Tajemnicza katastrofa tunguska.pdf

Tajemnicza katastrofa tunguska

fot. Getty Images

30 czerwca 1908 r. SyberiĢ wstrzĢsnĢþ wybuch, ktry sþyszany byþ w promieniu kilkuset

kilometrw, a wstrzĢsy sejsmiczne odnotowano na caþej kuli ziemskiej. Eksplozja

powaliþa kilkadziesiĢt milionw drzew. Dlaczego do tej pory nie ustalono, co siħ wtedy

staþo?

O tajemniczych wydarzeniach z drem Wþadimirem Rubcowem (ukraiıskim badaczem wydarzeı z

1908 r.) rozmawia Piotr CielebiaĻ.

To niezwykþe mc rozmawiaę z kimĻ, kogo uznaę moŇna za jednego z gþwnych

ekspertw odnoĻnie najbardziej tajemniczego zjawiska XX wieku, tj. eksplozji

tunguskiej. Wielokrotnie odwiedzaþ pan miejsce, gdzie do niej doszþo. WiħkszoĻę z nas

zna je z fotografii, na ktrych widaę ogromny obszar zniszczonego lasu. Jak od tej pory

zmieniþ siħ krajobraz nad PodkamiennĢ TunguskĢ?

Obszar tajgi zniszczony w wyniku eksplozji tunguskiej to centrum tej zagadki. Gdyby nie byþo

powalonych drzew (a mogþoby tak byę, jeĻli tunguskie ciaþo kosmiczne eksplodowaþoby na

wysokoĻci 50 lub wiħcej kilometrw), nikt nie pokusiþby siħ o badanie czegokolwiek w epicentrum

wybuchu. OczywiĻcie do dziĻ zaszþo tam wiele zmian, a zniszczone w 1908 r. drzewa sprchniaþy.

W 1927 r., na kilkanaĻcie lat po eksplozji, pionier badaı nad zagadkĢ tunguskĢ, dr Leonid Kulik,

pisaþ: áZ naszego punktu obserwacyjnego nie sposb dostrzec w tym lesie Ňadnych znakw Ňycia.

Wszystko zostaþo powalone i spaloneÈ To przeraŇajĢce, wiedzieę jak olbrzymie drzewa o Ļrednicy

metra poþamaþy siħ jak cieniuteıkie trzciny, a ich korony zostaþy oderwane i odrzucone wiele

metrw dalej, na poþudnieÑ. Jeszcze dziĻ moŇna natknĢę siħ na powalone wtedy drzewa, jednak

zdewastowany krajobraz odszedþ do przeszþoĻci. Minħþo przecieŇ ponad sto latÈ

30 czerwca 1908 r. SyberiĢ wstrzĢsnĢþ wybuch, ktry sþyszany byþ w promieniu kilkuset

kilometrw, a wstrzĢsy sejsmiczne odnotowano na caþej kuli ziemskiej. Eksplozja

powaliþa kilkadziesiĢt milionw drzew. Czy uczonym udaþo siħ znaleŅę szczĢtki obiektu,

ktry spowodowaþ tħ katastrofħ?

Nie, i to naleŇy podkreĻlię. Prof. Nikoþaj Wasiliew tak podsumowaþ 40 lat pracy nad zagadkĢ

tunguskĢ: áGþwnym paradoksem obecnej sytuacji jest to, Ňe na miejscu nie odnaleziono jeszcze

Ňadnej kosmicznej substancji, ktrĢ moŇna jednoznacznie zidentyfikowaę jako fragment meteorytu

tunguskiegoÑ.

PrawdĢ jest jednak, Ňe na miejscu eksplozji odnaleziono metaliczne i krzemowe kuleczki

pochodzenia kosmicznego, jednak ich liczba jest zdecydowanie zbyt maþa, aby uznaę je za

pochodne np. jĢdra komety lub ogromnego kamiennego meteorytu. CaþoĻciowa masa materii

kosmicznej rozpylonej nad obszarem eksplozji w 1908 r. wynosiþa ok. 200-1000 kg, jednak wedþug

wiarygodnych wyliczeı akademika Wasilija Fesenkowa, masa hipotetycznej ákomety tunguskiejÑ

musiaþaby wynosię nieco mniej niŇ milion ton. My mamy tymczasem tylko kilkaset kilogramwÈ

Z tej racji wielu naukowcw zaczħþo wysuwaę hipotezħ mwiĢcĢ, Ňe jĢdro domniemanej ákomety

tunguskiejÑ skþadaþo siħ z czystego lodu, ktry po eksplozji stopniaþ i dlatego nie moŇemy odnaleŅę

Ňadnych jego Ļladw. Brzmi to nawet nieŅle, jednak ostatnie badania sond kosmicznych wykazaþy

ponad wszelkĢ wĢtpliwoĻę, Ňe jĢdra komet zawierajĢ do 50% staþych substancji, takich jak pyþy czy

skaþy. Zatem jeĻli za wybuch odpowiadaþaby kometa, w tunguskiej ziemi pozostaþyby znaczne ich

iloĻci. Skoro ich tam nie ma, tunguskie ciaþo kosmiczne nie mogþo byę kometĢ.

Nasza cywilizacja nigdy jeszcze nie musiaþa zmierzyę siħ z katastrofĢ na skalħ

kosmicznĢ. Niektrzy twierdza, Ňe zagroŇenie ze strony asteroidy czy komety to jedynie

kwestia czasu. Co jednak staþoby siħ, gdyby obiekt tunguski uderzyþ nie w tajgħ, lecz

miasto? Czy moŇemy wyobrazię sobie skalħ zniszczeı?

DoĻę þatwo wyobrazię sobie rozmiary takiej katastrofy. Wybuch tunguskiego ciaþa kosmicznego miaþ

siþħ 40-50 megaton trotylu, tj. trzy tysiĢce razy tyle, co bomba atomowa zrzucona na Hiroszimħ w

1945 r. NajpotħŇniejsza bomba wodorowa, jakĢ kiedykolwiek testowano na Ziemi, miaþa podobnĢ

siþħ, tj. 50 megaton. Jej detonacja odbyþa siħ 30 paŅdziernika 1961 r. na naleŇĢcej do ZSRR Nowej

Ziemi. OczywiĻcie kaŇde wiħksze miasto, ktre znalazþoby siħ w centrum podobnego zdarzenia,

zostaþoby w caþoĻci zniszczone. Pamiħtajmy, Ňe obszar zdewastowanej tajgi w rejonie wybuchu

tunguskiego miaþ rozmiar dwa razy wiħkszy od miasta Nowy Jork.

áDrugie sþoıceÑ, ásþup ogniaÑ, ákoniec ĻwiataÑ Î to sþowa, ktre bodaj najczħĻciej padajĢ

w relacjach naocznych Ļwiadkw wydarzenia tunguskiego. Podczas swojej pracy

spotykaþ siħ pan z wieloma innymi opowieĻciami ludzi, ktrzy widzieli to zdarzenie na

wþasne oczy. Jak wyglĢdaþ w spektakl?

Relacje ludzi, ktrzy obserwowali to zjawisko z rŇnych punktw tej czħĻci Syberii, nie sĢ

jednakowe. Dla przykþadu we wsi KeŇma nad AngarĢ jeden z zesþaıcw obserwowaþ podþuŇny biaþy

áobþokÑ kierujĢcy siħ na pþnoc. Byþ on, wedþug jego relacji, ájaĻniejszy niŇ dysk sþoneczny, jednak

niemal tak samo raŇĢcy jak promienie sþoıcaÑ. W tym samym czasie mieszkaniec wsi Kondraszino

leŇĢcej na prawym brzegu Leny zauwaŇyþ áogniste ciaþo latajĢceÑ, ktre przypominaþo ksztaþtem

samolot bez skrzydeþ lub latajĢcy áliĻęÑ. ĺwiadek mwiþ: áByþo ono tak dþugie jak samolot i leciaþo

tak samo wysoko, tyle Ňe bardziej pþynnie. Obiekt byþ czerwony jak ogieı lub pomidor. Leciaþ lotem

poziomym, ale nie spadaþ i przeleciaþ nad klifem Cimbaþy na ok. dwch-trzecich jego wysokoĻci.

Potem przeleciaþ jeszcze dwa kilometry i wykonaþ gwaþtowny zwrot na prawo, pod bardzo ostrym

kĢtemÑ. W pobliŇu epicentrum eksplozji znajdowali siħ z kolei dwaj ewenkijscy bracia, Czuczancza i

Czekaren, ktrzy zaobserwowali kilka Ļwietlnych bþyskw i eksplozji. áWidzieliĻmy jeszcze jeden

bþysk, a nad naszymi gþowami rozlegþ siħ grzmot, po ktrym przyszþa wichura, ktra powaliþa nas

na ziemiħ. Czekaren krzyczaþ: ÒPatrz w grħ!Ó i wskazywaþ rħkĢ na niebo. Spojrzaþem i ujrzaþem

jeszcze wiħcej piorunw, ktrym towarzyszyþy grzmotyÑ. Opisy te wskazujĢ, Ňe zjawisko tunguskie

miaþo wbrew wszystkiemu bardzo skomplikowany przebiegÈ

Istnieje ogrom teorii prbujĢcych wyjaĻnię wybuch z 1908 r. Najbardziej popularna

mwi nam o ámeteorycie tunguskimÑ, jednak badania radzieckich naukowcw wykazaþy,

Ňe nie byþa to przyczyna katastrofy tunguskiej. Jakie sĢ inne teorie?

W popularnej prasie, a nawet w telewizji, pojawiþo siħ wiele dziwacznych teorii. Nawet dziĻ moŇna

usþyszeę, Ňe zagadka meteorytu tunguskiego zostaþa ostatecznie rozwiĢzana. Inni prbujĢ

tþumaczyę to dziaþaniem ámikroskopijnej czarnej dziuryÑ, áelektrodynamicznego meteorytuÑ,

áwielkiego pioruna kulistegoÑ, trzħsienia ziemi i Bg wie czego jeszcze. PowaŇni specjaliĻci, ktrzy

poĻwiħcili tej zagadce wiele lat, badajĢc Ļlady eksplozji tunguskiej na miejscu i to w

najdrobniejszych szczegþach, uwaŇajĢ to za nonsens.

WĻrd gþwnych racjonalnych hipotez wybuchu tunguskiego moŇna wymienię: przelot przez

atmosferħ ogromnego kamiennego meteorytu, ktrego fala uderzyþa w ziemiħ, zanim on sam zostaþ

rozerwany przez opr powietrza, termalnĢ eksplozjħ jĢdra komety, szybki rozpad kamiennej

asteroidy lub jĢdra komety, chemiczny wybuch jĢdra komety lub jej naturalna termonuklearna

eksplozja alboÈ nuklearny wybuch obcego pojazdu kosmicznego.

Pierwszy problem z konwencjonalnĢ interpretacjĢ zjawiska tunguskiego wiĢŇe siħ z tym, Ňe na

miejscu nie znaleziono Ļladw asteroidy lub komety. Ponadto przed zbudowaniem jakiegokolwiek

caþoĻciowego modelu przebiegu katastrofy, trzeba ujĢę razem wszystkie dane, o czym siħ

zapomina. Konsekwencje samej eksplozji byþy bowiem bardzo zrŇnicowane.

TuŇ po drugiej wojnie Ļwiatowej radziecki pisarz science-fiction, Aleksander Kazancew,

wysunĢþ teoriħ, wedþug ktrej meteoryt tunguski mgþ byę pozaziemskim pojazdem

kosmicznym. W swojej ksiĢŇce, ktra - miejmy nadziejħ - niedþugo ukaŇe siħ w Polsce,

mwi pan, Ňe byþy pewne momenty w historii badaı zagadki tunguskiej, kiedy wizja

Kazancewa wydawaþa siħ bardzo wiarygodna.

Hipoteza o statku pozaziemskim, ktrĢ stworzyþ w 1946 r. Aleksander Kazancew moŇe byę uznana

za kluczowĢ w zagadce meteorytu tunguskiego. Przyznawali to, czasem z wielkĢ niechħciĢ, nawet

jej przeciwnicy. Gdyby nie ona, specjaliĻci od meteorytw nigdy nie zaczħliby poszukiwaı

subtelnych Ļladw radioaktywnoĻci lub efektw geomagnetycznych. Nie zajħliby siħ takŇe

studiowaniem genetycznych mutacji organizmw Ňywych w miejscu wybuchu tunguskiego i pewnie

o wielu z tych zjawisk do dziĻ byĻmy nie wiedzieli.

Co bardzo waŇne, hipoteza o statku kosmicznym zakþadaþa pewne fakty (powietrzny charakter

eksplozji obiektu, brak jakichkolwiek jego pozostaþoĻci itp.), ktre potem starali siħ wyjaĻniaę

zwolennicy ánaturalnychÑ koncepcji pochodzenia tunguskiego ciaþa kosmicznego. Jest to zatem

uznawana hipoteza, a nie jedynie fantastyczna spekulacja. Ale czy moŇemy uznaę jĢ za

potwierdzonĢ? OczywiĻcie nie. SpecjaliĻci od meteorytw stworzyli pewne modele, jednak nie mogĢ

wyjaĻnię wszystkich aspektw zjawiska tunguskiego, a w szczeglnoĻci efektw

geomagnetycznych, ktre wystĢpiþy przed, jak i po wybuchu ciaþa kosmicznego, nie mwiĢc juŇ nic

o Ļladach wskazujĢcych na istnienie dwch tunguskich obiektw. Tutaj znacznie lepiej pasuje

hipoteza o statku kosmicznym.

W wydanej w 2004 r. ksiĢŇce prof. Nikoþaj Wasiliew pisze o niej tak: áNazywajĢc rzeczy po imieniu i

bez politycznej poprawnoĻci, chciaþbym podkreĻlię, Ňe zdarzenie tunguskie jest jedynym, w ktrym

moŇna zakþadaę kontakt z pozaziemskim inteligentnym ŇyciemÑ. W innej ksiĢŇce czytamy: áMyĻlħ,

Ňe rozumiecie dobrze, Ňe jako uczony zdajħ sobie sprawħ, Ňe to, co mwiħ, jest raczej ryzykowne.

Ale muszħ to stwierdzięÑ.

W internecie moŇemy natknĢę siħ na sporo niezwykþych twierdzeı na temat ubocznych

efektw wydarzenia tunguskiego, w tym niezwykþych Ļladw ognia na ciaþach Ļwiadkw

i drzewach. Czy to prawda?

ĺlady ognia rzeczywiĻcie pojawiþy siħ w rejonie wybuchu, ale na drzewach, nie na skrze Ļwiadkw.

Nietypowe Ļlady ognia odnalazþ w 1927 r. Leonid Kulik, ktry kierowaþ pierwszĢ naukowĢ

ekspedycjĢ w ten region. Pisaþ: áCaþa roĻlinnoĻę w dolinie i na pobliskich wzgrzach nosi w pasie

kilku kilometrw Ļlady ognia, ktre nie przypominajĢ pozostaþoĻci po poŇarze lasu. Zachowaþy siħ

one zarwno na rosnĢcych i powalonych drzewach, jak i na resztkach krzeww i mchuÑ. Wkrtce

staþo siħ jasne, Ňe spalenizna byþa wynikiem potħŇnego rozbþysku Ļwiatþa w czasie eksplozji

tunguskiej. W latach 60., po jej bliŇszym przebadaniu, naukowcom udaþo siħ wyliczyę, Ňe stosunek

wyemitowanego Ļwiatþa w stosunku do caþej energii wybuchu byþ doĻę wysoki. Eksplozja miaþa

zatem nie tylko nadziemny charakter, ale takŇe przypominaþa wybuch jĢdrowy.

Niektrzy mwiĢ, Ňe to genialny wynalazca Nikola Tesla wywoþaþ eksplozjħ tunguskĢ,

eksperymentujĢc ze swĢ ápromienista broniĢÑ, z ktrej wystrzaþ uderzyþ w tajgħ. Czy to

prawdopodobne?

Nie da siħ zaprzeczyę, Ňe Tesla byþ wyjĢtkowym inŇynierem i pionierem w dziedzinie radiofonii i

elektryki, ale z eksplozjĢ tunguskĢ nie miaþ nic wsplnego. Podobne koncepcje wysuwane sĢ zwykle

przez teoretykw-amatorw, ktrzy nie majĢ pojħcia o problemie tunguskim. Wysuwano teŇ wiele

innych dziwacznych teorii, ktre wspominaþy np. o gigantycznym wybuchu gazw bagiennych,

erupcji wulkanu, bardzo nietypowym trzħsieniu ziemi itd.. Choę nie wniosþy one nic nowego do

wyjaĻnienia tunguskiej zagadki, ich zwolennicy stale doszukiwali siħ dziur w istniejĢcych teoriach,

co z kolei przyczyniaþo siħ do opracowywania coraz to bardziej szczegþowych modeli katastrofy.

Powręmy do Kazancewa i innych tajemnic 1908 roku. W swej ksiĢŇce wspomina pan o

przedziwnych ázapowiedziachÑ wydarzenia tunguskiego, takich jak obserwowane w

Europie ábiaþe noceÑ i dziwne zjawiska w atmosferze, ktre pojawiþy siħ, co intrygujĢce,

przed wybuchem. Czy zawierajĢ one jakieĻ istotne wskazwki?

Tak, co dziwne naukowcy rejestrowali nietypowe zjawiska juŇ od 27 czerwca 1908 r., tj. na trzy dni

przed eksplozjĢ. Byþy to m.in. optyczne anomalie w atmosferze (dziwne srebrzyste obþoki, jasne

zmierzchy i intensywne sþoneczne aureole), ktre obserwowano w zachodniej czħĻci Europy,

europejskiej czħĻci Rosji i w Zachodniej Syberii. Najdalej wysuniħty na zachd punkt, w ktrym

odnotowano te zjawiska, to angielski Bristol. W pŅniejszych latach pojawiþo siħ wiele innych relacji

na temat tego, co widziano w tym czasie nad EuropĢ i SyberiĢ. Dla przykþadu, polski inŇynier,

Janisþaw Haciewicz, obserwowaþ w pobliŇu Lublina 29 czerwca 1908 r. dziwnie zachowujĢcy siħ

meteor.

Pojawiþy siħ takŇe inne ámagnetyczneÑ zapowiedzi zdarzenia tunguskiego w postaci tzw. efektu

Webera. Prof. Weber, ktry pracowaþ wwczas w laboratorium przy Uniwersytecie Kiel w

Niemczech, zaobserwowaþ miħdzy 27 a 30 czerwca 1908 r. niewielkie regularne oscylacje w polu

geomagnetycznym, ktrym brakowaþo jasnych przyczyn. Zniknħþy one 16 minut po eksplozji

tunguskiej.

Relacje naocznych Ļwiadkw wspominajĢ niekiedy o dwch obiektach obserwowanych

przed eksplozjĢ tunguskĢ. Co moŇe to oznaczaę? Czy wielki kosmiczny bolid podzieliþ siħ

na dwie czħĻci, a moŇe rzeczywiĻcie byþa to para obiektw?

Generalny scenariusz wydarzenia tunguskiego, o ktrym wspomina wiħkszoĻę badaczy, jest prosty:

pojedynczy kosmiczny obiekt przelatuje nad ĺrodkowĢ SyberiĢ i eksploduje nad bagnem nad

PodkamiennĢ TunguskĢ, wywoþujĢc falħ uderzeniowĢ. Kiedy jednak Ļledzimy relacje Ļwiadkw, a

jest ich ponad 700, otrzymujemy caþkiem inny obraz. Wskazuje on na istnienie albo jednego

obiektu wykonujĢcego rŇne manewry albo dwch poruszajĢcych siħ po rŇnych trajektoriach.

Co wiħcej, nawet wzr powalonych drzew jest nieco skomplikowany i sugeruje pojawienie siħ fali

uderzeniowej i dwch fal dziobowych. SĢdzĢc po tym, dochodzimy do wniosku, Ňe istniaþy dwa

obiekty tunguskie Î jeden lecĢcy z poþudniowego-wschodu na pþnocny-zachd, drugi ze wschodu

na zachd.

Czy w 2011 r. jesteĻmy w stanie dokþadnie okreĻlię, co zaszþo w odlegþej tajdze w 1908

r.? Czy fizyka, posþugujĢc siħ niekiedy doĻę dziwacznymi teoriami, sprawi, Ňe zbliŇymy

siħ do rozwiĢzania tej zagadki?

Istnieje egzotyczna hipoteza mwiĢca, Ňe tunguski obiekt kosmiczny byþ asteroidĢ skþadajĢcĢ siħ z

álustrzanej materiiÑ [hipotetycznej odmiany materii, bħdĢcej jej przeciwieıstwem na podobieıstwo

lustrzanego odbicia Î przy.tþum.]. JednakŇe astronomowie, a szczeglnie specjaliĻci od

meteorytw, przyzwyczajeni sĢ do mniej skomplikowanych teorii i czħsto podchodzĢ do tych

nowoĻci niezwykle ostroŇnie. Wydaje siħ zatem, Ňe model zakþadajĢcy istnienie álustrzanej materiiÑ

nie stanie siħ wiodĢcym w sprawie tunguskiej, nawet jeĻli wydaje siħ interesujĢcy.

Legendy zwiĢzane z katastrofĢ tunguskĢ peþne sĢ czħsto przedziwnych opowieĻci. Czy to

prawda, Ňe Ewenkowie opuĻcili ten obszar na rozkaz swych szamanw, a dzikie

zwierzħta rwnieŇ uciekþy stamtĢd w popþochu?

Z tego, co wiem, nie jest to prawdĢ. Te i inne podobne sensacje nie majĢ zwykle naukowego

potwierdzenia i moŇna je zaliczyę do átunguskich bajekÑ. Wiadomo, Ňe jeszcze wiele lat po eksplozji

zwierzħta w tym rejonie byþy bardzo rzadkie. TakŇe Ewenkowie unikali miejsca zniszczonego w

czasie wybuchu, poniewaŇ zostaþo uznane za zakazane przez szamanw. W sprawie tunguskiej

istnieje aŇ nadto tajemniczych historii i naprawdħ nie trzeba do nich dodawaę Ňadnych

fantastycznych wĢtkw.

Proszħ powiedzieę nam, jak znalazþ siħ pan na gruncie badaı nad katastrofĢ tunguskĢ? I

co skþoniþo pana do napisania ksiĢŇki tak odmiennej od innych opublikowanych na ten

temat?

Na poczĢtku lat 70., po skoıczeniu Politechniki Charkowskiej, zaczĢþem pracħ w mieĻcie Kalinin

(dziĻ Twer) w laboratorium dra Aleksieja Zoþotowa. Wspieraþ on hipotezħ Kazancewa nt. obiektu

kosmicznego i staraþ siħ nawet znaleŅę na to naukowe dowody. Byþa to niewielka jednostka w

duŇym instytucie geofizyki nazywana áLaboratorium Geofizyki AnomalnejÑ. Liczyþa cztery osoby:

Zoþotowa, Sokrata Golenieckiego, Witalija Stiepanoka i mnie. Goleniecki i Stiepanok poszukiwali

materialnych pozostaþoĻci i Ļladw radioaktywnoĻci w miejscu eksplozji z 1908 roku, podczas gdy

ja zajmowaþem siħ komputerowym przetwarzaniem danych.

Nasza praca trwaþa 3 lata, po czym rozpoczĢþem pisanie mojej pracy doktorskiej z zakresu filozofii

nauki. Nosiþa ona tytuþ áFilozoficzne i metodologiczne aspekty problemu pozaziemskich cywilizacjiÑ i

byþa pierwszĢ na terenie ZSRR pracĢ doktorskĢ tego typu napisanĢ w Instytucie Filozofii Sowieckiej

Akademii Nauk w Moskwie. Obroniþem jĢ w 1980 i pŅniej wydano jĢ w postaci ksiĢŇkowej.

Po powrocie do Charkowa kontynuowaþem pracħ nad problemem tunguskim, wspþpracujĢc blisko z

rosyjskimi kolegami, a szczeglnie ze wspominanym Nikoþajem Wasiliewem. TrwajĢce kilka dekad

badania skþoniþy mnie, mwiĢc krtko, do napisania relacji na temat wydarzenia tunguskiego we w

peþni przystħpny i obiektywny sposb.

Czy w przyszþoĻci moŇemy siħ spodziewaę powtrki wydarzeı z 1908 r.?

JeĻli byþa to rzeczywiĻcie katastrofa pojazdu kosmicznego (albo bitwa miħdzy dwoma obiektami

pozaziemskimi), szanse na powtrkħ katastrofy tunguskiej sĢ raczej nikþe. JeĻli jednak wydarzenie

tunguskie nie miaþo nic wsplnego z pozaziemskimi cywilizacjami, sprawa staje siħ bardziej

niebezpieczna. Astronomowie rozrŇniajĢ jedynie dwa typy groŅnych obiektw kosmicznych:

komety i asteroidy. JeĻli tunguskie ciaþo kosmiczne byþo obiektem naturalnym, oznacza to, Ňe

istnieje jeszcze jeden typ o bliŇej nieznanej naturze. W tym przypadku nikt nie moŇe

zagwarantowaę nam, Ňe podobne zdarzenie nie powtrzy siħ w przyszþoĻci. Prof. Igor Astapowicz,

ukraiıski uczony, ktry zajmowaþ siħ badaniem problemu tunguskiego, pisaþ przed wojnĢ: áJeĻli

meteoryt tunguski spadþby 4 godziny 48 minut pŅniej, wwczas w centrum eksplozji znalazþby siħ

Sankt Petersburg i z pewnoĻciĢ zostaþby zrujnowanyÑ.

Czy ludzkoĻę kiedykolwiek zdoþa zrozumieę to, co wydarzyþo siħ w 1908 r., w odludnej

czħĻci Rosji?

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: