Rak jajnika.pdf

Rak jajnika – cichy zabójca

W ostatnich latach wiele mówi siĘ o raku szyjki macicy - najczĘstszym nowotworze u kobiet.

Warto jest jednak dowiedzieĆ siĘ czegoŚ o nastĘpnym na liŚcie - niezwykle niebezpiecznym -

nowotworze kobiecego układu rozrodczego – o raku jajnika, zwanym „cichym zabójcĄ”.

Najogólniej rzecz ujmując, jajniki znajdują się w jamie brzusznej, a precyzyjnie w miednicy

mniejszej, dlatego dostęp do nich w badaniu jest utrudniony. Najlepszą metodą, obok badania

ginekologicznego, jest badanie ultrasonograficzne. Uwidocznienie struktur jajnika nie zawsze

jest łatwe, a czasem nawet niemoŜliwe. W obrębie jajnika moŜe rozwijać się bardzo wiele

patologii, od łagodnych torbieli, do nowotworów o największej złośliwości, szybko

prowadzących do śmierci. Przyczyny powstawania nie są do końca poznane, więc

profilaktyka jest szczególnie trudna. Wszystko razem czyni choroby jajnika jednymi z

najtrudniejszych problemów diagnostycznych i terapeutycznych w ginekologii onkologicznej.

U kogo, jak czĘsto i gdzie?

Zachorowalność na nowotwory jajnika róŜni się w zaleŜności od regionu. Najmniej

rozpoznań stawianych jest w Japonii, a najwięcej w krajach Półwyspu Skandynawskiego.

Częstość zaleŜy takŜe od wieku. Najczęściej chorują kobiety po 50. roku Ŝycia (ponad 60%),

chociaŜ choroba pojawia się u około 10% młodych kobiet przed 20. rokiem Ŝycia. DuŜą rolę

przypisuje się czynnikom genetycznym oraz rodzinnemu występowaniu nie tylko raka jajnika,

ale równieŜ raka piersi, czy jelita grubego. NaleŜy takŜe mocno podkreślić fakt, Ŝe występuje

on znacznie częściej u kobiet, które nigdy nie rodziły, dlatego teŜ wywiad połoŜniczy jest

szczególnie waŜny. Związane jest to z częstością i liczbą owulacji w Ŝyciu kobiety. Z

mniejszą liczbą owulacji rośnie szansa na obniŜenie wystąpienia raka jajnika. Fizjologicznym

stanem hamującym proces jajeczkowania jest ciąŜa, natomiast farmakologicznie wyciszające

działanie na jajnik wywiera antykoncepcja hormonalna.

Kiedy siĘ niepokoiĆ?

PoniewaŜ rak jajnika w swoim początkowym okresie nie daje Ŝadnych objawów, lub są one

bardzo skąpe i bagatelizowane przez pacjentkę, wczesne rozpoznanie jest niestety niezwykle

trudne i najczęściej jedynie przypadkowe. Co w takiej sytuacji moŜe nas zaniepokoić?

Pojawienie się bólu podbrzusza, zaparć lub częste oddawanie moczu. Objawy te wynikają z

uciskowego oddziaływania rozrastającego się zmienionego jajnika na sąsiednie narządy: jelito

grube czy pęcherz moczowy. Czasem głównym objawem, który niewątpliwie powinien

wzbudzić podejrzenia, Ŝe dzieje się coś złego, jest niespodziewane powiększenie się obwodu

brzucha. Szczególnie, gdy ani dieta, ani tryb Ŝycia, nie uległy zmianie.

U kobiet w okresie rozrodczym sytuację komplikuje zatrzymanie miesiączki, które, łącznie z

powiększaniem się obwodu brzucha, moŜe dawać złudzenie ciąŜy i opóźnić właściwe

rozpoznanie choroby rozrostowej. W kolejnym etapie choroby dochodzi do rozsiewu i

przerzutów komórek nowotworowych do narządów jamy brzusznej, pojawiają się nadal

niecharakterystyczne objawy, takie jak: nudności, utrata łaknienia, bóle i wzdęcia brzucha.

JeŜeli kobieta w dalszym ciągu nie zgłosi się do lekarza, mogą dołączyć do tego alarmujące

objawy, wskazujące na chorobę nowotworową, takie jak: wyraźna utrata masy ciała,

uogólnione wyniszczenie organizmu i duŜe osłabienie. Pojawienie się wodobrzusza, czyli

obecności wolnego płynu w jamie brzusznej, w 30% towarzyszy rakowi jajnika, a moŜe

świadczyć np. o uszkodzeniu wątroby.

W przypadku guza hormonalnie czynnego pojawiają się zaburzenia hormonalne oraz

nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych.

Ostateczne rozpoznanie

KaŜda kobieta w wieku rozrodczym - raz w roku, kobiety w wieku około- i

pomenopauzalnym - co pół roku, a kobiety z dodatnim wywiadem onkologicznym - jeszcze

częściej, powinny być przebadane przez ginekologa. Dokładny wywiad z pacjentką oraz

badanie ginekologiczne razem z badaniem ultrasonograficznym są w chwili obecnej jedynymi

metodami wczesnego wykrywania nieprawidłowości w jajnikach. USG niejednokrotnie

pozwala wnioskować o charakterze zmiany, jej lokalizacji oraz wielkości i dalszym

postępowaniu. NaleŜy tu podkreślić, Ŝe otyłość pacjentki bardzo utrudnia lub uniemoŜliwia

ocenę kliniczną ewentualnych zmian, a ultrasonografia sondą przez brzuszną jest

nieuŜyteczna. Szczególnie w tych przypadkach niezbędne jest wykonanie badania sondą

dopochwową. Bardziej zaawansowane i stosunkowo rzadziej wykonywane metody obrazowe

obejmują tomografię komputerową, czy nawet rezonans magnetyczny lub PET, stosowane w

wybranych przypadkach jako uzupełnienie do USG.

Nowoczesną metodą diagnostyczno-terapeutyczną w przypadku guzów jajnika jest coraz

powszechniej dostępna i stosowana laparoskopia. Jest to metoda inwazyjna, pozwalająca nie

tylko dokładnie obejrzeć narządy w jamie brzusznej, ale takŜe pobrać materiał do badań, a

nawet usunąć pewne rodzaje guza. Jedynie wynik histopatologiczny pozwoli postawić

ostateczne rozpoznanie ze stopniem klinicznym i zakwalifikować zmianę do odpowiedniej

grupy morfologicznej. W przypadku pojawienia się wodobrzusza, moŜna wykonać punkcję i

pobranie płynu do badania komórkowego.

Z pomocą przychodzą takŜe markery nowotworowe, oznaczane z krwi obwodowej, na czele z

najczęściej oznaczanym CA-125. Marker, niestety, jest tylko uzupełnieniem gamy badań, z

uwagi na swoją nieswoistość dla raka jajnika i duŜego wzrostu wartości takŜe w raku trzustki,

endometriozie czy raku jajowodu.

Jak leczyĆ?

Podstawowym leczeniem jest operacja. W zaleŜności od zaawansowania, rodzaju zmiany i

wieku pacjentki, podejmowana jest decyzja o rozległości. Najczęściej niezbędny jest

radykalny zabieg, obejmujący wycięcie macicy z oboma jajnikami, wyrostkiem robaczkowym

oraz otaczającymi tkankami, w celu usunięcia moŜliwie całej masy nowotworu.

Najkorzystniejsze jest wydobycie zmienionego jajnika w całości, nie dopuszczając do

pęknięcia jego torebki, dlatego sposób i zakres cięcia powłok jamy brzusznej planuje się

przed operacją w zaleŜności od wielkości guza. JeŜeli niemoŜliwe jest wycięcie całej zmiany,

usuwa się jak największą masę guza, przeprowadzając tak zwany zabieg cytoredukcyjny.

Postępowanie kompleksowe obejmuje uzupełniające leczenie, czyli, dodatkowo -

chemioterapię. Jest to moŜliwe po dokładnym ustaleniu rozpoznania i stopnia klinicznego

zaawansowania zmiany w badaniu histopatologicznym. Popularnie znana „chemia” ma na

celu zniszczenie lub zmniejszenie małych ognisk nowotworu oraz mikroprzerzutów. Jest to

leczenie obciąŜające organizm, dlatego przed włączeniem naleŜy ocenić stan ogólny oraz

często kontrolować podstawowe badania dodatkowe, takie jak morfologię i parametry funkcji

wątroby i nerek. Do najczęstszych uciąŜliwych objawów ubocznych naleŜy wypadanie

włosów oraz podraŜnienie przewodu pokarmowego i nudności z wymiotami.

Uzupełnieniem terapii raka jajnika, obecnie rzadko stosowanym, jest radioterapia, w

zaleŜności od ich promienioczułości zmiany.

Rokowanie

NaleŜy podkreślić, Ŝe około 75% chorych w chwili rozpoznania znajduje się w bardzo

zaawansowanym stadium choroby. NaleŜy tym wyraźniej zaznaczyć, Ŝe u 40% pacjentek,

operowanych radykalnie z przeprowadzonym pełnym uzupełniającym leczeniem

skojarzonym, dochodzi do wznowy w ciągu 5 lat. Jedynie 25% kobiet przeŜywa 5 lat od

momentu rozpoznania nowotworu. PowyŜsze dane to ciągle zmieniające się suche statystyki,

które nie odzwierciedlają dramatu kobiety i jej rodziny od momentu diagnozy, przez cały

proces leczenia i dalszy powrót do zdrowia, oraz oczekiwanie na najgorsze. Tym bardziej

waŜne jest, by zrozumieć, jak waŜna jest systematyczna kontrola i samoobserwacja. Na

świecie obserwuje się powolny wzrost zachorowalności na raka jajnika i bezustannie

prowadzone są badania nad wczesnym rozpoznawaniem i skuteczniejszym leczeniem tego

„cichego zabójcy”. Nim jednak to nastąpi, zacznijmy od siebie samych juŜ dziś. Pokonajmy

lęk przed wizytą u ginekologa i badaniem ginekologicznym, poniewaŜ lekarz jest jedynym

sojusznikiem w tej nierównej walce z rakiem.

Rak jajnika nie jest groŹniejszy od innych nowotworów, ale jest trudny do wykrycia we wczesnym

stadium. Mimo postĘpu medycyny ciĄgle nie znaleziono skutecznych metod wczesnego

diagnozowania tego schorzenia.

Gdyby onkolodzy mogli coś zmienić na liście objawów, jakie daje rak jajnika, z pewnością

zaŜyczyliby sobie, by bolał. Najczęściej to właśnie ból jest tym objawem, który skłania

pacjentów do odwiedzania przychodni i poddawania się badaniom diagnostycznym. Gdyby

rak jajnika dokuczał juŜ w pierwszych stadiach rozwoju, moŜna by ratować o wiele więcej

pacjentek. Ku zmartwieniu onkologów 75% przypadków tego typu raka stwierdza się dopiero,

gdy nowotwór wejdzie w III lub IV stadium rozwoju.

Polki, które na niego cierpią, najbardziej przeraŜają statystyki. PrzeŜywa obecnie tylko jedna

na pięć – powtarzają pacjentki. Ta dość powszechna opinia jest błędna– obecnie chorobę

moŜna długotrwale kontrolować u około 30% kobiet, u których zdiagnozowano raka jajnika.

A mogłoby być ich jeszcze więcej.

Onkologiczna czujnoŚĆ

W Polsce nowotwór jajnika najczęściej dotyka 45-latki. Generalnie uwaŜa się, Ŝe

największym ryzykiem są obarczone panie w wieku okołomenopauzalnym i menopauzalnym.

Do ginekologa powinny teŜ częściej trafiać kobiety obarczone ryzykiem genetycznym.

Naukowcy nie znają jeszcze precyzyjnej, swoistej przyczyny powstawania tego nowotworu.

Potrafią natomiast określić grupę ryzyka i wobec niej radzą ginekologom wykazywać coś, co

nazywają „onkologiczną czujnością”. Pacjentki naleŜące do grupy o podwyŜszonym ryzyku

powinny być dobrze poinformowane i wspólnie z lekarzem ginekologiem obserwować, czy

nie pojawiają się niepokojące objawy.

Częstsze badania ukierunkowane na wykrycie tego typu nowotworu powinny przeprowadzać

panie, które ukończyły 40 rok Ŝycia. W Polsce nowotwór jajnika najczęściej dotyka 45-latki,

zaś generalnie mówi się, Ŝe największym ryzykiem są obarczone panie w wieku

okołomenopauzalnym i menopauzalnym. Do ginekologa powinny teŜ częściej trafiać kobiety

obarczone ryzykiem genetycznym. Jeśli w rodzinie były przypadki raka jajnika,

dziedzicznego raka piersi lub dziedzicznego niepolipowatego raka jelita grubego, raka

endometrium bądź górnego odcinka przewodu pokarmowego, trzeba o tym powiedzieć

swojemu lekarzowi, by mógł zaproponować adekwatne do czynników ryzyka badania

i harmonogram wizyt.

Ryzyko zachorowania zmniejszają czynniki, które miały wpływ na zmniejszenie liczby

owulacji. KaŜdy przebyty poród obniŜa ryzyko zachorowania o 10%. Rzadziej chorują teŜ

panie, które karmiły piersią, bowiem laktacja hamuje owulację, oraz te, które stosowały

hormonalne pigułki antykoncepcyjne. Badania japońskich naukowców wykazały, Ŝe otyłość,

a takŜe aktywne i bierne palenie papierosów zwiększają ryzyko zachorowania, zaś picie

umiarkowanej ilości napojów z kofeiną je obniŜa. Studiując dokładnie dane z Centrum

Onkologii w Warszawie, moŜna się przekonać, Ŝe mieszkanki miast chorują nieco częściej niŜ

panie mieszkające na wsi, a najwięcej chorych na nowotwory jajnika notuje się w

Wielkopolsce i na Podlasiu. Wydaje się, Ŝe typ i złośliwość guza jajnika są skorelowane

z wiekiem chorych. Młode kobiety, jeśli juŜ zachorują na nowotwór jajnika, najczęściej

cierpią na mniej złośliwy typ guza.

Złudnie bezbolesny problem

Szacuje się, Ŝe obecnie w Polsce rak jajnika jest na piątym miejscu wśród nowotworów

będących przyczyną zgonów kobiet. Nie jest to co prawda problem występujący bardzo

często, ale rocznie w kraju na ten typ nowotworu zapada około 3 tys. kobiet (w Stanach

Zjednoczonych notuje się 21 tys. nowych przypadków rocznie), czyli mniej niŜ np. na raka

piersi. Jednak pełna wyleczalność pacjentek z nowotworem jajnika jest o wiele mniej

prawdopodobna niŜ kobiet cierpiących na nowotwór piersi.

Dość długo uwaŜano, Ŝe nowotwór jajnika w pierwszych stadiach rozwoju nie daje Ŝadnych

objawów. Lekarze od lat zajmujący się pacjentkami z tym schorzeniem twierdzą jednak, Ŝe

nie jest to do końca prawdą. Rozwijający się nowotwór daje pewne objawy, ale na tyle

nieswoiste, Ŝe bardzo często pacjentki nie kojarzą ich z powaŜnym problemem

ginekologicznym. Pierwszymi objawami mogą być: wzdęcia, uczucie dyskomfortu w jamie

brzusznej, biegunki i zaparcia, brak apetytu, uczucie nacisku na pęcherz moczowy i częste

oddawanie moczu, bóle w krzyŜu. Zdarza się, Ŝe kobiety najpierw trafiają do urologa lub

gastrologa, nie kojarząc tych sygnałów z moŜliwością rozwoju nowotworu. Zdaniem

onkologów, jeśli tego typu objawy występują z duŜą częstotliwością i nie ustępują po leczeniu

objawowym, zdecydowanie naleŜy się udać do lekarza ginekologa.

Guza jajnika moŜna wykryć z pomocą badań w momencie, gdy ma co najmniej centymetr

średnicy i waŜy przynajmniej gram. Taki guz jest juŜ jednak bombą pełną komórek

nowotworowych, mających potencjalną moŜliwość dawania przerzutów do organów jamy

brzusznej, płuc czy nawet mózgu.

UsunĄĆ guz

Podstawową metodą leczenia tego typu nowotworu jest chirurgia. Chirurg ocenia stopień

zaawansowania guza i sprawdza, czy ten rozprzestrzenia się w jamie brzusznej. Usuwa guz,

a badanie mikroskopowe pozwala odpowiedzieć na pytanie o stopień zaawansowania

i dokładny typ nowotworu. W stopniach bardziej zaawansowanych i wtedy, kiedy nie udało

się usunąć całego nowotworu, stosuje się równieŜ chemioterapię.

Rokowania są w ogromnym stopniu uzaleŜnione od stopnia zaawansowania nowotworu.

Diagnoza nie jest wyrokiem. Jeśli nowotwór wykryto jeszcze w stadium niezaawansowanym,

szanse przeŜycia to około 90%. W przypadkach zaawansowanych statystyki nie są juŜ aŜ tak

pomyślne – jeszcze wiele lat od postawienia diagnozy Ŝyje mniej więcej 2 na 10 pacjentek.

Samo nie przejdzie

Nowotwór jajnika to ten typ choroby, w którym rokowania mogą w duŜym stopniu zaleŜeć od

zachowania pacjentki w czasie, gdy guz dopiero się rozwija. Wspomnianych wcześniej

objawów nie moŜna bagatelizować i czekać aŜ „same przejdą”. Jeśli np. naleŜymy do grupy

ryzyka i nagle zamiast oddawać mocz 5 razy w ciągu dnia, musimy biegać do toalety 10 razy,

zaś badanie moczu nie wykazuje infekcji, pora udać się niezwłocznie do ginekologa

i podzielić z nim swoimi obserwacjami. Mimo rozwoju metod diagnostycznych wywiad

zebrany od pacjentki, a następnie badanie ginekologiczne i USG (w tej kolejności) pozostają

metodami dającymi największe szanse na wykrycie tego typu nowotworu we wczesnych

stadiach.

Wiedząc, Ŝe jesteśmy zagroŜone nowotworem jajnika, nie moŜemy polegać jedynie na intuicji

lekarza. Nowotwór jajnika rozwija się szybko, nawet zalecane badanie ginekologiczne raz do

roku nie daje gwarancji, Ŝe uda się go wykryć we wczesnym stadium. W przeciągu roku guz

moŜe się rozwinąć na tyle, Ŝe na skuteczne leczenie będzie za późno. Początkowo więc

najwaŜniejszym elementem potrzebnym do postawienia diagnozy jesteśmy my i nasza

„onkologiczna czujność”.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: