Maciej Walkowski
Charakterystyka wpływu GATT/WTO na rozwój współczesnej gospodarki światowej.
1. Pojęcie i ewolucja gospodarki światowej
W literaturze przedmiotu występuje wiele definicji gospodarki światowej, zależnych od kryteriów na podstawie których są formułowane. Do jednych z nich należy tzw. kryterium funkcjonalne. Zgodnie z tym ujęciem gospodarka światowa to historycznie ukształtowany i zmieniający się w czasie system powiązań produkcyjnych, technologicznych, handlowych, finansowych i instytucjonalnych między gospodarkami narodowymi różnych krajów. Definicja to zakłada również występowanie różnic w poziomie rozwoju gospodarczego i społecznego krajów, uczestniczących dzięki gospodarce światowej w ogólnoświatowej wymianie i procesie produkcji[1]. Według kryterium instytucjonalnego, gospodarka światowa to zbiorowość różnych organizmów i instytucji funkcjonujących zarówno na poziomach krajowych jak i na poziomie międzynarodowym (regionalnym, ponadregionalnym, wreszcie globalnym). Instytucje te bezpośrednio lub pośrednio zajmują się działalnością gospodarczą oraz są ze sobą powiązane w całościowy system poprzez sieć międzynarodowych stosunków ekonomicznych[2]. Współczesna gospodarka światowa bardzo różni się od pojęcia tradycyjnej gospodarki światowej. Przede wszystkim jest to nie tyle suma gospodarek narodowych co raczej gospodarka o charakterze globalnym. W gospodarce współczesnej większe znaczenie od rozwoju przemysłu ma postęp naukowo-techniczy[3]. Podobne zjawisko można było zaobserwować w tradycyjnej gospodarce światowej, kiedy to malało znaczenie państw o charakterze rolniczym na rzecz państw uprzemysłowionych.
Gospodarka światowa to kategoria historyczna. Możemy o niej mówić w momencie pojawienia się powiązań o charakterze specjalizacyjnym. Mogą to być powiązania ekonomiczne, handlowe, produkcyjne lub instytucjonalne[4]. Wymiana międzynarodowa początkowo ograniczała się jedynie do handlu artykułami gotowymi, głównie surowców. Z biegiem czasu intensywność handlu wzrosła i objęła nowe dziedziny. Kształtowanie się gospodarki światowej zostało zapoczątkowane powstaniem na przełomie XVI i XVII wieku sytemu gospodarki europejskiej. W czasach tych po raz pierwszy doszło do wykształcenia się procesów specjalizacji produkcji. Kraje Europy Zachodniej zaczęły się specjalizować w produkcji przemysłowej, natomiast państwa Europy Środkowej i Wschodniej w produkcji rolniczej. Prawdziwym przełomem w rozwoju światowej gospodarki była jednak tzw. pierwsza rewolucja przemysłowa. Wynalazki tamtego czasu (maszyna parowa, telegraf) przyczyniły się to rozwoju handlu międzynarodowego. Rewolucja przemysłowa doprowadziła do intensyfikacji podziału pracy oraz do zwiększenia ilości towarów, które stały się przedmiotem międzynarodowej wymiany. Postęp techniczny spowodował trwałe zmiany w strukturze produkcyjnej większości państw, które głównie polegały na rozwoju produkcji przemysłowej kosztem produkcji rolnej. Proces ten doprowadził do ukształtowania się w drugiej połowie XIX wieku gospodarki światowej, czyli sytemu trwałych powiązań gospodarczych między państwami. System ten objął swym zasięgiem cały świat, a ukształtowana w ten sposób gospodarka światowa funkcjonowała prawie bez zmian do wybuchu I wojny światowej[5]. Następstwa dwóch wojen światowych, rewolucja w Rosji, wielki kryzys ekonomiczny w latach trzydziestych, rozpad sytemu kolonialnego, rywalizacja państw zachodu z blokiem socjalistycznym oraz gwałtowny postęp technologiczny doprowadziły do trwałych zmian w gospodarce światowej. Po drugiej wojnie światowej mamy więc już do czynienia ze współczesnym systemem gospodarki światowej[6]. W systemie współczesnej gospodarki światowej przewaga państw rozwiniętych nie jest już tak duża jak w tradycyjnym systemie gospodarki światowej, ale nadal dystans rozwojowy dzielący je od krajów ubogich jest ogromny i co ważne, w błyskawicznym tempie powiększa się. Poza tym, w okresie powojennym pojawiły się nowe podmioty kształtujące gospodarkę światową i stymulujące jej rozwój. Obok państw zaczęły funkcjonować międzynarodowe organizacje ekonomiczne, finansowe i handlowe takie jak Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT, przekształcony w Światową Organizacje Handlu - WTO)., OECD. Niezwykle ważnym mającym stymulujący wpływ na rozwój gospodarki światowej podmiotem stały się korporacje transnarodowe (tzw. KTN-y).
Wzrost powiązań gospodarczych pomiędzy państwami oraz pojawienie się nowych form współpracy międzynarodowej doprowadziły do pojawienia się zjawiska globalizacji gospodarki światowej. Trudno przy tym o jednoznaczną definicję tego procesu, bowiem wyjatkowo wiele wydarzeń i procesów zachodzących w światowej gospodarce i wymianie międzynarodowej określane jest mianem globalizacji. Genezę procesu często upatruję się w tzw. drugiej rewolucji przemysłowej, czyli w przyspieszeniu postępu technicznego i technologicznego w gospodarce światowej mającego miejsce w ostatnich latach[7]. Globalizację określa się jako połączenie postępu technologicznego, internacjonalizacji (globalnej skali działania podmiotów gospodarczych) i liberalizacji gospodarek (deregulacji)[8]. Nie ulega wątpliwości, że globalizacja to termin dość wieloznaczny, a zatem nie należy utożsamiać go tylko z procesami zachodzącymi w światowej gospodarce. A. Gwiazda, dowodzi, że pojęcia tego używa się dla określenia zarówno procesów i zjawisk politycznych, gospodarczych jak i socjologicznych oraz efektów tych procesów. Brak jest bowiem jednej, powszechnie akceptowanej definicji globalizacji. Część ekonomistów pod pojęciem tym rozumie najbardziej zaawansowaną formę umiędzynaradawiania działalności gospodarczej. Pojęcie globalizacji może także oznaczać wzrost różnego rodzaju powiązań między różnymi podmiotami życia międzynarodowego oraz wzajemne, najczęściej asymetryczne oddziaływania we wszystkich sferach życia społecznego (od umiędzynarodowienia rynków i kapitału po kulturę masową, migrację, finanse i zapewnienie pokoju)[9]. Globalizacja przejawia się też wzrostem integracji międzynarodowego życia gospodarczego, która ułatwia to działalność korporacji transnarodowych oraz takich organizacji, jak MFW, BŚ, czy WTO[10]. Według OECD „globalizacja ekonomiczna jest procesem polegającym na tym, że rynki i produkcja w poszczególnych krajach są od siebie coraz bardziej zależne wskutek wzrastającej dynamiki handlu dobrami i usługami oraz dynamiki przepływu kapitału i technologii”[11]. Terminu tego zazwyczaj używa się na określenie głębokich przemian zachodzących w gospodarce światowej, powszechnych i zasadniczych zmian w organizacji produkcji, konsumpcji i inwestycji. Są one następstwem ekonomicznej liberalizacji programów dostosowawczych i kurczącej się roli państwa w gospodarce, które prowadzą do nasilenia się współzależności rynków i produkcji w poszczególnych krajach[12]. Globalizacja w jej ekonomicznym wymiarze polega więc na powstawaniu jednolitego rynku globalnego, wolnego od ograniczeń dla ruchu czynników wytwórczych i towarów. Następstwem tego procesu jest ujednolicenie się na świecie tych samych produktów, wzorów konsumpcji, stylów zarządzania przedsiębiorstwami i instytucjami, traktowanych jako „homogenizacja gospodarki poszczególnych krajów na każdym odcinku produkcji, dystrybucji i spożycia[13]. W sensie ekonomicznym jest to najbardziej zaawansowana forma umiędzynarodawiania działalności gospodarczej realizowana na płaszczyźnie gałęzi gospodarki, rynków, branż i przedsiębiorstw (głównie korporacji transnarodowych)[14]. Większość autorów zwraca uwagę, że globalizacja określana miarą otwarcia gospodarki światowej nie jest zjawiskiem nowym. Pewne cechy tego procesu nie występowały jednak wcześniej. Nie ulega więc wątpliwości, że globalizacja to zjawisko charakterystyczne dla czasów nam współczesnych. Jej obecność przejawia się w występowaniu wielu tylko dla tego procesu charakterystycznych zjawisk. Możemy zaliczyć do nich działalność korporacji transnarodowych i idee produktu “made in somewhere”, istnienie międzynarodowych instytucji ekonomicznych, transfer technologii, nowe środki komunikacji, zjawisko Nowej Ekonomii (ang. “New Economy” – tzw. “Era internetu”) opartej na wiedzy, swobodny przepływ siły roboczej, liberalizacja handlu w ramach systemu GATT/WTO, działalność organizacji rządowych i pozarządowych oraz kulturę masową. Podkreślić należy dominującą w tym procesie rolę państw tzw. Triady, czyli Stanów Zjednoczonych, Unii Europejskiej oraz Japonii. Należy więc przychylić się do poglądu R. Piaseckiego, który pisze, że globalizacja jest zjawiskiem zupełnie nowym, charakterystycznym dla naszych czasów, które nie istniało sto lat temu[15].
Znaczący wpływ na rozwój procesów globalizacji ma jak wspomniano Światowa Organizacja Handlu. System GATT/WTO obejmuje przede wszystkim kwestie związane z obniżaniem ceł i zmniejszaniem ograniczeń pozataryfowych w handlu międzynarodowym mające wielki wpływ na rozwój procesu globalizacji ekonomicznej. Poszczególne zasady GATT/WTO, takie jak swoboda tranzytu poprzez terytorium każdego uczestniczącego w organizacji kraju i zwolnienie towaru tranzytowego od cła i opłat tranzytowych (art. V GATT/WTO), czy też klauzula najwyższego uprzywilejowania (KNU), którą mogą stosować państwa członkowie WTO w przypadku ceł i formalności celnych (art. I GATT/WTO), powodują, że organizacja ta w najwyższym stopniu przyczynia się do liberalizacji reguł rządzących światowym handlem[16]. Utworzenie WTO pozwoliło na stworzenie jednolitych reguł rządzących światową gospodarką, przyczyniło się do wzmocnienia globalnego systemu handlowego[17]. Reguły WTO służą nie tylko usprawnieniu i zdynamizowaniu światowego handlu, ale mają też wpływ na ogólne warunki życia, procesy demokratyzacji i liberalizacji przepływu czynników wytwórczych w świecie.
3. Geneza GATT (Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu)
Próby regulacji światowego handlu i wzajemnych wpływów na gospodarki poszczególnych krajów znane są od stuleci. Zasady porozumień międzynarodowych ukształtowano jednak dopiero na początku XX wieku. W omawianym okresie prym wśród eksporterów światowych wiodły Stany Zjednoczone, a paradoksalnie przyczyną owej dominacji była I wojna światowa, która umożliwiła rozwój przemysłu amerykańskiego, głównie produkującego na potrzeby wojny. Odpowiednikiem potęgi gospodarczej USA na starym kontynencie była Wielka Brytania. Hossa w rozwoju gospodarczym nie trwała jednak długo, a przerwał ją tzw. wielki kryzys z lat trzydziestych minionego wieku.
Pogląd ten podtrzymuje Ch. Kindelberger, który wyjaśnia, że efektem kryzysu było załamanie się systemu walutowo – finansowego na świecie. Rozwojem liberalnego handlu zainteresowana była w owym czasie Wielka Brytania, nie posiadająca jednak wystarczającego potencjału ekonomicznego. USA stosowało natomiast politykę izolacjonizmu, która ostatecznie miała wyjątkowo negatywny wpływ na kondycję ich własnej gospodarki. Udział w handlu światowym USA zmniejszył się wówczas w ciągu zaledwie trzech lat o 4 procenty – z 18 do 14 %[18]. Sytuacja wróciła do normy dopiero po II wojnie światowej, kiedy USA ponownie otworzyły swoje rynki, opierając eksport głównie na produkcji militarnej. Analogiczna sytuacja istniała pod koniec II wojny światowej, kiedy to Stany Zjednoczone było głównym dostarczycielem towarów na Stary Kontynent. W 1943 roku Amerykanie powołali w tym celu specjalny Fundusz do Spraw Pomocy i Odbudowy, skrótowo zwany UNRA. Zadaniem tej organizacji było udzielanie pomocy sojusznikom USA, nie tylko w czasie działań wojennych, ale także po zakończeniu wojny. Rok później - w 1944 roku, podczas konferencji w Bretton Woods powstał Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (przekształcony później w Bank Światowy). Instytucje te stworzyły podwaliny pod pierwsze koncepcje zorganizowania wymiany towarowej, którą regulowałaby ponadnarodowe instytucje. Swoje poglądy amerykańscy politycy i ekonomiści oparli na kilku propozycjach, których celem było stworzenie:
1. międzynarodowej organizacji służącej odbudowie gospodarek narodowych w okresie powojennym.
2. powstanie organizacji umożliwiającej zachowanie stabilności kursowej i międzynarodowej równowagi płatniczej oraz sprzyjanie przepływom długoterminowych kapitałów prywatnych i rozwojowi regionów zacofanych.
3. międzynarodowych porozumień dotyczących redukcji barier handlowych i ograniczaniu dyskryminacji w handlu.
4. międzynarodowych porozumień w sprawie kontroli i stabilizacji cen surowców i artykułów rolnych, gwarantujących zgodność długookresowych interesów głównych importerów i eksporterów.
5. międzynarodowych środków zapewniających pełne zatrudnienie[19].
Negocjacje mające na celu stworzenie warunków międzynarodowej wymiany handlowej trwały w sumie dwa lata. Prowadziły je Stany Zjednoczone i Wielka Brytania, kraje które miały wówczas największy udział w światowym eksporcie. Podstawą negocjacji były porozumienia podpisane w latach 40-tych przez oba państwa tj. Karta Atlantycka z 1941 roku oraz Mutual Agreement Act z 1942 roku[20]. Na realizacji porozumień najbardziej zależało Stanom Zjednoczonym, głównemu eksporterowi produktów zbrojeniowych. Amerykanie obawiali się, że wraz z końcem wojny ich rodzinny przemysł zbrojeniowy czeka dekoniunktura, efektem której będzie zwiększone bezrobocie. Stany Zjednoczone obawiały się także wstrzymania eksportu, w sytuacji gdy odbudowujące się po wojnie państwa alianckie zaczęłyby chronić rodzime rynki przed napływem towarów pochodzących z zagranicy. Nie bez znaczenia była również opinia Brytyjczyków, domagających się od USA pomocy finansowej, która równoważyłaby skutki wprowadzenia zasad liberalnego handlu. Amerykanie zapewnili Brytyjczyków o udzieleniu im takiej pomocy i we wrześniu 1946 roku przedstawili propozycję “Karty Międzynarodowej Organizacji Handlu Narodów Zjednoczonych”. Karta miała skutkować powstaniem ITO – International Trade Organization (Międzynarodowej Organizacji Handlu).
Negocjacje w sprawie ITO zakończono w marcu 1948 roku podpisaniem Karty Hawańskiej. Porozumienie sygnowały 54 państwa - z wyjątkiem Argentyny i Polski, które również brały udział w negocjacjach o utworzeniu tej organizacji. Pod wpływem opinii elit gospodarczych z ratyfikacji Karty Hawańskiej ostatecznie wycofali się także Amerykanie, a samo porozumienie nie stało się tym samym obowiązującym dokumentem[21].
Pierwszą wersję Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu sformułowano na konferencji w Lake Succesa (Nowy York) w styczniu i lutym 1947 roku. Ustalono wówczas, że w statucie GATT należy pominąć te postanowienia, które dotyczą wewnętrznej polityki ekonomicznej lub są zależne od istnienia ITO. W założeniu Układ miał być jedynie tymczasowym porozumieniem handlowym, pozbawionym całkowicie struktury instytucjonalnej[22]. GATT w przeciwieństwie do ITO nie wymagał też procesu ratyfikacji.
W sytuacji upadku koncepcji ITO jedynym dokumentem dotyczącym regulacji międzynarodowego handlu pozostało porozumienie nieinstytucjonalne - Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu – GATT (General Agreement on Tariffs and Trade). Dokument podpisany 30 października 1947 roku w Genewie wszedł w życie wraz z początkiem 1948 roku. Ostatecznie porozumienie parafowały 23 państwa. Miało się wśród nich znaleźć również ZSRR, ale w związku z pogarszającymi się stosunkami dyplomatycznymi i obawami przed uzależnieniem gospodarczym od Europy Zachodniej z parafowania umowy Rosjanie zrezygnowali. W założeniu GATT miał być porozumieniem o charakterze przejściowym, ostatecznie funkcjonującym do czasu utworzenia Międzynarodowej Organizacji Handlu. Owe przejściowe rozwiązanie z wieloma sukcesami funkcjonowało jednak prawie 50 lat.
4. Zasady działania GATT
Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu składa się z preambuły i 37 artykułów podzielonych na cztery części.Za główny cel stawiał sobie ustalenie warunków i szczegółowych zasad wymiany handlowej pomiędzy jego sygnatariuszami. Zgodnie z preambułą celem Układu była m.in. redukcja ceł importowych, eliminacja innych przeszkód i przeciwdziałanie dyskryminacji w handlu. Spełnienie tych postulatów ma bowiem zapewnić stabilne warunki rozwoju światowego handlu oraz ogólnoświatowy wzrost gospodarczy. GATT nawiązywał w ten sposób do zasad klasycznej ekonomii, która zakłada wyższość wolnego handlu interwencjonizmem państwowym, który reguluje zakres i kierunki wymiany gospodarczej z zagranicą[23]. Fundament GATT stanowiły dwie główne zasady. Pierwsza - niedyskryminacji (tzw. Klauzula Największego Uprzywilejowania - KNU), która zakładała, że wszyscy członkowie Układu muszą być jednakowo traktowani. Oznacza to, że każdy przywilej handlowy przyznany jakiemukolwiek krajowi musi być automatycznie i niezwłocznie przyznany wszystkim członkom Układu. Bezwarunkowość KNU polega na tym, że każdy kraj ma prawo do wszystkich ustępstw udzielonych przez partnera innemu państwu. KNU dotyczy przede wszystkim ceł i innych obciążeń importowych lub eksportowych. Układ Ogólny przewidział też pewne wyjątki od stosowania Klauzuli. Dotyczyły one między innymi możliwości tworzenia stref wolnego handlu i unii celnych między stronami GATT. Odstępstwa od KNU stosowane były również w postaci preferencji celnych, jakie istniały między państwami Commonwealthu oraz czasowych ograniczeń stosowanych w okresie odbudowy gospodarki ze zniszczeń wojennych przez nie okres dłuższy niż 5 lat[24]. Najczęściej wykorzystywanym wyjątkiem od zasady niedyskryminacji, jest możliwość tworzenia stref wolnego handlu i unii celnych. Jednak w ramach umów o tworzeniu stref wolnego handlu ustalono, że nie można:
- stwarzać barier dla innych stron systemu,
- cła i inne ograniczenia stosowane na zewnątrz ugrupowania integracyjnego nie mogą być wyższe niż przed jego powstaniem,
- układ integracyjny powinien powstać zgodnie z deklarowanym programem i w określonym czasie, który tylko w wyjątkowych sytuacjach może przekraczać 10 lat,
- zniesienie ceł i ograniczeń stosowanych do wewnątrz ugrupowania musi dotyczyć całej wymiany handlowej pomiędzy stronami (wymóg SAT)[25].
Druga zasada – klauzula narodowa – wymaga, aby towary importowane były tak samo traktowane jak artykuły pochodzenia krajowego (w sferze sprzedaży, dystrybucji, marketingu etc.)[26]. W przeciwieństwie do KNU, która dotyczy równego traktowania i niedyskryminacji partnerów zagranicznych, klauzula narodowa dotyczy relacji między producentami krajowymi a partnerami zagranicznymi oraz ich funkcjonowania na rynku wewnętrznym. Niezgodne z klauzulą narodową są wszystkie różnice w traktowaniu podobnych produktów ze względu na to czy są pochodzenia krajowego czy są importowane[27]. Obie te zasady zostały także umieszczone w Układzie Ogólnym w Sprawie Handlu Usługami (GATS). Obie klauzule zawiera część pierwsza protokołu GATT, która poza cłami dotyczy także pozostałych opłat związanych z eksportem i importem towarów. Kolejny artykuł porozumienia określa zaś wysokość stawek celnych, która nie może być zmieniona bez zgody partnera handlowego[28].
W GATT została zawarta także zasada wzajemności. Zgodnie z tą zasadą żaden członek Układu nie musi obniżać stawek celnych w przypadku, gdy nie uzyskałby podobnych ustępstw od partnera handlowego. Od tej zasady również przewidziane zostały odstępstwa, z których głównie korzystały kraje rozwijające się. Możliwe jest bowiem przyznawanie tym państwom przez kraje rozwinięte różnych przywilejów o charakterze jednostronnym[29] (w ramach tzw. Powszechnego Systemu Preferencji Celnych – ang. GSP).
Druga część Układu Ogólnego obejmuje sygnatariuszy porozumienia tylko w takim zakresie, w jakim umowa nie jest sprzeczna z ustawami w chwili przystąpienia danego kraju do GATT. Ta część Układu ustanawia jednak zasadę, według której członkowie GATT są zobowiązani do identycznego traktowania produktów importowanych jak i krajowych, co uniemożliwia chociażby stosowanie dodatkowych podatków importowych. Kolejne artykuły porozumienia zakładają m.in. jawność przepisów obowiązujących w handlu zagranicznym, maksymalne uproszczenie procedur z tym związanych oraz warunki na jakich wymiana handlowa pomiędzy partnerami może zostać ograniczona.
Część trzecia Układu w przeciwieństwie do drugiej w pełni obowiązuje każdego z sygnatariuszy porozumienia. Składa się z 13 artykułów, które precyzują zasady funkcjonowania GATT zawartego w części pierwszej, a ściśle dotyczą wymiany handlowej i warunków, na jakich można od niej odstąpić i praktycznego funkcjonowania Układu[30]. Jedną z takich możliwości jest odstąpienie od Układu, gdy jeden z partnerów nie podjął negocjacji w sprawie stosowania określonych taryf celnych. Część trzecia precyzuje również zasady przystępowania nowych członków GATT. Przykładowo decyzje w sprawie przyjęcia nowego członka podejmowane są przez sygnatariuszy Układu większością 2/3 głosów. Warunki akcesji nie są w GATT szczegółowo zdefiniowane, a procedura jest w takich wypadkach ściśle zindywidualizowana, w zależności od kraju, jaki do Układu chcę przystąpić[31].
Celem GATT było doprowadzenie do liberalizacji handlu bez jakiejkolwiek dyskryminacji. Układ Ogólny stworzył pierwszy, powszechnie uznawany system reguł rządzących światowym handlem.
5. Rundy negocjacyjne GATT
Z tego, że Układ GATT już w momencie swego powstania nie był tworem idealnym, sygnatariusze porozumienia doskonale zdawali sobie sprawę. Żaden z członków nie zgodziłby się bowiem na niemalże całkowite zniesienie lub obniżenie obowiązujących w danym kraju ceł, wraz z momentem podpisania dokumentu. Temu celowi miały jednak służyć kolejne negocjacje, podczas których rozmawiano o znoszeniu barier w handlu międzynarodowym. Uczestnikami pierwszej tzw. rundy założycielskiej w Genewie (1947 r.) były zaledwie 23 państwa. Runda ta objęła redukcjami celnymi 45 tys. produktów o łącznej wartości 10 mld dol. Znacznie mniej, bo zaledwie 13 państw uczestniczyło w kolejnych negocjacjach w Annecy we Francji, w 1949 roku, gdzie zredukowano cła na 15 tys. towarów[32].
Pierwsze rokowania w sprawie redukcji ceł odbywały się na zasadzie “produkt za produkt”. Negocjacje toczyły się najczęściej pomiędzy dwoma krajami i dotyczyły pojedynczych towarów, w odniesieniu do których kraje te były dla siebie głównymi dostawcami. Zaletą tej zasady była możliwość skoncentrowania się na towarach, mających szczególne znaczenie dla każdego z partnerów rokowań. Negocjacje były jednak skomplikowane i czasochłonne, a ich efekt niewymierny do wniesionych nakładów[33].
Przełom przyniosła dopiero tzw. Runda Kennedy'ego (1964 –1967) kiedy to osiągnięto rekordową, bo 33 procentową redukcję ceł. Obniżka nastąpiła na skutek znaczącej ingerencji Amerykanów, którzy zamierzali znacznie rozwinąć stosunki handlowe z Europą. Podczas trzyletnich negocjacji Stany Zjednoczone zaproponowały więc tzw. linearną metodę redukcji ceł, która przewidywała identyczne procentowo cięcia stawek na całe listy towarów, a nie jak dotychczas na poszczególne produkty, zaproponowane przez członków Układu. Zmiana stawek nie mogła być natomiast zweryfikowana bez wcześniejszych negocjacji. Metoda ta choć obejmowała znacznie większą liczbę produktów nie była również pozbawiona wad, gdyż stosowanie procentowej obniżki ceł na poszczególne towary powodowało inne efekty handlowe w kraju, gdzie cło było niskie, a inne, gdzie poziom wyjściowy cła był wysoki[34].
Runda Kennedy'ego wprowadziła także pojęcie eksportu po cenach dumpingowych. Inicjatywa miała polegać na tym, iż członkowie GATT mogli nakładać cła antydumpingowe na produkty z krajów, które sprowadzają towary po cenach dumpingowych.
Nie bez znaczenia dla rozwoju światowej wymiany była także Runda Tokijska, która uniemożliwiła manipulację jakością techniczną eksportu, licencjami importowymi i przepisami celnymi utrudniającymi import. Niektóre z krajów podpisały porozumienia dotyczące zamówień rządowych, wołowiny i produktów mlecznych[35]. Runda Tokijska rozpoczęła się we wrześniu 1973 roku, trwała pięć lat, a uczestniczyły w niej 102 kraje. Novum w negocjacjach było to, że mogły brać w nich udział kraje niestowarzyszone w GATT. Na przebieg rokowań duży wpływ wywarł światowy kryzys energetyczny i surowcowy z lat 1973 – 1974, który nie ominął największych gospodarek świata. Rokowania mające na celu redukcję barier pozataryfowych okazały się bardzo trudne. Trudności wynikały głównie z tego, że niektóre środki, jak np. normy techniczne, zdrowotne, czy fito-sanitarne same w sobie są jak najbardziej pożądane, bowiem gwarantują odpowiednią jakość towarów, ale stosowane zbyt rygorystycznie stają się barierami handlowymi deformującymi lub ograniczającymi wymianę handlową. Podobna sytuacja dotyczyła stosowania środków antydumpingowych i antysubwencyjnych. Z założenia miały one przywrócić warunki konkurencji zakłócone przez nieuczciwe praktyki handlowe partnerów, w praktyce jednak często były nadużywane np. poprzez tendencyjne działania proceduralne, uchybienia w wycenie marginesu dumpingu itp. Wszystko to finalnie powodowało zakłócenia i spore utrudnienia w handlu[36]. Negocjatorzy nie mogąc dojść do porozumienia w omawianej materii stworzyli specjalne kodeksy, które doprecyzowane zostały podczas kolejnej Rundy Urugwajskiej. W toku Rundy Tokijskiej uzgodniono sześć takich kodeksów:
· w sprawie barier technicznych w handlu;
· dumpingu i procedur antydumpingowych;
· subwencji i ceł antysubwencyjnych;
· licencji importowych;
· wyceny wartości towarów na potrzeby wymiaru cła;
· zakupów rządowych.
Końcowym efektem porozumienia było też znaczne obniżenie ceł, które udało się wynegocjować mimo narastającego od 1974 roku kryzysu w światowym handlu. Porozumienie zakładało obniżenie stawek celnych na artykuły przemysłowe średnio o 34 procent w ciągu 8 – 10 lat. W dziedzinie produktów rolnych redukcja ceł dotyczyła towarów, na które w 1976 roku przypadało 12 spośród 48 mld dolarów globalnej wartości importu rolnego. Obniżki ceł miały osiągnąć wartość: w przypadku surowców 52 procent, półfabrykatów 30 procent i 33 procent w przypadku produktów gotowych[37].
Najistotniejsze jak do tej pory znacznie dla rokowań GATT miała tzw. Runda Urugwajska. Główną przesłanką do rozpoczęcia nowych rokowań był nasilający się od połowy lat 70-tych neoprotekcjonizm handlowy. Zjawisko to wyrażało się w szybkim wzroście możliwości eksportowych krajów uprzemysławiających się – głównie Azji, przy jednoczesnej utracie rynków zbytu przez kraje uprzemysłowione. Problemy dotknęły takie branże, jak przemysł tekstylny, samochodowy i komputerowy. Tani import zbiegł się jednocześnie ze znacznym spadkiem popytu i bezrobociem w krajach uprzemysłowionych. Zjawisko narastającej konkurencji zaostrzył kryzys naftowy z 1973 roku, którego efektem było podniesienie cen za baryłkę ropy przez kraje OPEC nawet o kilkaset procent. Porozumienie GATT podpisane kilkadziesiąt lat wcześniej w zaistniałej sytuacji nie miało większych możliwości rozwiązania tych problemów. Część ustaleń okazała się bowiem mało użyteczna, lub zwyczajnie przestała odpowiadać istniejącej sytuacji. gospodarczej[38]. Inną z przyczyn zwołania ósmych już negocjacji wielostronnych był konflikt handlowy pomiędzy Wspólnotą Europejską a Stanami Zjednoczonymi. Powodów konfliktu można upatrywać w zapowiedziach wprowadzenia 200 - procentowego cła na produkty dostarczane ze Wspólnoty do USA. W tym czasie do WE przyjęto bowiem Hiszpanię i Portugalię, co wpłynęło na utrudnienie eksportu zbóż amerykańskich do tych krajów przez USA. Amerykanie straty z tego tytułu oszacowali na 400 mln dolarów rocznie. Wspólnota, by uniknąć konfliktu zagwarantowała w zamian, że import zbóż nie zostanie zmniejszony, ale wraz z końcem 1986 roku porozumienie straciło swą ważność i USA kolejny raz stanęły na skraju wojny handlowej ze WE, której zapobiec miały m.in. negocjacje toczące się w urugwajskiej miejscowości Punta del Este[39].
Rokowania tej tzw. “Rundy Wzrostu” rozpoczęły się we wrześniu 1986 roku, a uczestniczyła w nich rekordowa liczba 116 państw. Zakres tematyczny poruszonych problemów obejmował: handel produktami rolnymi, stosowanie środków sanitarnych i fitosanitarnych, handel wyrobami tekstylno - odzieżowymi, bariery techniczne w handlu, środki dotyczące inwestycji i związane z handlem, postępowanie antydumpingowe, procedury określania wartości celnej towaru, kontrola przedwysyłkowa, reguły pochodzenia towaru, licencjonowanie importu, stosowanie subsydiów, środki ochronne, handlowe aspekty praw własności intelektualnej, handel samolotami cywilnymi i zakupy dokonywane przez rządy oraz pewne postanowienia w zakresie ochrony środowiska. Wynikiem negocjacji jest akt końcowy liczący 550 stron tekstów porozumień, decyzji i deklaracji ministerialnych[40].
Najogólniej ujmując można stwierdzić, że najważniejszymi osiągnięciami Rundy Urugwajskiej były:
- zwiększenie przejrzystości reguł w handlu światowym poprzez wprowadzenie przeglądów polityki handlowej państw członkowskich.
...
Wenglu