mową - wyraźne zaburzenie zdolności do inicjowania lub podtrzymywania rozmowy,
(c) używanie języka w sposób stereotypowy, z powtórzeniami lub idiosynkrazjami,
(d) brak zróżnicowanego, spontanicznego udawania w trakcie zabawy, lub społecznych zabaw naśladowczych, adekwatnych do poziomu rozwoju.
3. Ograniczone, powtarzające się i stereotypowe wzory zachowań, zainteresowań i czynności:
(a) zaabsorbowanie jednym (lub więcej) stereotypowym i ograniczonym wzorem zainteresowań, które są nieprawidłowe ze względu na intensywność bądź swój przedmiot,
(b) dostrzegalne sztywne trzymanie się specyficznych, dysfunkcjonalnych ustalonych form lub rytuałów,
(c) stereotypowe i powtarzające się manieryzmy ruchowe (np. trzepotanie lub kręcenie palcem, ręką, lub złożone ruchy całego ciała),
(d) uporczywe zaabsorbowanie częściami przedmiotów.
B. Opóźnienia lub zaburzenia funkcjonowania w co najmniej jednym z następujących obszarów przed ukończeniem 3 roku życia: (1) interakcje społeczne, (2) używanie języka do komunikowania się z ludźmi, (3) zabawa symboliczna lub oparta na wyobraźni.
C. Zaburzenia tego nie tłumaczy lepiej zespół Retta (Rett's Disorder) lub zespół dezintegracji dzieciństwa (Childhood Disintegrative Disorder). (APA, 1994, str. 70-71)(Przedruk za zezwoleniem z książki Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Wydanie czwarte. Copyright 1994 Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne.)
(2) Zespół Retta. Zespół Retta jest przeważnie diagnozowany u osób płci żeńskiej. U dzieci z zespołem Retta rozwój przebiega pozornie normalnie w pierwszych 6-18 miesiącach życia, po czym rodzice zauważają zmianę w zachowaniu dziecka oraz pewną regresję, czyli utratę zdolności, zwłaszcza ogólnych umiejętności ruchowych takich jak chodzenie i poruszanie się. Następnie dochodzi do ewidentnej utraty takich umiejętności, jak mowa, wnioskowanie i posługiwanie się rękami. Istotną wskazówką w diagnozowaniu zespołu Retta jest powtarzanie pewnych bezsensownych gestów i ruchów, które to gesty zazwyczaj polegają na ciągłym wykręcaniu lub myciu rąk (Moeschler, Gibbs, & Graham 1990). Kryteria diagnostyczne zespołu Retta według DSM-IV przedstawiono poniżej.
Kryteria diagnostyczne zespołu RettaA. Wszystkie poniższe kryteria: (1) pozornie normalny rozwój prenatalny i perinatalny (2) pozornie normalny rozwój psychomotoryczny w ciągu pierwszych 5 miesięcy życia (3) normalny obwód głowy przy urodzeniu B. Po okresie normalnego rozwoju wszystkie poniższe: (1) zwolnienie tempa przyrostu obwodu głowy pomiędzy 5 a 48 miesiącem życia (2) utrata uprzednio nabytych umiejętności celowego posługiwania się rękami pomiędzy 5 a 30 miesiącem życia i wykształcenie następnie charakterystycznych stereotypowych ruchów rąk (np. „wykręcanie rąk" lub „mycie rąk") (3) utrata zainteresowania otoczeniem w początkowym okresie (chociaż często później interakcje społeczne rozwijają się) (4) pogorszenie się koordynacji chodu i części ciała (5) znaczne zaburzenie ekspresyjnych i receptywnych funkcji języka połączone z poważnym upośledzeniem psychomotorycznym; (APA, 1994, str. 72-73)
(Przedruk za zezwoleniem z książki Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Wydanie czwarte. Copyright 1994 Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne.)
(3) Zespół dezintegracji dzieciństwa. Zespół dezintegracji dzieciństwa, bardzo rzadkie zaburzenie, polega na wyraźnej regresji w wielu obszarach funkcjonowania (na przykład zdolności poruszania się, kontroli oddawania moczu i wypróżniania się, umiejętności społecznych i językowych) po przynajmniej dwuletnim okresie pozornie prawidłowego rozwoju. Z definicji, zespół dezintegracji dzieciństwa można zdiagnozować dopiero, jeśli objawy były poprzedzone przynajmniej dwuletnim okresem prawidłowego rozwoju, a początek zaburzeń wystąpił przed 10 rokiem życia (Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, 1994). Kryteria według DSM-IV przedstawiono poniżej.
Kryteria diagnostyczne zespołu dezintegracji dzieciństwa
A. Pozornie prawidłowy rozwój przynajmniej przez pierwsze 2 lata po urodzeniu przejawiający się w odpowiedniej dla wieku komunikacji werbalnej i pozawerbalnej, relacjach społecznych, zabawie i zachowaniach adaptacyjnych.
B. Klinicznie istotna utrata poprzednio nabytych umiejętności (przed 10 rokiem życia) w co najmniej dwóch z poniższych obszarów:
(1) język ekspresywny lub receptywny (2) umiejętności społeczne lub zachowania adaptacyjne(3) kontrola oddawania moczu i wypróżniania się
(4) zabawa
(5) umiejętności ruchowe
C. Nieprawidłowości w funkcjonowaniu w co najmniej dwóch z poniższych obszarach:
(1) jakościowe upośledzenie interakcji społecznych (np. upośledzenie zachowań niewerbalnych, nienawiązywanie relacji z rówieśnikami, brak społecznego lub emocjonalnego odwzajemniania)
(2) jakościowe upośledzenie komunikacji (np. opóźnienie rozwoju mowy lub jego brak, niezdolność podtrzymywania rozmowy, używanie języka w sposób stereotypowy lub powtarzalny, brak urozmaiconej zabawy w udawanie)
(3) ograniczone, powtarzalne i stereotypowe wzory zachowań, zainteresowań i czynności, w tym stereotypie i manieryzmy ruchowe
D. Zaburzenia tego nie tłumaczy lepiej inne swoiste, rozległe i całościowe zaburzenie rozwoju lub schizofrenia. (APA, 1994, str. 74-75)
(4) Zespół Aspergera. Zespół Aspergera jest zaburzeniem rozwojowym polegającym na braku umiejętności społecznych, trudnościach w rozwijaniu relacji społecznych, słabej koordynacji i koncentracji oraz ograniczonym zakresie zainteresowań przy prawidłowo rozwiniętej inteligencji oraz odpowiednich umiejętnościach językowych w zakresie słownictwa i gramatyki. Zespół Aspergera wydaje się mieć nieco późniejszy początek niż zaburzenie autystyczne lub przynajmniej jest później rozpoznawany. U osoby z zespołem Aspergera nie obserwuje się istotnego opóźnienia w rozwoju języka, choć może ona mieć trudności w rozumieniu niuansów konwersacji, na przykład ironii i humoru. Ponadto, podczas gdy u wielu osób autystycznych występuje opóźnienie umysłowe, osoba z zespołem Aspergera posiada inteligencję na przeciętnym lub ponadprzeciętnym poziomie (Amerykańskie Towarzystwo Autystyczne, 1995). Zespół Aspergera jest czasami nieprawidłowo nazywany „autyzmem z wysokim poziomem funkcjonowania”. Kryteria diagnostyczne zespołu Aspergera według DSM-IV przedstawiono poniżej.
Kryteria diagnostyczne zespołu Aspergera
A. Jakościowe zaburzenie interakcji społecznych, przejawiające się na przynajmniej dwa spośród następujących sposobów:
(1) wyraźne zaburzenie w posługiwaniu się wieloma zachowaniami niewerbalnymi w regulowaniu interakcji społecznych: kontakt wzrokowy, wyraz twarzy, pozycje ciała oraz gesty,
(2) nieumiejętność rozwijania relacji z rówieśnikami, adekwatnych do poziomu rozwoju dziecka,
(3) brak spontanicznego poszukiwania kontaktów w celu dzielenia się z innymi swoją radością, zainteresowaniami lub osiągnięciami (np. brak takich zachowań, jak pokazywanie, przynoszenie, wskazywanie przedmiotów, którymi dziecko jest zainteresowane),
(4) brak społecznego lub emocjonalnego odwzajemniania.
B. Ograniczone, powtarzające się i stereotypowe wzory zachowania, zainteresowań i czynności:
(1) zaabsorbowanie jednym (lub więcej niż jednym) stereotypowym i ograniczonym wzorem zainteresowań, które są nieprawidłowe ze względu na intensywność bądź swój przedmiot,
(2) dostrzegalne sztywne trzymanie się specyficznych, dysfunkcjonalnych rytuałów lub ustalonych form,
(3) stereotypowe i powtarzające się manieryzmy ruchowe (np. trzepotanie lub kręcenie palcem, ręką, lub złożone ruchy całego ciała),
(4) uporczywe zaabsorbowanie częściami przedmiotów.
C. Zaburzenie to przyczynia się do istotnego klinicznie upośledzenia sfery społecznej, zawodowej i innych ważnych sfer funkcjonowania.
D. Nie występuje klinicznie istotne opóźnienie w rozwoju języka (np. pojedyncze słowa są wypowiadane w 2 roku życia lub wcześniej, zaś wyrażenia komunikatywne w 3 roku życia lub wcześniej).
E. Nie występuje klinicznie istotne opóźnienie w rozwoju poznawczym lub w rozwoju umiejętności radzenia sobie, zachowań adaptacyjnych (niebędących interakcjami społecznymi) oraz zaciekawieniu otoczeniem w dzieciństwie na stosownym dla wieku poziomie.
F. Niespełnione są kryteria innego swoistego całościowego zaburzenia rozwoju lub schizofrenii. (APA, 1994, str. 77)
(5) Całościowe zaburzenie rozwoju nie wyszczególnione w żaden inny sposób (PDDNOS). Dzieci z PDDNOS (a) nie spełniają całkowicie kryteriów objawów wykorzystywanych przez klinicystów w diagnozowaniu jednego z powyższych czterech typów PDD lub (b) nie wykazują stopnia upośledzenia opisanego dla jednego z powyższych czterech typów PDD.
Według DSM-IV, kategorii tej powinno się używać wtedy, gdy „istnieje poważne i rozległe zaburzenie interakcji społecznych lub werbalnych bądź pozawerbalnych umiejętności komunikacyjnych albo wtedy, gdy występują stereotypowe zachowania, zainteresowania i czynności, natomiast nie są spełnione kryteria swoistego całościowego zaburzenia rozwoju, schizofrenii, schizotypowego zaburzenia osobowości lub lękowego zaburzenia osobowości (osobowość unikająca)” (Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, 1994, str. 77-78).
Zamieszanie wokół kategorii diagnostycznych
Założeniem klasyfikacji według DSM-IV jest stosowanie kryteriów diagnostycznych nie jako listy kontrolnej, lecz raczej jako wytycznych do diagnozowania rozległych zaburzeń rozwoju. Nie istnieją żadne wyraźnie określone wytyczne pomiaru stopnia nasilenia objawów u danej osoby. Dlatego też granica między autyzmem a PDDNOS jest zamazana (Boyle, 1995).
Jak wspomniano wcześniej, wśród specjalistów wciąż panuje pewna niezgodność co do kategorii diagnostycznej PDDNOS. Niektórzy specjaliści uważają, że „zaburzenie autystyczne” odnosi się tylko do tych chorych, u których występują ekstremalne objawy we wszystkich obszarach rozwojowych związanych z autyzmem. Inni specjaliści wolą używać terminu „zaburzenie autystyczne” w odniesieniu do szerokiego zakresu objawów dotyczących języka i dysfunkcji społecznej. Wynika stąd, że u jednej osoby przez jednego lekarza może być zdiagnozowane zaburzenie autystyczne, a przez innego – PDDNOS (lub PDD, jeśli lekarz ten skraca PDDNOS do PDD).
Na ogół rozpoznaje się PDDNOS, gdy dana osoba przejawia pewne zachowania obserwowane w autyzmie, lecz nie spełnia wszystkich kryteriów zaburzenia autystycznego według DSM-IV. Pomimo wyraźnego rozróżnienia między zaburzeniem autystycznym a PDDNOS według klasyfikacji DSM-IV, istnieją dowody kliniczne wskazujące na to, że zaburzenie autystyczne i PDDNOS tworzą kontinuum (tzn. u osoby z zaburzeniem autystycznym może nastąpić poprawa i nowe rozpoznanie może brzmieć PDDNOS lub u małego dziecka może najpierw wystąpić PDDNOS, w którym pojawi się więcej cech autystycznych i diagnoza może ulec zmianie na zaburzenie autystyczne).
Lista kategorii diagnostycznych, z którymi mogą spotkać się rodzice, nauczyciele i inne osoby niedawno wydłużyła się jeszcze bardziej. Nowy system klasyfikacyjny opracowano w ZERO TO THREE: Krajowym Centrum ds. Niemowląt, Małych Dzieci i Rodzin (National Center for Infants, Toddlers, and Families, 1994). Według tego systemu o nazwie „Diagnostyczna Klasyfikacja Zaburzeń Zdrowia Psychicznego i Rozwoju w Wieku Niemowlęcym i Wczesnym Dzieciństwie”, całościowe zaburzenia rozwoju noszą nazwę wieloukładowych zaburzeń rozwoju, czyli MSDD (Multisystem Developmental Disorder).
Jednak pomimo całego tego zamieszania, należy pamiętać, że niezależnie od tego, czy u dziecka zdiagnozowano autyzm, PDDNOS czy MSDD, jego leczenie jest podobne.
Przyczyna PDDNOSBadania behawioralne i biologiczne przyniosły wystarczające dowody na to, że u podłoża PDDNOS leży anomalia neurologiczna, czyli zaburzenie układu nerwowego. Nie wskazano jednak żadnej konkretnej przyczyny lub przyczyn.
Mimo że dzięki badaniom wykryto obecność różnorodnych zaburzeń w układzie nerwowym, nie wskazywały one konsekwentnie określonego zaburzenia, a dokładne przyczyny pozostają bardzo niejasne. Może to być spowodowane obecnym podejściem do definiowania PDDNOS opierającym się o zachowania (a nie, na przykład, badania genetyczne). Dlatego też PDDNOS może być wynikiem kilku różnych zaburzeń. Jeśli tak jest, można się spodziewać, że przyszłe badania zidentyfikują szereg przyczyn.
PDDNOS: objawy podmiotowe i przedmiotoweNa ogół dopiero w wieku od 3 do 4 lat u dzieci objawy stają się wystarczająco nasilone, by skłonić rodziców do poszukiwania diagnozy lekarskiej. Nie istnieje żaden stały wzorzec objawów przedmiotowych i podmiotowych u dzieci z PDDNOS. Trzeba mieć świadomość, że u dzieci z PDDNOS obserwuje się bardzo szerokie zróżnicowanie. Wszystkie cechy zachowania opisane w tym rozdziale są dla nich typowe, lecz u określonego dziecka rzadko występują wszystkie te cechy jednocześnie. Inaczej mówiąc, nie u wszystkich dzieci z PDDNOS zaburzenie to występuje w takim samym stopniu lub nasileniu. PDDNOS może mieć łagodną postać, gdy u dziecka występuje kilka objawów podczas przebywania w szkole lub w sąsiedztwie. Inne dzieci mogą mieć ostrzejszą formę PDDNOS i doświadczać trudności we wszystkich obszarach życia. Ze względu na to, że PDDNOS i zaburzenie autystyczne mogą stanowić kontinuum, wiele cech klinicznych opisanych w poniższej części jest bardzo podobnych do cech opisanych w literaturze na temat zaburzenia autystycznego.
Zaburzenia zachowań społecznych
Niektóre niemowlęta z PDDNOS mają tendencję do unikania kontaktu wzrokowego i przejawiają bardzo słabe zainteresowanie ludzkim głosem. Zazwyczaj nie wyciągają rąk, żeby je wziąć na ręce w taki sposób, jak zwykły to robić dzieci. Mogą wydawać się obojętne na uczucia, a ich twarz rzadko zmienia wyraz. W związku z tym rodzice często myślą, że dziecko jest głuche. U dzieci z mniejszymi opóźnieniami, brak wrażliwości społecznej może nie ujawniać się aż do drugiego lub trzeciego roku życia. We wczesnym dzieciństwie, dzieci z PDDNOS mogą w dalszym ciągu przejawiać brak kontaktu wzrokowego, lecz mogą lubić delikatny dotyk lub pasywnie akceptować kontakt fizyczny. Nie rozwijają się u nich typowe zachowania przywiązania i może wystąpić niezdolność do budowania więzi. Najczęściej nie chodzą śladem rodziców po domu. Większość nie przejawia charakterystycznego niepokoju przy rozstaniach lub spotkaniach z obcymi. Dzieci te mogą podchodzić do obcej osoby prawie tak samo chętnie jak do własnych rodziców. Wiele z tych dzieci wykazuje brak zainteresowania przebywaniem lub zabawą z innymi dziećmi. Mogą nawet aktywnie unikać innych dzieci.
W środkowym okresie dzieciństwa, u dzieci takich może rozwinąć się większa świadomość lub przywiązanie do rodziców i innych znanych im dorosłych. Jednakże trudności społeczne nie znikają. Wciąż mają one problemy z zabawami w grupie oraz nawiązywaniem relacji z rówieśnikami. Niektóre dzieci z mniej nasilonym stopniem PDDNOS mogą zacząć uczestniczyć w zabawach innych dzieci.
W miarę dorastania dzieci te mogą zacząć okazywać uczucia i przyjazne nastawienie do swoich rodziców i rodzeństwa. Niemniej wciąż mają problemy ze zrozumieniem złożoności relacji społecznych. Niektóre osoby z mniej nasilonymi zaburzeniami mogą przejawiać potrzebę przyjaźni. Jednak brak reakcji na zainteresowania i emocje innych ludzi oraz niezrozumienie humoru często powodują, że ci młodzi ludzie mówią lub robią rzeczy, które mogą nie sprzyjać budowaniu przyjaźni.
Zaburzenia komunikacji niewerbalnej
We wczesnym dzieciństwie, dzieci z PDDNOS mogą wykonywać jednoznaczny gest pociągania dorosłych za rękę w kierunku pożądanego przez nie przedmiotu. Często nie pojawia się jednocześnie na ich twarzy charakterystyczny wyraz. Rzadko kiwają lub potrząsają głową zamiast wyrazić coś słowami lub wzmocnić je. Dzieci z PDDNOS zwykle nie uczestniczą w zabawach polegających na udawaniu. Rzadziej niż zdrowe dzieci naśladują one zachowania swoich rodziców.
W środkowym i późnym okresie dzieciństwa dzieci te mogą nie posługiwać się często gestami, nawet kiedy dość dobrze rozumieją gesty wykonywane przez innych ludzi. Niektóre dzieci jednak zaczynają bawić się w naśladowanie, lecz robią to raczej w sposób powtarzalny.
Na ogół dzieci z PDDNOS potrafią okazywać radość, strach lub złość, lecz często okazują tylko ekstremalne emocje. Zazwyczaj nie wyrażają subtelnych emocji za pomocą typowego wyrazu twarzy.
Zaburzenia rozumienia mowy
Rozumienie mowy u dzieci z PDDNOS bywa upośledzone w różnym stopniu, w zależności od tego, gdzie dziecko jest umiejscowione na szerokim spektrum PDDNOS. Osoby z PDDNOS, u których występuje także opóźnienie umysłowe, mogą posiąść rozumienie mowy jedynie w ograniczonym stopniu. Dzieci z mniej poważnym upośledzeniem mogą wykonywać proste polecenia, jeśli istnieje bezpośredni kontekst lub są one wspomagane gestami (np. mówienie dziecku „postaw szklankę na ladzie”, wskazując ladę palcem). Gdy upośledzenie jest łagodne, zaburzone może być tylko rozumienie subtelnych lub abstrakcyjnych znaczeń. Humor, sarkazm lub utarte zwroty (np. „leje jak z cebra”) mogą być niejasne dla osób z najłagodniejszą nawet postacią PDDNOS.
Upośledzenie rozwoju mowy
Wiele niemowląt z PDDNOS nie gaworzy lub zaczyna gaworzyć w pierwszym roku życia, a potem przestaje. W okresie rozwoju mowy dziecka mogą wystąpić nieprawidłowości. Echolalia (pozornie bezsensowne powtarzanie słów lub zwrotów) może być jedynym rodzajem mowy, jakiego uczą się niektóre dzieci. Choć echolaliczne słowa mogą być wypowiadane całkiem prawidłowo, dziecko może słabo rozumieć ich znaczenie. W przeszłości sądzono, że echolalia nie spełnia faktycznie żadnej funkcji. Ostatnio przeprowadzone badania wykazały jednak, że echolalia może spełniać kilka funkcji. Może służyć jako samostymulacja (kiedy dziecko powtarza słowa lub zwroty niesłużące komunikacji, a po prostu dlatego, że sprawia mu to przyjemność) lub być etapem przejściowym między fazą niewerbalną a werbalną, lub sposobem komunikacji (Prizant & Rydell, 1993). Często temu zjawisku towarzyszy odwracanie zaimków we wczesnym stadium rozwoju języka. Gdy na przykład zapytamy dziecko „Jak się czujesz?”, może odpowiedzieć: „Czujesz się dobrze.”
S...
palmisia