POJĘCIA
Akumulacja pierwotna - proces gromadzenia kapitału stwarzający warunki rozwoju kapitalizmu; występował w Europie w XVI i XVII w.
Autarkia – dążenie do samowystarczalności gospodarczej państwa, (termin - J. Fichte w 1800). W XX wieku stała się jednym z celów polityki gospodarczej państw faszystowskich oraz jedną z cech socjalistycznej industrializacji;
dążenie do s.g. występuje w okresach kryzysów ekon., przygotowywania i prowadzenia wojen; s.g. może być niekiedy narzucona przez dyskryminacyjną politykę innych krajów; stan s.g. współcześnie wydaje się niemożliwy do osiągnięcia
Barter - wymiana bezpośrednia: towar za towar bez udziału pieniądza; najstarsza forma wymiany, powsz. przed wynalezieniem pieniądza; współcześnie występuje w handlu międzynar., zwł. między krajami o niewymienialnej walucie
Dumping – sprzedaż towarów na rynku zagr. po cenach niższych od cen na rynku krajowym, nawet poniżej kosztów własnych; d., uznawany za środek nieuczciwej konkurencji, jest zabroniony.
Deflacja - zmniejszenie się obiegu pieniężnego; może nastąpić samoczynnie w wyniku zastoju lub recesji gospodarczej, bądź może być dokonane przez władze monetarne w celu przeciwdziałania inflacji; zazwyczaj d. powoduje spadek przeciętnego poziomu cen; przeciwieństwo inflacji.
Demonetaryzacja złota – oderwanie systemu walutowego od choćby teoretycznego związku ze złotem i rezygnacja z praktyki określania parytetów walut w złocie. Decyzja podjęta przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy w 1976 podczas Konferencji w Kingston
Etatyzm - działalność gosp. państwa; polega na zakładaniu przedsiębiorstw państw., tworzeniu udziałów państwa w przedsiębiorstwach prywatnych oraz na regulowaniu życia gosp. za pomocą środków administracyjnych; państwo tworzyło sektor państwowy w gospodarce; rozwinął się w okresie I wojny światowej, nast. w latach 30-tych pod wpływem wielkiego kryzysu. W wys. stopniu były zetatyzowane gospodarki faszystowskie, a niemal całkowicie - g. krajów komunistycznych.
Europejski Plan Odbudowy – trudna syt. gosp. powojennej Europy wpłynęła negatywnie na ekonomikę USA. Kraje europejskie, dłużnicy amerykańscy, nie były w stanie spłacić kredytów zaciągniętych w czasie wojny. Obawa przed powtórzeniem się kryzysu z 1929-33 spowodowała opracowanie przez ekonomistów amer. Planu Odbudowy Europy (=Plan Marshalla; w tym Niemczech).Oferowany wszystkim krajom europ., ale postawiono warunek: nieobecność komunistów w rządzie danego kraju. Zw. Radziecki i inne kraje "demokracji ludowej" odmówiły uczestniczenia w Planie. Wielkość potrzeb na odbudowanie Europy określono na 22 mld USD. Program pomocy obejmował lata 1948-52; były to: dostawy, kredyty (też bezzwrotne) na sumę 16, 4 mld USD Þrekonstrukcja, ożywienie i stworzenie war. do rozwoju gospodarki
Fabryka – pojęcie to wykształciło się w okresie przejścia z manufakturowego systemu produkcji do produkcji maszynowej opartej na podziale pracy. W początkowym okresie fabryką nazywano małe warsztaty wytwarzające maszyny, później znalazło ono zastosowanie przy charakteryzowaniu systemu wytwarzania (produkcja fabryczna). Obecnie pojęcie to jest zbliżone do pojęcia zakładu przemysłowego.
Grynderstwo – rozpowszechnione na przełomie XIX i XX w., w okresach dobrej koniunktury gospodarczej, zjawisko zakładania spółek akcyjnych zapewniających wysoki zysk jej założycielom (zysk grynderski), głównie poprzez sprzedaż akcji znacznie powyżej wartości nominalnej, zawyżenie wartości kapitału założycielskiego, fałszowanie dokumentów, posługiwanie się podstawionymi osobami itp.. Działalność taka , jako niezgoda z interesami akcjonariuszy, jest obecnie w wielu krajach prawnie zakazana.
Hiperinflacja - wzrost przeciętnego poziomu cen powyżej 100% w skali roku; zjawisku h. towarzyszy załamanie ogólnogosp., zamiera handel i kredyt, pojawiają się oznaki kryzysu nadprodukcji, powsz. i żywiołowa ucieczka od pieniądza krajowego do wartości rzeczowych i walut obcych; inflacja na tyle szybka, że nie nakręca już koniunktury
Imperializm -
1. określenie polityki zagranicznej państw, polegającej na dążeniu do podporządkowania sobie jak największych terytoriów (w tym kolonii) i do zdobywania hegemonii na jakimś obszarze, poprzez podbój zbrojny lub podporządkowywanie ekonomiczne, ideologiczne czy polityczne ;
2. wg W.Lenina - najwyższe, ostatnie stadium rozwoju kapitalizmu
3.epoka hist. charakteryzująca się świat. dominacją kilku mocarstw, zapoczątkowana pod koniec XIX w
Industrializacja - (uprzemysłowienie), proces szybszego rozwoju przemysłu w stosunku do innych działów gospodarki i wynikający z tego zwiększony udział przemysłu we wzroście dochodu nar.; w starych eur. krajach kapitalist. i. odbywała się w różnych okresach XIX w. i trwała kilkadziesiąt lat; tylko w W. Brytanii rozpoczęła się w końcu XVIII w.
Interwencjonizm państwowy – polityka aktywnego oddziaływania państwa na przebieg procesów gospodarczych. (przeciwieństwo liberalizmu gosp.) Zwolennicy i. wskazują na 3 główne jego cele: ograniczenie bezrobocia do poziomu uznanego za niezbędny, pobudzenie popytu globalnego, którego niedostateczny poziom uznaje się za jedną z przyczyn wahań koniunkturalnych oraz podniesienie tempa wzrostu gospodarczego. Narzędzia I. :
przedsięwzięcia inwestycyjne państwa zwiększające zatrudnienie bez wzrostu podaży dóbr i usług (np. roboty publiczne), Dotacje do nierentownych przedsiębiorstw lub ich nacjonalizacja, Protekcjonizm w zakresie handlu zagranicznego, Polityka monetarna, Polityka fiskalna. I.stwarza zagrożenie inflacją, wynikające ze zwiększonych wydatków budżetu państwa (deficyt budżetowy).Źródłem ich finansowania jest najczęściej dług publiczny.
Kapitał finansowy – majątek, który może przynosić jego właścicielowi dochód w postaci wartości dodanej. Kapitał w przedsiębiorstwie wyst. w postaci kapitału własnego i kapitału obcego. Do k. własnego zalicza się środki będące własnością przedsiębiorstwa, np. wkłady właścicieli (wspólników, udziałowców, akcjonariuszy), rezerwy z zysków itp. K. obcy to środki będące czasowo w dyspozycji przedsiębiorstwa, np. pożyczki, kredyty, zobowiązania wobec dostawców, pracowników itp.
Kartel - zmowa przedsiębiorstw z jednej gałęzi w sprawie poziomu cen, wielkości produkcji i podziału rynków zbytu; celem k. jest osiągnięcie zysku wyższego niż w warunkach konkurencji; współcześnie k. są zakazane przez ustawodawstwo antymonopolowe; najbardziej znanym k. jest OPEC
Kibuc - dobrowolna żyd. wspólnota osadnicza w Izraelu; pierwotnie roln., później roln.-przem., oparta na wspólnej własności ziemi i środków produkcji, ochotniczej pracy, równych prawach i obowiązkach oraz zbiorowej odpowiedzialności jej członków.
Koncern - forma organizacji skupiającej przedsiębiorstwa o odrębnej osobowości prawnej, należące do jednego właściciela; k. powstaje w wyniku koncentracji kapitału, gdy działalność przedsiębiorstwa obejmuje coraz więcej faz wytwarzania danego produktu, od wydobycia surowców poprzez ich przetwarzanie w półfabrykaty po wytwarzanie dóbr finalnych
Luddyzm - ruch robotniczy w Anglii na przeł. XVIII i XIX w., którego członkowie niszczyli maszyny w większych centrach przemysłowych jako źródło niskich zarobków i bezrobocia.
Leseferyzm – maksyma sformułowana przez fizjokratów; stała się podstawową zasadą liberalizmu gospodarczego; oznacza swobodę produkcji i przepływu towarów na rynku, co ma być najlepszym sposobem zaspokojenia potrzeb ludzkich; termin pochodzi z franc. laissez- faire, laissez-passer -pozwólcie działać, pozwólcie przechodzić.
Manufaktura - przedfabryczne przedsiębiorstwo przem. stosujące podział pracy przy ręcznej produkcji; na zach. Europy od XIII–XV w., w Polsce od schyłku XVI w., rozkwit w XVIII w.; w XIX w. m. przekształciły się w fabryki
Manufaktura rozproszona - sys. nakładczy rozwinął się, w nowym sys. organizatorem produkcji i właścicielem towaru był nakładca, wynajmował on rzemieślników, robotników niewykwalifikowanych do pracy, produkcja polegała na rozłożeniu procesu wytwarzania na szereg czynności prostych, nie wymagających specj. UmiejętnościÞtania pracaÞceny towarów niskieÞduże zyski przedsiębiorców; rozwinęła się przez postęp techniczny, zapotrzebowanie na wyroby masowe; objęła górnictwo, włókinen., papiern., drukarstwo; rozw. Się w XVII i XVIII w, największy odbiorca: armia (mundury, buty, broń, amunicja
Monopson - nazwa rynku, na którym jest tylko jeden nabywca sprzedawanych towarów czy usług. Monopsonista ma istotny wpływ na ceny rynkowe. Kupując dodatkowe jednostki towaru przyczynia się do wzrostu popytu i wzrostu cen.
Nakładczy system produkcji – system organizacji produkcji i zbytu; polega na produkcji przez poszczególnych wytwórców ściśle określonych zamówień składanych przez osobę, która producentowi dostarcza surowców (czasami także narzędzi produkcji); nakładca określał zwykle asortyment, jakość i wzory produktów, organizując jednocześnie ich zbyt; powstał w XIII w. w pn. Włoszech i we Flandrii, stworzony przez kupców chcących złamać monopol produkcyjny cechów; w efekcie jego wprowadzenia cześć kupców przekształciła się w przedsiębiorców nakładców; przyczynił się do rozkładu systemy cechowego oraz rozwoju manufaktury; obecnie wyst. w postaci chałupnictwa.
NEP - NOWA EKONOMICZNA POLITYKA (Nowaja ekonomiczeskaja politika), 1921–29 polityka gosp. partii bolszewickiej w sow. Rosji i ZSRR; zastępowała komunizm woj.; przywrócono funkcje pieniądza, zniesiono obowiązkowe dostawy żywności od chłopów, dopuszczono prywatny handel i drobny przemysł; od poł. lat 20. stopniowo ograniczana
„niewidzialna ręka rynku”- pod koniec XIX w. zaczęto w inny sposób myśleć o gospodarce: liberalizm gospodarczy (A. Smith) zakładał samoregulujące działanie mechanizmu rynkowego; liberałowie postulowali max. Ograniczenie gosp. roli państwa, redukcję jego funkcji do roli "nocnego stróża" i poborcy podatków i ewentualnie regulatora ceł. We wszystkich pozostałych sprawach miała decydować N.R.R..
New Deal - NOWY ŁAD (ang. New Deal), program reform ekonomicznych i społecznych, realizowany od 1933 w USA przez prezydenta F.D. Roosevelta w celu likwidacji skutków wielkiego światowego kryzysu gospodarczego; jego podstawę stanowił interwencjonizm państwowy
Oligopol - najczęściej wyst. model rynku, na którym wyst. niewielka liczba- od dwóch (duopol) do kilkunastu - producentów, których dcyzje cenowe są wzajemnie uzależnione, najczęściej w formie paralelizmu cenowego, gdy decyzje co do ceny podejmuje największe przedsiębiorstwo o. (lider cenowy), a pozostał je naśladują, bądź mniej lub bardziej formalnych umów, dot. wspólnej polityki cenowej (umowa dżentelmeńska, kartel, syndykat itp.) . wyst. u produktów jednorodnych (np. stal, ropa naftowa) jak i zróżnic. (np. samochody, papierosy, sprzęt elektroniczny). Wejście nowych firm do o. jest utrudnione, ze względu na konieczność dysponowania dużym kapitałem, na bariery technologiczne lub prawne. W o. dominują pozacenowe formy konkurencji
(reklama, poprawa jakości, atrakcyjności produktów, wprowadz. nowych, stosowanie dogodnych dla odbiorców form i warunków sprzedaży)
Plan Marshala - 1948-1952 , Plan Odbudowy Europy (ERP); polegał na amer. kredytach dla Europy, które stały się podstawą odbudowy i przyszłej integracji Europy Zachodniej. Państwa komunistyczne odmówiły udziału w Planie. W ramach Planu Stany Zjednoczone udzieliły Europie kredytów w wysokości ok. 17 mld USD. Kraje korzystające z Planu utworzyły w 1948 roku OEEC (Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej, z niej: OECD).
Podatek inflacyjny -
“Project Manhatan”- tajny program rządu USA, mający na celu budowę bomby atomowej, w III 1942 rozpoczęto jego realizację, pocz. realizowany przez National Defence Committee, potem: Army Corps of Engineers; powstały 3 centra badawcze : Columbia University (przekształcenie uranu w pluton), University of Chicago i U.of California (pozyskiwanie U253), skonstruowano bombę atomową (J.R. Oppenhaimer, w Los Alamos); I reakcja łańcuchowa (E. Fermi, Chicago, 2 XII 1942), I próba eksplozji nuklearnej (16 VII 1945), 6 VIII 1945 zrzucono bombę atomową na Hiroszimę, a 9 VIII 1945 na Nagasaki; łącznie w prace projetu było zaangażowanych 125 tys. osób, wydano na niego 2 mld dolarów; 1946 prace P.M. przejęła Komisja Energii Atomowj
Przymus akumulacji -
Reganomika – termin od nazwiska prezydenta USA Ronalda Reagana , była polityką gospodarczą opartą na monetaryzmie i ekonomii podaży. Polegała na redukcji podatków, restrykcyjnej polityce pieniężnej i ograniczaniu interwencjonizmu przy równoczesnym wzroście wydatków zbrojeniowych.
Rewolucja menedżerska - (menedżer to wysoko wykwalifikowany, najemny kierownik firmy zastępujący właściciela w zarządzaniu. Menedżerowie upowszechnili się wraz z koncentracją kapitału i monopolizcją), nast. w III cyklu koniunkturalnym, gdy właściciele firm przestali być jednocześnie ich kierownikami. Koncepcja głoszona przez amer. Socjologa J. Burnhama w 1941, zawierał tezę, że nowczesne społeczeństwo zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie stawało się społeczeństwem kierowników", co miało dprowadzić do konwergencji (upodobnienia) sytemy gospodarki planowej typu radzieckiego i gosp. rynkowej.
RWPG - RADA WZAJEMNEJ POMOCY GOSPODARCZEJ (RWPG), organizacja współpracy gosp. państw podporządkowanych politycznie i ekonomicznie ZSRR; działała 1949–91, siedziba w Moskwie; efektywność RWPG w sferze integracji gosp. była niska; w rzeczywistości Rada była narzędziem narzucania państwom satelickim przez Moskwę kierunków wzrostu gosp., odpowiadającym jej imperialnym celom; równocześnie jednak członkostwo w RWPG umożliwiało korzystanie z tanich sow. źródeł surowców i energii oraz mało wymagających rynków zbytu
SDR - SPECJALNE PRAWA CIĄGNIENIA (ang. Special Drawing Rights), rozrachunkowa jednostka pieniężna MFW („papierowe złoto”); utw. w celu stabilizacji systemu walutowego 1967 (używana od 1970), od 1981 liczona z koszyka 5 walut (dolar 42%, marka 19%, jen, frank fr. i funt ang. po 13%)
„Sherman Act”-
Stagflacja – recesja gospodarcza chrakteryzująca się równoczesną inflacją i stagnacją produktu narodowego, chr. Dla lat 70- tych. W przypadku spadku produktu narodowego mówiono o slumpfacji
Syndykat - (konsorcjum), porozumienie między podmiotami gosp.; zawiązywane w celu dokonania wspólnego przedsięwzięcia przekraczającego możliwości poszczególnych udziałowców lub rozłożenia ryzyka między różne podmioty
Trust - jedna z form wielkich przedsiębiorstw, powstała w wyniku koncentracji; t. jest przedsiębiorstwem powstałym w miejsce dotychczas istniejących i posiada osobowość prawną
Trzeci Świat KRAJE ROZWIJAJĄCE SIĘ , grupa państw Afryki, Ameryki Łac., Azji i Oceanii z reguły postkolonialnych, nie uprzemysłowionych lub słabo uprzemysłowionych, gł. roln.; b. zróżnicow. : na jednym biegunie kraje nowo uprzemysłowione, należące do OPEC, na drugim — najbiedniejsze; o wyodrębnieniu tej grupy państw zadecydował proces dekolonizacji po II w.ś. i podział świata na 2 systemy polit.-gosp.: kapitalist. (tzw. I Świat — Zachód) i komunist. (tzw. II Świat — Wschód); większość z nich była przedmiotem walki o wpływy między Wschodem a Zachodem; po uzyskaniu niepodległości, w większości k.r.s. nastąpiło pogłębienie niekorzystnych zjawisk (wys.bezrobocie i bezdomność, przeludnienie aglomeracji miejskich, wys.odsetek analfabetów, niski poziom opieki zdrowotnej, wys.śmiertelność niemowląt, wys.przyrost naturalny)
Tunel walutowy – system walutowy ustanowiony podczas konferencji smithsoniańskiej IMF w XII 1971, wprowadzony w miejsce systemu z Bretton Woods. Zwiększał zakres tolerancji dla wahań kursów walut do 2,25% w obie strony. Wewnątzr tunelu funkcjonowało bardziej restrykcyjne porzumienie dotyczące walut europejskich, wąż walutowy. Tunek przetrwał do wiosny 1973, kiedy to zastąpiony został przez system płynnych kursów, czyli floating
Wąż walutowy - odrębne porozumienie walutowe krajów europejskich, zawarte w 1972 r. i dopuszczające wahania o połowę mniejsze niż w tunelu wlautowym, czyli o 1,125% w każdą stronę. W 1973 "wąż wyszedł z tunelu", co znaczyło, że również po przejściu IMF na system płynnych kursów Europejczycy postnowili utrzymać dawne restrykcje. Utrzymano je również w utworzonym w 1979 Europejskim Systemie Walutowym. Kres istnieniu węża przyniósł kryzys walutowy w sierpniu 1993, kiedy to tolerancję wahań kursów poszerzono do 15%.
„widzialna ręka państwa”
„Wielki skok w Chinach” – próba szybkiego przezyciężenia zacofania gospodarczego drogą forsownej industrializacji, podjęta z inicjatywy Mao Tse-tunga w Chinach w latach 1958-1962. Dokonać się ona miała poprzez rozwój chałupniczego wytopu rud żelaza prze chłopstwo zorganizowane w kolektywnych konplekasach rolno-przemysłowych zwanych komunami ludowymi. Zakończyła się katastrofalnym głodem.
Urbanizacja - proces przejawiający się rozwojem miast, wzrostem ich liczby, powiększeniem się obszarów miejskich i udziałem ludnośći miejskiej w całości zatrudnienia; proces u. dokonuje się w czterech zasadniczych strefach: demograficznej, przestrzennej, ekonomicznej i społecznej.
Zaibatsu nazwa wielkich spółek finansowo-przemysłowo-handlowych w Japonii, które akumulują większość kapitału narodowego i wywierają wpływ na rząd oraz główne partie polityczne.
„złota akcja”- ekon. akcja dająca wpływ na strategiczne decyzje dotyczące funkcjonowania spółki
ZUS ZAKŁAD UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH (ZUS), centr. organ administracji państw. w Polsce, utw. 1960, siedziba w Warszawie; stwierdza i ustala obowiązek ubezpieczenia społ., ustala uprawnienia do świadczeń i zasady ich wypłacania, pobiera składki na ubezpieczenia.
- 1 -
ZARZADZANIE-WSB