Matczak A: Diagnoza intelektu. Cz. 1. Pomiar możliwości intelektualnych Rozdz. 1
Rozdział 1. Pomiar inteligencji ogólnej (płynnej)
Podstawowym problemem pomiaru inteligencji płynnej (Gf) jest wyłączenie wpływu specyficznych doświadczeń badanego na wyniki testu. Przemawia za tą koniecznością przekonanie o biologicznym podłożu Gf. Działania opanowane na drodze doświadczenia są uwarunkowane kulturowo i stanowią skrystalizowany przejaw inteligencji, czyli Gc.
Poszukiwania psychologów zmierzają w kilku kierunkach:
· Neutralności kulturowej
· Innych psychometrycznych miar Gc (szybkości, sprawności)
· Wykorzystania wskaźników chronometrycznych pochodzących z elementarnych zadań poznawczych
· Wykorzystaniem wskaźników fizjologicznych
1.1 Testy neutralne kulturowo (zredukowane kulturowo)
To operacyjny wskaźnik niezależności wyników testu od doświadczeń jednostki. Polega na braku międzykulturowego zróżnicowania wyników przy jednoczesnym zróżnicowaniu indywidualnym wewnątrzkulturowym. Najbardziej znane próby w tym kierunku podejmował Cattell.
Ogólne warunki, jakie powinien spełniać zadania zredukowane kulturowo:
1. Nowość materiału testowego – badani nie mieli nigdy do czynienia z takim zadaniem
a. Materiał może też być powszechnie znany (obrazkowe reprezentacje ludzi, zwierząt, zjawisk przyrody, czynności ruchowe, fizjologiczne), ale badania empiryczne nie potwierdziły przydatności takiego materiału
b. Jako materiał nowy można by stosować rysunki zbudowane z figur geometrycznych, jednak postulat jest trudny do wykonania, trzeba szukać funkcjonalnie równoważnego materiału do testowania członków różnych kultur
c. Może to być materiał werbalny, o ile znajdzie się równoważniki słów w różnych językach, czyli materiał uniwersalny. Tu o zależności wyników może stanowić stopień złożoności materiału werbalnego i użytych konstrukcji gramatycznych.
Do tej pory nie udało się wyodrębnić operacji o uniwersalnym charakterze, stanowiących podstawę wszelkich czynności umysłowych. Zwolennicy istnienia czynnika g są skłonni poszukiwać jednej lub kilku takich operacji. Szczególne znaczenie nadają spearmanowskim operacjom edukcji relacji (wykrywanie zależności zachodzącej między dwoma lub większą liczbą elementów) i edukcji korelatu (znajdywanie elementu powiązanego z elementem danym daną relacją). Podstawą wszelkich działań umysłowych są analiza i synteza.
2. Najlepszym przykładem testu neutralnego kulturowo jest Neutralny Kulturowo Test Inteligencji (CFIT) Cattella.
a. Stworzony do pomiaru Gf na mocy definicji Gf, jako biologicznie uwarunkowanej i niezależnej kulturowo
b. Materiał asymetryczny, głównie geometryczny
c. Zadania oparte na operacjach edukcji relacji i edukcji korelatu
d. 3 wersje: dla dzieci 4-8 lat i uu, dla starszych dzieci i przeciętnie inteligentnych dorosłych, dla dorosłych o wysokim poziomie i.i.
e. Złożony z 4 podtestów, należy podać prawidłową odpowiedź z 5-6 propozycji, czas na 1 podtest: 2, 5 do 4 minut
f. Podtesty:
i. Serie – uzupełnić element czwarty do 3 podanych
ii. Klasyfikacje wśród 5 elementów odszukać 2 różniące się od pozostałych
iii. Matryce – uzupełnić układ 4-9 elementów wg więcej niż jednej zasady
iv. Topologia – odszukaj układ podobny do wzorca.
g. W Polsce brak normalizacji i potwierdzonej rzetelności, dlatego nie może być stosowany
3. Inne testy neutralne kulturowo:
a. Test Matryc Ravena – zawiera wysoki ładunki czynnika g, sam autor określa go, jako przeznaczony do pomiaru aktualnych zdolności spostrzegania i poprawnego myślenia
b. Międzynarodowa Skala Wykonawcza Leitera – nie wymaga posługiwania się językiem, stosowana do badania dzieci głuchych, ocenia Gf na podstawie rysunku postaci ludzkiej. Niektórzy badacze kwestionują kulturową neutralność tego testu.
c. Testy labiryntów – również kwestionowane
d. Skala Dojrzałości Umysłowej Columbia – przeznaczona dla dzieci 3-9 lat zdrowych i upośledzonych werbalnie i motorycznie, ma mierzyć dojrzałość umysłową. Prezentuje się rysunki przedstawiające 3-5 obiektów, dziecko ma wskazać, który obiekt różni się od pozostałych. Ma polską standaryzację. Z danych empirycznych wynika, że mierzy w większym stopniu Gf niż Gc, choć autorzy inaczej określili jego przeznaczenie.
4. Krytyka testów neutralnych kulturowo:
a. Oderwane do rzeczywistej aktywności życiowej człowieka nie mierzą inteligencji, która jest właśnie ogólną zdolnością warunkującą skuteczność celowego działania i przystosowania do wymogów życia
b. Mimo znacznego wzrostu wyników testów na przestrzeni lat, ludzie nie stali się bardziej inteligentni, czyli testy nie mierzą Gf
c. Nie da się skonstruować zadań neutralnych, a testy Ravena czy Cattella upowszechniły się, ludzie znają je z czasopism, ćwiczą rozwiązywanie
Czyli idea neutralności to utopia, Tym niemiej można mówić o większej lub mniejszej wrażliwości testu na czynniki kulturowe, używając raczej określenia testy zredukowane kulturowo.
1.2 Inne psychometryczne miary inteligencji ogólnej
Dane empiryczne pokazują przydatność pewnych testów do pomiaru g. Na pozór wydają się one nieadekwatne lub obciążone kulturowo. Dane te pochodzą z analiz czynnikowych. Porównuje się test z testem powszechnie uznanym za kulturowo zredukowany (najczęściej z Testem Matryc Ravena). Wysokie korelacje uzyskują następujące testy:
1. Testy rozumowania na materiale symbolicznym i semantycznym
a. Rozumowanie uznaje się za zdolność specyficzną (Thurstone, Cattell)
b. Wysokie ładunki g mają głównie testy rozumowania indukcyjnego: testy klasyfikacji, szeregowania, analogii wszystkie wymagają wykonania operacji edukcji), szczególnie, jeśli użyje się w nich prostego materiału: cyfr, liter. Zadanie polega najczęściej na znalezieniu relacji łączącej 2 elementy i wykorzystaniu jej do powiązania dwóch innych elementów, np. śmiech – radość, łzy - ….?
c. Testy rozumowania dedukcyjnego: testy rozumowania sylogistycznego liniowego, kategorycznego i warunkowego. Tu zdania badaczy na temat przydatności do pomiarów są podzielone, niektórzy uważają, że mierzą one raczej Gc.
2. Testy uwagi – wymagają od badanego prostych czynności zgodnie z podaną jednoznaczną regułą, np. Test Bourdona (wykreślanie liter z szeregu), Toulous’a-Pierona (wykreślanie znaków), rachunkowy test Kraepelina, testy pamięci bezpośredniej cyfr, zwłaszcza wymagające powtarzania wspak (u Wechslera).
Czy w takim prostym teście może ujawnić się Gf? Uwaga to podstawowy składnik inteligencji, wynika z indywidualnie zróżnicowanej sprawności przebiegu procesów kontrolnych. Dane empiryczne przemawiają za związkiem testów uwagi z czynnikiem g. Badania potwierdzające tę hipotezę to:
a. Test Trójki Liczb Crawforda – powtarzanie wspak wysoko koreluje z g
b. Test PASAT - kliniczny test do pomiaru koncentracji uwagi – również koreluje
c. Testy mierzące zdolność do wykonywania 2 czynności jednocześnie – tu jednak możliwe wyuczenie
d. Testy pamięci bezpośredniej, np. w skali Bineta – umiarkowane korelacje
Nie ma na razie potwierdzenia dla teorii, że Gf przejawia się w testach uwagi, choć pewne dane przemawiają na jej korzyść.
3. Testy szybkości – są proste do wykonania oraz mają narzucony krótki czas wykonania.
a. Szybkość jest traktowana, jako zdolność specyficzna (Thurstone)
b. Za przydatnością tych testów do pomiaru Gf może przemawiać teoria, zgodnie, z którą szybkość umysłowa stanowi podstawę inteligencji (Galton, McKeen, Cattell)
c. Szybkość mierzy się w eksperymentach za pomocą najprostszych zadań poznawczych z wykorzystaniem komputera do eksponowania bodźców i rejestracji odpowiedzi
d. Nie chodzi tu o szybkość wykonania testu, czyli szybkość pracy, a o szybkość poznawczą, czyli szybkość przetwarzania informacji. Z inteligencją wiąże się ta druga, ale pierwsza też na nią wpływa.
e. Należą tu testy substytucji, np. Kodowanie u Wechslera, Szybkości Przetwarzania Informacji w BAS, Kopiowanie Buckhalta.
f. Wg Eysencka szybkość w zadaniach uzupełniania serii liter koreluje dodatnio z Gf
g. Do tej pory nie udowodniono empirycznie tej zależności
h. Czasami wprowadzane przez psychologów ograniczenia czasu wykonania testu, mimo że autor testu tego nie przewidywał, powoduje zafałszowanie wyników (badany nie dojdzie we wskazanym czasie do zadań, które by rozwiązał).
4. Testy zdolności skrystalizowanych a pomiar inteligencji ogólnej
a. Jako wskaźnik Gf traktuje się sumę pomiarów różnych zdolności mierzonych bateriami testów, i.i to suma z takich pomiarów, wynik łączny szacuje ogólne możliwości intelektualne
b. Najbardziej przybliżoną miarą Gf może być najlepszy uzyskany wynik cząstkowy w wielowymiarowej skali – bardziej niż poprzedni uwzględnia możliwość jednokierunkowego rozwoju (tzw. zainwestowania wg Cattella).
c. Dla oceny Gf większą wartość mają wysokie wyniki Gc: o osobie mającej wysoki poziom Gc można wnioskować, że ma też wysoki poziom Gf, natomiast niski poziom Gc, nie pozwala na wyciągnięcie takiego wniosku, bo badany mógł nie trafić na testy, które ujawnią jego zdolności.
1.3 Chronometryczne wskaźniki inteligencji pochodzące z elementarnych zadań poznawczych.
1. Elementarne zadania poznawcze to proste zadania o znikomej komponencie intelektualnej, których czas wykonania jest zwykle nie dłuższy niż 1s, a poprawność odpowiedzi przekracza 90%.
2. W badaniu używa się kilku lub kilkunastu takich zadań wielokrotnie powtarzanych, wskaźniki opiera się na średnich czasach reakcji, do badania wykorzystuje się komputer.
3. Wykorzystuje się testy:
a. Prostego reagowania przez naciśnięcie przycisku
b. Odmiennego reagowania na różniące się bodźce
c. Wzrokowego przeszukiwania
d. Pamięciowego przeszukiwania (p. krótkotrwała)
e. Porównywania bodźców wyraźnie różniących się, ale eksponowanych bardzo krótko
f. Porównywania bodźców w celu stwierdzenia identyczności lub odmienności
4. W zadaniach tych pomiarowi podlega czas reakcji odróżniany od czasu ruchu
a. Czas reakcji - mierzony od podania bodźca do startu reakcji, zwykle jest to zwolnienie przycisku, na którym spoczywa palec w pozycji wyjściowej; to czas potrzebny na podjęcie decyzji o reagowaniu
b. Czas ruchu – mierzony od startu reakcji do wykonania reakcji motorycznej, zwykle to naciśnięcie przycisku; ma mniejsze znaczenie
c. Czas reakcji w zadaniach wymagających rozstrzygania czy dany bodziec znajdował się w uprzednio prezentowanej serii interpretuje się, jako wskaźnik szybkości przeszukiwania pamięci krótkotrwałej
d. Czas reakcji w zadaniach, w których badany porównuje bodźce (litery, słowa) pod względem fizycznym i semantycznym interpretuje się, jako wskaźnik szybkości wydobywania informacji z pamięci długotrwałej
e. Bierze się również pod uwagę specyficzny wskaźnik stosowany w zadaniach porównywania bodźców określany, jako czas ekspozycji
f. Czasami mierzy się również poprawność obok szybkości
5. Alternatywnym sposobem pomiaru jest badanie czasu składowych zadań bardziej złożonych z wykorzystaniem metody substrakcji. Stosowany przy analizie zadań wnioskowania przez analogię, klasyfikowania.
6. Hipotezy o związku g z szybkością uzasadnia się w oparciu o dwojakiego rodzaju teorie:
a. Szybkość to podstawowy wyznacznik inteligencji (Lehr, Vernon) – szybkość zwiększa sprawność funkcjonowania intelektualnego, kompensując ograniczenia pojemności systemu przetwarzania, wyniki operacji wcześniejszych nie są zapominane
b. Szybkość to jedynie przejaw ogólnej niezawodności mózgu, która jest biologiczną determinantą inteligencji (Eysenck)
7. Argumentów szuka się korelując wyniki z testami mierzącymi g (T. Matryc Ravena) oczekując korelacji ujemnych. Większość badań potwierdza związek, jednak wyniki nie są jednoznaczne. Zwolennicy podejścia chronometrycznego uważają, że uzyskiwane korelacje są zaniżone ze względu na niewystarczającą rzetelność sposobu pomiaru i.i.
8. Rysują się pewne ogólne prawidłowości:
a. Wielkość związku między wskaźnikami chronometrycznymi a psychometrycznymi zależy od zastosowanego testu i.i zwiększa się w przypadku testów o wysokim ładunku g
b. Wielkość związku między wskaźnikami chronometrycznymi a psychometrycznymi zależy od zastosowanego elementarnego zadania poznawczego, zwiększa się w przypadku testów o większej złożoności, wzrasta również, gdy zadanie wymaga wykonania 2 różnych operacji równocześnie
c. Wskaźniki chronometryczne korelują z g niezależnie do tego, czy mierzy się ją testami z ograniczeniem czasu wykonania, czy bez
d. Różnice w zakresie szybkości wykonania elementarnych zadań poznawczych ujawniają się też przy porównywaniu osób o wysokim i.i z osobami o przeciętnym i.i, przy czym w każdej z tych grup oddzielnie stwierdza się korelacje
9. Inny argument niż korelowanie przemawiający za związkiem szybkości z i.i. pochodzi z badań nad zmianami szybkości zależnie od wieku:
a. U dzieci do okresu dojrzałości czas skraca się
b. W okresie środkowym (18-65 lat) brak zmian
c. Po 50 r.ż wydłuża się
10. Związek może potwierdzać fakt, że wyniki są niezależne od rodzaju bodźców (moda...
pupilek