Neal Stephenson USTRÓJ ŚWIATA TOM I Cykl Barokowy Część Trzecia Przełożył Wojciech Szypuła Tytuł oryginału: The System of The World Copyright © 2004 by Neal Stephenson Copyright for the Polish translation © 2007 by Wydawnictwo MAG REDAKCJA: JOANNA FIGLEWSKA KOREKTA: MAGDALENA GÓRNICKA ILUSTRACJA NA OKŁADCE: PIOTR WYSKOK OPRACOWANIE GRAFICZNE OKŁADKI: JAROSŁAW MUSIAŁ PROJEKT TYPOGRAFICZNY, SKŁAD I ŁAMANIE: TOMEK LAISAR FRUŃ Dla Mildred Lecz któż z nas pierwszy na poszukiwania Nowego świata się uda? Któż będzie W mniemaniu naszym najodpowiedniejszy? Kto się odważy przejść błądzącą stopą Mroczną, bezdenną, nieskończoną otchłań I w dotykalnej ciemności odnajdzie Drogę nieznaną lub lotem powietrznym Na nieznużonych uniesie się skrzydłach I ponad pustką rozległą przeleci, By dobić wreszcie do wyspy szczęśliwej? - Milton, Raj utracony? SPIS TREŚCI SPIS TREŚCI 6 CO BYŁO WCZEŚNIEJ... 7 KSIĘGA SZÓSTA 10 ZŁOTO 10 SALOMONA 10 DARTMOOR 11 TOR CROCKERN 16 POD SARACEŃSKIM ŁBEM 22 POŁUDNIOWA ANGLIA 23 CRANE COURT 57 LONDYN 83 ARENA PANA WHITE'A 98 STOCZNIA ORNEY’A, ROTHERHITHE 112 PODZIEMNA KRYPTA W CLERKENWELL 117 BLOOMSBURY 142 DOM SIR ISAACA NEWTONA, 152 LEICESTER HOUSE 166 KLUB KIT-CATA 174 CRANE COURT, LONDYN 193 TAMIZA 221 DOM KOMENDANTA 228 SLUP ATALANTA, GRAVESEND 236 COLD HARBOUR 242 SLUP ATALANTA, HOPE 249 MONUMENT, LONDYN 256 SLUP ATALANTA, U WYBRZEŻY ISLE OF GRAIN 267 DOM KOMENDANTA 272 LONDYN, CITY 288 SLUP ATALANTA, U WYBRZEŻY SHIVE 291 MONUMENT 299 KAWIARNIA WORTHA 306 TOR SHIVE 312 WHITE TOWER 313 TOR SHIVE 325 CO BYŁO WCZEŚNIEJ... W ROKU TYSIĄC SIEDEMSET TRZYNASTYM, W BOSTONIE, SZEŚĆDZIESIĘCIOSIEDMIOLETNI DANIEL WATERHOUSE, ZAŁOŻYCIEL I JEDYNY WYKŁADOWCA PODUPADAJĄCEGO INSTYTUTU SZTUK TECHNICZNYCH KOLONII ZATOKI MASSACHUSETTS, PRZYJĄŁ ZGOŁA NIEOCZEKIWANEGO GOŚCIA. ODWIEDZIŁ GO ALCHEMIK, ENOCH ROOT, PRZYWOŻĄC LIST OD TRZYDZIESTOLETNIEJ KAROLINY, KSIĘŻNICZKI BRANDENBURGII-ANSBACH. DWIE DEKADY WCZEŚNIEJ DANIEL I JEGO PRZYJACIEL GOTTFRIED WILHELM VON LEIBNIZ ZNALI KSIĘŻNICZKĘ, JAKO UBOGĄ SIEROTĘ. OD TAMTEJ PORY KAROLINA DORASTAŁA NA DWORZE KRÓLA I KRÓLOWEJ PRUS, W BERLIŃSKIM PAŁACU CHARLOTTENBURG, W OTOCZENIU KSIĄŻEK, ARTYSTÓW I NATURALISTÓW (WŚRÓD KTÓRYCH NIE ZABRAKŁO LEIBNIZA). WYSZŁA ZA MĄŻ ZA JERZEGO AUGUSTA, KSIĘCIA ELEKTORA HANOWERU, POWSZECHNIE ZNANEGO JAKO „HANOWERSKI WOJAK”, KTÓRE TO PRZEZWISKO ZAWDZIĘCZAŁ DOKONANIOM W NIEDAWNO ZAKOŃCZONEJ WOJNIE O SUKCESJĘ HISZPAŃSKĄ. JEST PONOĆ RÓWNIE PRZYSTOJNY I OSZAŁAMIAJĄCY, JAK KAROLINA PIĘKNA I BŁYSKOTLIWA. BABKĄ JERZEGO AUGUSTA JEST ZOFIA Z HANOWERU, WCIĄŻ ŻWAWA I BYSTRA MIMO SZACOWNEGO WIEKU OSIEMDZIESIĘCIU TRZECH LAT. WIGOWIE - JEDNO Z DWÓCH GŁÓWNYCH STRONNICTW POLITYCZNYCH W ANGLII - UTRZYMUJĄ, ŻE ZOFIA JEST NASTĘPNA W KOLEJCE DO ANGIELSKIEGO TRONU W RAZIE EWENTUALNEJ ŚMIERCI KRÓLOWEJ ANNY, KTÓRA LICZY SOBIE CZTERDZIEŚCI OSIEM WIOSEN I JEST SŁABEGO ZDROWIA. W TEJ SYTUACJI KSIĘŻNICZKA KAROLINA ZNALAZŁABY SIĘ NA PROSTEJ DRODZE DO TYTUŁU KSIĘŻNEJ WALII, A PÓŹNIEJ DO PRZYJĘCIA ANGIELSKIEJ KORONY. TORYSI, ZAWZIĘCI RYWALE WIGÓW, OFICJALNIE UZNAJĄ WPRAWDZIE SUKCESJĘ HANOWERSKĄ, ALE PO CICHU UDZIELAJĄ POPARCIA LICZNYM I WPŁYWOWYM DYSYDENTOM, ZWANYM JAKOBITAMI, OBSTAJĄCYM PRZY TYM, BY NASTĘPNYM ANGIELSKIM KRÓLEM BYŁ JAKUB STUART - KATOLIK, KTÓRY WIĘKSZOŚĆ ŻYCIA SPĘDZIŁ WE FRANCJI JAKO GOŚĆ I MASKOTKA NIEWIARYGODNIE POTĘŻNEGO KRÓLA SŁOŃCE, LUDWIKA XIV. NIEDAWNO ZAKOŃCZYŁA SIĘ TRWAJĄCA ĆWIERĆ WIEKU WOJNA ANGLII - SPRZYMIERZONEJ Z KILKOMA INNYMI, GŁÓWNIE PROTESTANCKIMI, KRAJAMI - PRZECIW FRANCJI. W DRUGIEJ CZĘŚCI TEJ KAMPANII, ZNANEJ JAKO WOJNA O SUKCESJĘ HISZPAŃSKĄ, SPRZYMIERZENI ODNIEŚLI WIELE ZWYCIĘSTW POD WSPÓLNYM DOWÓDZTWEM KSIĘCIA MARLBOROUGH I KSIĘCIA EUGENIUSZA SABAUDZKIEGO, ALE CAŁĄ WOJNĘ I TAK WYGRAŁA FRANCJA, GŁÓWNIE DZIĘKI SPRYTNYM MANEWROM POLITYCZNYM. W EFEKCIE TEGO ZWYCIĘSTWA WNUK LUDWIKA XIV ZASIADA OBECNIE NA TRONIE CESARSTWA HISZPANII, KTÓRE OPRÓCZ WIELU INNYCH ZALET POSIADA I TĘ, ŻE JEST NAJWIĘKSZYM NA ŚWIECIE DOSTAWCĄ ZŁOTA I SREBRA. GDYBY ANGIELSKIM JAKOBITOM UDAŁO SIĘ OSADZIĆ JAKUBA STUARTA NA ANGIELSKIM TRONIE, TRIUMF FRANCUZÓW BYŁBY ABSOLUTNY. SPODZIEWAJĄC SIĘ RYCHŁEJ ŚMIERCI KRÓLOWEJ ANNY, ZWIĄZANI Z DWOREM WIGOWIE PRACUJĄ NAD ZACIEŚNIENIEM ZWIĄZKÓW I SOJUSZÓW ŁĄCZĄCYCH LONDYN Z HANOWEREM. UBOCZNYM EFEKTEM ICH ZABIEGÓW JEST UWYPUKLENIE TOCZĄCEGO SIĘ OD DAWNA DYSKRETNEGO SPORU MIĘDZY SIR ISAAKIEM NEWTONEM - ZNAKOMITYM ANGIELSKIM NAUKOWCEM, PREZESEM TOWARZYSTWA KRÓLEWSKIEGO I SZEFEM MENNICY KRÓLEWSKIEJ, MIESZCZĄCEJ SIĘ W LONDYŃSKIEJ TOWER, I LEIBNIZEM - ZAUFANYM DORADCĄ I PRZYJACIELEM ZOFII, A TAKŻE GUWERNEREM KSIĘŻNICZKI KAROLINY. Z POZORU CHODZI O TO, KTO PIERWSZY WYMYŚLIŁ RACHUNEK RÓŻNICZKOWY, ALE RZECZYWISTA ISTOTA SPORU SIĘGA ZNACZNIE GŁĘBIEJ. ZARÓWNO NEWTON, JAK I LEIBNIZ SĄ CHRZEŚCIJANAMI I OBU ZASMUCA FAKT, ŻE WIELU NATURALISTÓW NIE UMIE POGODZIĆ MECHANISTYCZNEGO, NAUKOWEGO WIDZENIA ŚWIATA Z DOGMATAMI WIARY. OPRACOWALI WIĘC DWIE RÓŻNE TEORIE, KTÓRYCH ZADANIEM JEST HARMONIJNE POŁĄCZENIE NAUKI I RELIGII: POMYSŁ NEWTONA OPIERA SIĘ NA ANTYCZNEJ PROTONAUCE, JAKĄ JEST ALCHEMIA, LEIBNIZ ZAŚ STWORZYŁ ŁĄCZĄCĄ CZAS, PRZESTRZEŃ I MATERIĘ, DZIEDZINĘ WIEDZY, KTÓRĄ NAZWAŁ MONADOLOGIĄ. ICH POMYSŁY ZNACZĄCO SIĘ RÓŻNIĄ I NIE WYGLĄDA NA TO, ABY DAŁO SIĘ JE POGODZIĆ. KSIĘŻNICZKA KAROLINA CHCIAŁABY ZAŻEGNAĆ KONFLIKT MIĘDZY DWOMA NAJŚWIATLEJSZYMI UMYSŁAMI ŚWIATA I ZAPOBIEC POLITYCZNO-RELIGIJNYM ZAWIROWANIOM, JAKIE Z PEWNOŚCIĄ BY Z NIEGO WYNIKNĘŁY. POPROSIŁA WIĘC DANIELA, DAWNEGO PRZYJACIELA OBU UCZONYCH, ABY ZOSTAWIŁ MŁODĄ ŻONĘ I SYNA W BOSTONIE, WRÓCIŁ DO ANGLII I PODJĄŁ SIĘ ROLI ROZJEMCY. DANIEL, ŚWIADOMY ZAWZIĘTOŚCI NEWTONA, UWAŻA, ŻE JEGO MISJA JEST SKAZANA NA NIEPOWODZENIE, ALE ZGADZA SIĘ SPRÓBOWAĆ - GŁÓWNIE DLATEGO, ŻE ŻYJE W BIEDZIE, A KSIĘŻNICZKA W ZAMIAN ZA POMOC ZAOFEROWAŁA MU HOJNĄ POLISĘ NA ŻYCIE. DANIEL WYRUSZA WIĘC Z BOSTONU W REJS NA POKŁADZIE MINERWY, SILNIE UZBROJONEGO STATKU HANDLOWEGO HOLENDERSKIEJ KOMPANII WSCHODNIOINDYJSKIEJ. MINERWA NAJPIERW ZOSTAJE UWIĘZIONA U WYBRZEŻY NOWEJ ANGLII PRZEZ NIESPRZYJAJĄCE WIATRY, A POTEM, W ZATOCE CAPE COD, ZAATAKOWANA PRZEZ BUDZĄCĄ GROZĘ PIRACKĄ FLOTYLLĘ KAPITANA EDWARDA TEACHA, LEPIEJ ZNANEGO JAKO CZARNOBRODY, KTÓRY DOWIEDZIAŁ SIĘ SKĄDŚ O OBECNOŚCI DOKTORA WATERHOUSE'A NA POKŁADZIE I ŻĄDA JEGO WYDANIA. KAPITAN MINERWY, OTTO VAN HOEK, KTÓRY NIENAWIDZI PIRATÓW ZNACZNIE BARDZIEJ NIŻ PRZECIĘTNY OFICER FLOTY HANDLOWEJ, STAWIA OPÓR I W TRWAJĄCEJ CAŁY DZIEŃ POTYCZCE ZWYCIĘŻA OKRĘTY TEACHA. Minerwa bezpiecznie przepływa Atlantyk, lecz nieopodal południowo-zachodnich wybrzeży Anglii wpada w objęcia sztormu i niewiele brakuje, by roztrzaskała się na skałach archipelagu Scilly. Pod koniec grudnia zawija do Plymouth dla dokonania napraw. Doktor Waterhouse schodzi z pokładu z zamiarem dotarcia do Londynu drogą lądową. W Plymouth spotyka Willa Comstocka, dawnego przyjaciela rodziny. WILL JEST WNUKIEM JOHNA COMSTOCKA, TORYSA I ARYSTOKRATY, KTÓRY W POŁOWIE UBIEGŁEGO WIEKU WALCZYŁ PRZECIW CROMWELLOWI, A PO RESTAURACJI WRÓCIŁ DO ANGLII I ZOSTAŁ WSPÓŁZAŁOŻYCIELEM TOWARZYSTWA KRÓLEWSKIEGO. PÓŹNIEJ POPADŁ W NIEŁASKĘ I MUSIAŁ SIĘ WYCOFAĆ Z ŻYCIA PUBLICZNEGO, ZA SPRAWĄ MIĘDZY INNYMI KNOWAŃ SWOJEGO (ZNACZNIE MŁODSZEGO) ODLEGŁEGO KREWNIAKA - I ZARAZEM ZACIEKŁEGO RYWALA - ROGERA COMSTOCKA. W SWOIM CZASIE DANIEL WYKŁADAŁ JEDNEMU Z SYNÓW JOHNA TAJNIKI FILOZOFII NATURALNEJ. SYN TEN PRZEPROWADZIŁ SIĘ PÓŹNIEJ DO CONNECTICUT, GDZIE ZAMIESZKAŁ W ROZLEGŁEJ POSIADŁOŚCI. TAM TEŻ URODZIŁ SIĘ I WYCHOWAŁ WILL, KTÓRY JEDNAK, DORÓSŁSZY, POPŁYNĄŁ DO ANGLII I ZAMIESZKAŁ W ZACHODNIEJ CZĘŚCI KRAJU. JEST UMIARKOWANYM TORYSEM I NOWO MIANOWANYM HRABIĄ LOSTWITHIEL. KRÓLOWA ANNA MUSIAŁA W OSTATNICH CZASACH NADAĆ WIELE PODOBNYCH TYTUŁÓW, ABY ZAPEŁNIĆ IZBĘ LORDÓW SPRZYJAJĄCYMI JEJ TORYSAMI. DANIEL SPĘDZIŁ DWUNASTODNIOWY OKRES ŚWIĄT BOŻEGO NARODZENIA Z RODZINĄ COMSTOCKÓW W ICH REZYDENCJI NIEOPODAL LOSTWITHIEL I DAŁ SIĘ WILLOWI NAMÓWIĆ NA KRÓTKI OBJAZD W DRODZE DO LONDYNU. KSIĘGA SZÓSTA ZŁOTO Salomona DARTMOOR 15 STYCZNIA 1714 NIE MA W ŻYCIU WIĘKSZEJ GŁUPOTY NIŻ WYNALAZCZOŚĆ. - JAMES WATT - MĘŻCZYŹNI DWAKROĆ OD PANA MŁODSI I DWAKROĆ CIĘŻSI GINĘLI NA TYCH PUSTKOWIACH, BEZBRONNI WOBEC OKRUTNEGO ZIMNA - POWIEDZIAŁ HRABIA LOSTWITHIEL, LORD-STRAŻNIK ZŁÓŻ CYNY, OPIEKUN LASÓW I ŁOWCZY DARTMOOR. WIATR AKURAT UCICHŁ, JAKBY BOREASZOWI CHWILOWO ZABRAKŁO POWIETRZA W PŁUCACH I MUSIAŁ ZACZERPNĄĆ TCHU GDZIEŚ NAD ISLANDIĄ. DZIĘKI TEMU MŁODY HRABIA MÓGŁ MÓWIĆ SWOIM ZWYKŁYM, SPOKOJNYM, KONKRETNYM TONEM. - PAN NEWCOMEN I JA JESTEŚMY ZASZCZYCENI PAŃSKIM TOWARZYSTWEM, ALE... PODMUCH ICH OGŁUSZYŁ. POCZULI SIĘ JAK PŁOMYKI ŚWIEC, KTÓRE ZA CHWILĘ ZOSTANĄ ZDMUCHNIĘTE. ZATOCZYLI SIĘ, ZAPARLI ZAWIETRZNYMI NOGAMI O CZARNY, KAMIENISTY GRUNT I POCHYLILI POD WIATR. LOSTWITHIEL ZAWOŁAŁ: - NIE UZNAMY PAŃSKIEGO ZACHOWANIA ZA NIEUPRZEJME, JEŚLI WRÓCI PAN DO MEGO POWOZU! SKINIENIEM GŁOWY WSKAZAŁ CZARNY POWÓZ, STOJĄCY NIEOPODAL NA TRAKCIE I ROZKOŁYSANY NA FRANCUSKICH RESORACH. JEGO KONSTRUKTORZY BARDZO SIĘ POSTARALI, BY WYGLĄDAŁ NA LŻEJSZY NIŻ BYŁ W RZECZYWISTOŚCI I TERAZ MIAŁO SIĘ WRAŻENIE, ŻE JEDYNYM, CO POWSTRZYMUJE GO OD KOZIOŁKOWANIA SKROŚ WRZOSOWISKA, JEST ZAPRZĘG NIEDOBRANYCH KONI POCIĄGOWYCH, KTÓRYM GRZYWY STAWAŁY DĘBA NA WIETRZE. - JESTEM SZCZERZE ZDUMIONY, ŻE MÓWISZ O OKRUTNYM ZIMNIE - ODPARŁ STARSZY MĘŻCZYZNA. - JAK DOSKONALE WIESZ, W BOSTONIE TAKA POGODA NIE WZBUDZIŁABY ŻYWSZYCH EMOCJI, A JA JESTEM UBRANY PO BOSTOŃSKU WŁAŚNIE. - ROZGARNĄŁ POŁY PROSTEGO PŁASZCZA ZE SKÓRY, ODSŁANIAJĄC PODSZEWKĘ ZE SKÓR SZOPÓW. - PO PRZEBYCIU KRĘTEGO JAK LUDZKIE WNĘTRZNOŚCI WĄWOZU LYD WSZYSCY CHĘTNIE ZACZERPNIEMY ŚWIEŻEGO POWIETRZA, A ZWŁASZCZA, JEŚLI MNIE WZROK NIE MYLI, PAN NEWCOMEN. THOMAS NEWCOMEN NIE POTRZEBOWAŁ DALSZEJ ZACHĘTY. JEGO TWARZ, BLADA JAK KSIĘŻYC, PORUSZYŁA SIĘ Z ENTUZJAZMEM W DÓŁ I W GÓRĘ, CO W WYPADKU KOWALA...
marlon791