3
Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Częstochowie
Dariusz Złotkowski
Historia nowożytna powszechna do 1789 roku
Przewodnik dla studentów historii, studiów dziennych i zaocznych
2001
Recenzenci Andrzej CHWALBA
Aleksander SWIEŻAWSKI
Redaktor Stanisław PODOBIŃSKI
Komitet Redakcyjny
Zygmunt BĄK, Janusz BERDOWSKI, Marek CETWIŃSKI, Romuald DERBIS, Joanna GROCHOWSKA, Mieczysław HŁOND, Jadwiga KNOP, Maria KONIECZNA-MICHALSKA,
Stanisław PODOBIŃSKI (redaktor naczelny), Henryk POPOWSKI, Aleksander ŻAKOWICZ
Skład komputerowy Dariusz ZŁOTKOWSKI
Łamanie komputerowe Małgorzata ADAMCZYK-KUKUŁKA
Korektor Maciej PODOBIŃSKI
Projekt okładki Tomasz ZIELONKA
Copyrigt by Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie & Dariusz Złotkowski
Częstochowa 2001
ISBN 83 - 7098 - 666 - 8
Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie, 42 - 200 Częstochowa, ul. Waszyngtona 4/8.
tel (0 34) 361 48 54, fax (0 34) 368 35 .53. Wydanie 1. Nakład 600 egz. Objętość 3,25 ark. druk. lAS).
SPIS TREŚCI
1. WSTĘP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 2. PROBLEMATYKA WYKŁADÓW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 3. ZESTAWIENIE DAT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 4. PROBLEMATYKA ĆWICZEŃ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 5. PROBLEMATYKA EGZAMINACYJNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 G. PRZYKŁADOWE ZESTAWY PYTAŃ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 7. PRZYKŁADOWE TESTY NA EGZAMIN PISEMNY
(II TERMIN) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 8. WSKAZÓWKI BIBLIOGRAFICZNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
1) WSTĘP
Studiowanie historii, w tym historii powszechnej wymaga olbrzymiej pracy własnej studenta. Na ostateczny wynik egzaminu, będący rezultatem opanowania względnie obszernego materiału, składa się kilka filarów. Pierwszy to wiedza wyniesiona z wykładów, która często powinna stanowić impuls do pracy własnej. Drugi to praca własna, możliwość przedyskutowania istotniejszych zagadnień na ćwiczeniach. Trzeci to samodzielne studiowane lektury, potraktowane znowu jedynie jako punkt wyjścia do indywidualnej pracy. Wreszcie filar czwarty to przygotowanie się do egzaminu rozumiane jako studiowanie historii, a nie jej intensywne i przejściowe opanowanie przed egzaminem.
1) Problematyka wykładów stanowi jeden z cyklów przybliżenia wiedzy rozumianej jako niezbędny materiał wyjściowy do samodzielnej pracy. Wykłady mają dać studentowi nie tylko znajomość podstawowych faktów, ale przede wszystkim umiejętność analizy i rozumienia procesów historycznych, ich właściwą interpretację.
2) Zestawienie dat. To jedynie zbiór podstawowych, chronologicznie uporządkowanych wydarzeń, pozwalających na utrzymanie w procesie historycznym pewnego porządku. Studiowanie historii to umiejętność interpretacji, ale interpretacji faktów właśnie. W stosownej części niniejszego przewodnika podano literaturę, która zawiera możliwość pełniejszego opanowania chronologii w zależności od predyspozycji osobistych studenta.
3) Problematyka ćwiczeń stanowi w zasadzie jedynie propozycję ze strony prowadzącego ćwiczenia i może ulegać modyfikacjom w zależności od potrzeb danej grupy studentów. Luźno potraktowany tok ćwiczeń daje możliwość wprowadzenia tematów szczególnie ważnych lub trudnych.
4) Zamieszczona w przewodniku względnie obszerna problematyka egzaminacyjna, przykładowe pytania, nawet podzielone w zestawy, czy kilka wersji testów, pozwoli uczynić z egzaminu formę sprawdzenia opanowanego materiału historycznego, a nie wyjątkowo stresujące dla studenta spotkanie.
2) PROBLEMATYKA WYKŁADÓW
Przedstawiona poniżej problematyka zawiera tematy wykładów kursowych. Mają one wskazać podstawowe dla danego tematu problemy. Przedstawić ujęcie określonego fragmentu dziejów powszechnych w możliwie szerokim tle. Ze szczególnym uwzględnieniem genezy zjawiska, przebiegu wydarzeń oraz skutków, które sprowadziły. Wykłady pomyślane są tak, by student po ich wysłuchaniu, został zainspirowany do samodzielnej już pracy z literaturą, która także zostanie wyszczególniona przy danym wykładzie. Wykładowca nie rości sobie, oczywiście, prawa do wyczerpującego przedstawienia danego tematu. Przedstawiając swoje spojrzenie w danej sprawie, chce raczej sprowokować studenta do dyskusji.
1 ) Inflanty w polityce europejskiej w XVI wieku.
2) Polacy w Moskwie na początku XVII stuleciu.
3) Wyprawa Czarnieckiego do Danii 1658/59.
4) Sztuka i literatura baroku.
5) Polityka W. Brytanii wobec Irlandii XVII - XVIII wiek.
6) Odkrycia geograficzne i wyprawy badawcze XVII - XVIII wiek.
7) Powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej.
8) Konstytucja USA.
9) Nowa Francja - Kanada XVI - XVIII wiek.
10) Konfederacja Szwajcarska XVI - XVIII wiek.
11) Szwecja wobec problemów europejskich (od unii kalmarskiej).
12) Polityka Turcji w Europie.
13) Aktywność polityczna Francji w Europie XVI - XVIII wiek.
14) Państwo pruskie w XVIII wieku.
I 5) Rosja w okresie rządów Piotra I.
16) Katarzyna II wobec problemów Rosji.
[Wykładowca zastrzega sobie możliwość zmiany tematyki wykładów]
3) ZESTAWIENIE DAT
Przedstawione poniżej zestawienie konkretnych dat ma na celu zwrócenie uwagi studenta na najważniejsze wiadomości z dziedziny faktografii, która będzie od niego wymagana. Dopiero na tej kanwie zaistnieje możliwość rozbudowywania bardziej szczegółowej wiedzy historycznej.
Zaproponowane zestawienie zawiera jedynie daty niezbędne. Jest podstawą chronologii, którą student winien opanować do egzaminu. Bez znajomości szkieletu faktograficznego niemożliwe jest bowiem zrozumienie procesów zachodzących w historii.
W poniższym zestawieniu pominięto daty związane z historią Polski, ponieważ występują one przy egzaminie z Historii nowożytnej Polski do 17J5 roku. Studentom pragnącym naprawdę studiować historię, można zaproponować następujące pozycje książkowe:
I ) Chronologia polska. Praca zespołowa pod redakcją B. Włodarskiego, Warszawa 1957 (fragmenty dotyczące historii państw ościennych)
2) Historia od X - XX wieku. Polska i sąsiedzi. Kronika wydarzeń, Toruń 1992.
3) Encyklopedia szkolna Historia, Warszawa 1993. 4) Tablice historyczne, Warszawa 1996.
5) I. Geiss, Dzieje świata. Daty i konteksty historii powszechnej, Katowice 1997.
6) M. Czapliński, A. Łoś, J. Maroń, W. Mrozowicz, Historia w datach, Warszawa 1997.
7) L. Bielski, M. Trąba, Tablice historyczne, Bielsko-Biała 1999. i inne.
Podstawowe daty
1492 - I wyprawa Krzysztofa Kolumba do Ameryki
12 X 1492 - wyprawa Krzysztofa Kolumba dotarła do wybrzeży wyspy San Salvador
1493 - 1496 - II wyprawa Krzysztofa Kolumba (m.in odkrycie Jamajki i Puerto Rico)
1497 - wyprawa Johna Cabota dotarła do wybrzeży Nowej Funlandii
1498 - 1500 - III wyprawa Krzysztofa Kolumba
1498 - Vasco da Gama dotarł do Indii
1499 - Americo Vespucci zbadał i opisał wschodnie i północne wybrzeża Ameryki Południowej
1502 - 1504 - IV wyprawa Krzysztofa Kolumba do Ameryki
1507 - ogłoszenie przez papieża Juliusza II odpustu w celu zdobycia środków na budowę Kaplicy Sykstynskiej
1513 - napisanie przez Nicolo Machiavelliego Księcia
1514 - przymierze Moskwy z Habsburgami przeciwko państwu polsko-litewskiemu
1516 - wydanie przez Tomasza More Utopii
1517 - ogłoszenie przez Marcina Lutra 95 tez
1519 - elekcja Karola Habsburga na cesarza (unia personalna Hiszpanii z Rzeszą Niemiecką)
1519 - 1522 - wyprawa Ferdynanda Magellana dookoła świata (powrót pod dowództwem S. del Cano)
1520 - ekskomunika papieska Marcina Lutra
1522 - 1566 - szczytowy okres potęgi tureckiej, rządy Sulejmana II Wspaniałego
1521 - zdobycie Belgradu przez Turków
1523 - wybór Gustawa Wazy na tron Szwecji, rozpad Unii Kalmarskiej (istniała od 1397 roku)
1524 - 1525 - wojna chłopska w Niemczech
1526 - bitwa pod Mohaczem, śmierć Ludwika Jagiellończyka
1527 - zajęcie Rzymu przez wojska cesarskie (Sacco di Roma)
1527 - sejm szwedzki wprowadził reformację
1534 - król Henryk VIII ogłosił się głową kościoła w Anglii
1541 - podział Węgier pomiędzy Turcję, Habsburgów i spadkobierców Jana Szapolyai (Zapolly)
1543 - Mikołaj Kopernik ogłosił dzieło O obrotach sfer niebieskich
1545 - 1563 - sobór w Trydencie
1547 - Iwan IV Groźny koronował się i przyjął tytuł "cara Wszech Rusi"
1555 - pokój w Augsburgu
1558 - 1570 - I wojna północna
1559 - opublikowanie pierwszego indeksu ksiąg zakazanych
1562 - 1572 - system rządów opryczniny w Rosji
1565 - najstarsza stała osada europejska w Ameryce - kolonia St. Augustine na Florydzie
1571 - bitwa pod Lepanto
1572 - noc św. Bartłomieja we Francji
1573 - 1603 - okres Momoyama w Japonii - rządy dyktatorów wojskowych
1588 - klęska Wielkiej Armady
1598 - edykt nantejski
1598 - bitwa pod Linkóping (rządy Zygmunta III w Szwecji od 1592 r.)
1598 - 1605 - panowanie Borysa Godunowa w Moskwie
1599 - detronizacja Zygmunta III Wazy w Szwecji na rzecz Władysława IV Wazy
1600 - detronizacja polskiej linii Wazów w Szwecji
1605 - 1615 - Miguel de Cervantes Saavedra Don Kichot
1606 - powstanie przeciwko Dymitrowi I i Polakom w Moskwie
1606 - Holender Willem Janszoon jako jeden z pierwszych odkrył Australię
1608 - powstanie Unii Protestanckiej w Rzeszy Niemieckiej
1609 - powstanie Ligi Katolickiej w Rzeszy Niemieckiej
1611 - 1632 - rządy Gustawa Adolfa w Szwecji
1612 - kapitulacja polskiej załogi na Kremlu w Moskwie
1613 - wybór Michała Romanowa na cara Rosji (rządy Romanowych trwały do 1917 r.). Główna linia Romanowych panowała w Rosji do 1762 roku. Natomiast dalej władza spoczywała w rękach przedstawicieli z dynastii Holstein-Goltorp-Romanow
1614 - zwołanie stanów generalnych we Francji (ostatni raz przed 1789 rokiem)
1618 - 1648 - wojna trzydziestoletnia
1624 - 1642 - kardynał de Richelieu pierwszym ministrem we Francji
1627 - 1628 - oblężenie i zdobycie twierdzy La Rochelle we Francji
1638 - 1639 - zamknięcie przez Japonię portów dla statków europejskich
1640 - zerwanie unii personalnej pomiędzy Hiszpanią a Portugalią od 1580 roku
1640 - krótki parlament w Anglii
1640 - 1653 - długi parlament w Anglii
1641 - 1652 - powstanie w Irlandii
1642 - 1646 - Abel Tasman odkrył Nową Zelandię
1643 - 1715 - rządy Ludwika IV we Francji (1661 - 1715 rządy osobiste)
1643 - 1661 - kardynał Mazzarini pierwszym ministrem Francji
1644 - początek panowania w Chinach dynastii Cing (do 1911 r.)
1653 - 1658 - Oliver Cromwell - lordem protektorem
1655 - 1660 - II wojna północna
1681 - edykt w Fontainebleau (odwolanie edyktu nantejskiego)
1683 - odsiecz Wiednia
1689 - przyjęcie w Anglii "Ustawy o prawach" (Bill of Rights) wprowadzającej dominację parlamentu nad królem
1699 - traktat w Karłowicach
1700 - 1721 - III wojna północna
1703 - założenie Sankt Petersburga
1704 - 1711 - powstanie Franciszka Rakoczego w Siedmiogrodzie przeciwko Habsburgom
1706 - traktat w Altranstadt
1709 - bitwa pod Połtawą
1713 - ogłoszenie przez cesarza Karol VI tzw. "sankcji pragmatycznej" dotyczącej sprawy następstwa tronu
1717 - założenie I loży masońskiej w Londynie
1721 - zajęcie Inflant przez Rosję
1722 - Piotr I wydał "Tabelę rang"
1725 - 1730 - I wyprawa kamczacka Vitusa Beringa
1726 - l 743 - kard. A.H. de Fleury pierwszym ministrem Francji
1732 - 1743 - II wyprawa kamczacka Vitusa Beringa
1733 - 1735 - wojna o sukcesję polską
1740 - 1742 - zajęcie Śląska przez Prusy
1740 - 1780 - rządy Marii Teresy w Austrii
1740 - 1786 - rządy Fryderyka II w Prusach
1744 - 1745 - II wojna śląska
1753 - 1793 - Wenzel Anton Kaunitz kanclerzem Austrii
1756 - 1763 - III wojna śląska (wojna siedmioletnia)
1762 - 1796 - rządy Katarzyny II w Rosji
1773 - "bostońskie picie herbaty"
1774 - I kongres Kontynentalny w Filadelfii
1775 - II kongres Kontynentalny (Waszyngton dowódcą armii kolonialnej)
4 lipca 1776 roku - przyjęcie przez Kongres Deklaracji niepodległości
1780 - 1790 - samodzielne rządy w Austrii Józefa II
1783 - traktat w Paryżu kończący wojnę o niepodległość USA
1786 - 1797 - rządy Fryderyka Wilhelma II w Prusach
1787 - uchwalenie Konstytucji USA
14 lipca 1789 roku - zdobycie Bastylii początek rewolucji we Francji
4) PROBLEMATYKA ĆWICZEŃ
[Uwaga: na realizację każdego tematu przeznaczono 2 ćwiczenia)
1) Reformacja najistotniejszym problemem Europy w I połowie XVI wieku
a) sytuacja społeczna i ekonomiczna Europy w przededniu reformacji
b) czołowi reformatorzy: Marcin Luter, Jan Kalwin, Tomasz Muntzer, Ulryk Zwingli, Henryk VIII
c) przebieg reformacji w poszczególnych krajach
d) stanowisko Kościoła Katolickiego - kontrreformacja (reformacja katolicka)
Podstawowa literatura przedmiotu
Góralski Z., Pierwsza Rzesza Niemiecka, Warszawa 1975;
Tokarczyk A., Protestantyzm, Warszawa 1980;
Lau F., Marcin Luter, Warszawa 1966;
Todd J.M., Marcin Luter. Studium biograficzne, Warszawa 1970;
Tokarczyk A., Jan Kalwin, Warszawa 1989;
Piechowski J., Prorok czy dyktator, Jan Kalwin, Katowice 1988;
Piwko S., Jan Kalwin, życie i dzieło, Warszawa 1995;
Kautsky K., Tomasz More i jego utopia, Warszawa 1948.
2) Wojna trzydziestoletnia
a) sytuacja polityczna, społeczna i religijna w Rzeszy i innych państwach centralnej Europy.
b) bezpośrednie przyczyny wybuchu wojny
c) podstawowe okresy wojny, ważniejsze bitwy, sylwetki dowódców. d) skutki wojny 1618 - 1648
Wawrykowa M., Dzieje Niemiec 1648 - 1789, Warszawa 1976;
Szelągowski A., Rozkład Rzeszy a Polska za panowania Władysława IV, Kraków 1907;
Czapliński W., Śląsk a Polska w pierwszych latach wojny trzydziestoletniej (1618 - 1620), "Sobótka" 1947. s. 141 - 181.
3) Rewolucja burżuazyjna w Anglii, (przyczyny, przebieg i skutki)
a) sytuacja społeczna i polityczna w Anglii w przededniu rewolucji.
b) konflikt pomiędzy królem a parlamentem (wojna i rywalizacja na forum parlamentu)
c) armia "nowego ładu", Oliver Cromwell - lordem protektorem.
d) restauracja Stuartów - Anglia monarchią parlamentarną.
Konopczyński W., Dzieje parlamentaryzmu angielskiego, Warszawa 1923;
Grzybowski S., Cromwell i jego wiek, Warszawa 1959;
Grzybowski S., Pretendenci i górale. Z dziejów unii szkocko-angielskiej, Warszawa 1971;
Zins H., Historia Anglii, Wrocław 1971;
Grzybowski S., Historia Irlandii, Wrocław 1977.
4) Rola Habsburgów w Europie XVI - XVIII w.
a) pozycja dynastyczna Habsburgów w Europie XV/XVI w.
b) rywalizacja z Jagiellonami w XVI stuleciu
c) Habsburgowie wobec głównych problemów XVII wieku.
d) Austria pod władzą Habsburgów w XVIII stuleciu.
Wereszycki H., Historia Austrii, Wrocław 1972;
Baczkowski K., Zjazd wiedeński 1515. Geneza, przebieg, znaczenie, Warszawa 1975.
Pociecha W., Polska wobec elekcji Karola V w roku 1519, Wrocław 1947;
Staszewski J., Europa i świat w epoce oświeconego absolutyzmu, Warszawa 1995.
5) Polityka Francji w Europie XVII - XVIII w.
a) Francja w dobie reformacji i wojen religijnych
b) wzrost znaczenia Francji od początku XVII wieku
c) rządy kardynałów: Richelieu i Mazzarini'ego
d) okres osobistych rządów Ludwika XIV
e) miejsce Francji w ekspansji kolonialnej (np. Nowa Francja)
f) Francja wobec amerykańskiej wojny o niepodległość
g) przyczyny Wielkiej Rewolucji Francuskiej w 1789 roku
Baszkiewicz J., Historia Francji, Wrocław 1974; Lechicka J., Absolutyzm w Francji, Warszawa 1987; Libiszowska Z., Król-Słońce i jego czasy, Warszawa 1968;
Gaxotte P., Ludwik XIV, Warszawa 1992;
Baszkiewicz J., Ludwik XVI, Wrocław 1983;
Komaszyński M., Księcia Contiego niefortunna wyprawa po koronę Sobieskiego, Warszawa 1971;
Komaszyński M., Polska w polityce gospodarczej Wersalu (1661 - 1715), Wrocław 1968;
Rostworowski E., O polską koronę. Polityka Francji w latach 1725 - 1733, Wrocław 1958;
Kiereś Z., Szlachta i magnateria wobec Francji 1573 - 1660, Warszawa 1988.
...
vonavi