Pistis_nr_3.pdf

Spis treści

1658

Piotr Prokopiak

Życie i Myśl Fausta Socyna…………………….…5

Socynianizm – doktryna tolerancji religijnej

i wolności sumienia………………………………10

Monolog ekstatyczny…………………………….22

Historia śmierci Serveta………………………..24

Dziedzictwo Serveta…………...……………….....27

Kalendarium dziejów braci polskich……..32

Abrakadabra cz. 3………………………………..44

Czy możliwe jest odrodzenie(...)...………….51

My socynianie………………………………………55

Wracając do Boga………………………………..65

to było jak młot na czarownice

nagle ojcowskie dęby

zaszumiały trynitarnie

brzozy wdziały dominikańskie habity

ptak wołającego na puszczy ugrzązł

w akademiach skarlałych

słuchaczy Lutra i Kalwina

dojrzał do strząśnięcia z nóg

proch po tumultach polemik

wypluci na powikłane trakty

unoszą nad obce źródła zasuszone

czteroewangeliczne koniczyny

Redakcja numeru

Cyprian Sajna, dr hab. Jerzy Kolarzowski,

Piotr Prokopiak, Rafał Szulc,

Lesław Kawalec, Andrzej Wrotnowski

przypomną czasem pod rakowieckie łąki

ojczyznę wyrodną stępiałą pod

kontrreformacyjnym ogniem i siarką

zaprawdę

lżej będzie ziemi sodomskiej

i gomorejskiej w dzień rozbioru

niż Rzeczpospolitej

Red. Naczelny:

Cyprian Sajna.

Z-ca:

Rafał Szulc.

Wydawca:

Cyprian Sajna.

Projekt okładki & skład:

Cyprian Sajna.

Wszystkich, którzy chcieliby się skontak-

tować z redakcją prosimy o kontakt mai-

lowy na adres:

są mogiły znane tylko Jahwe

gdzie darń tętni psalmami

w przekładzie Szymona Budnego

tam tęsknią do zmartwychwstania wywo-

łani

z szerokiej drogi Bracia Polscy

czulą tabliczki w dłoniach

scio cui credidi

redakcja@pistis.pl

Zachęcamy również do częstego odwie-

dzania strony internetowej czasopisma:

www.pistis.pl

na której znajdziecie wiele ciekawych ar-

tykułów, ogromną bazę wiedzy i inspiracji

duchowej, a także będziecie mogli nawią-

zać braterską społeczność i duchową więź.

***

1 | Strona

Od Redakcji

Interesował się nimi [braćmi polskimi, przyp.] cały ówczesny

świat.(...) Jest to wielkim zaniedbaniem nauki polskiej, że

nie wyzyskano dotąd tak ponętnego tematu i nie rewindy-

kowano wkładu polskiego w doniosłą pracę myślową, z któ-

rej wyrosło

europejskie Oświecenie.

- Stanisław Kot

Bracia Polscy (zwani też arianami lub socynianami od nazwiska Fausta Socyna) nale-

żą do jednego z tych ruchów, których wartość jest współcześnie niedoceniana i pamięć któ-

rych starano się zatrzeć. Historia jednak lubi być przewrotna i często ci, którzy niosą

krzyż

pański

by skończyć jako pogrzebani na zawsze, zmartwychwstają. Budzi się z popiołów prze-

szłości duch, który na nowo ogarnia umysły wzniosłymi ideami stymulując jednostki do

przebudzenia. To właśnie

pozostaje tym, co nie ginie razem z cielesnością.

I chociaż od czasu wygnania arian z Polski (1658 rok) próżno na naszych terenach

szukać zborów i kościołów tej kacerskiej wiary (poza dziwacznymi hybrydami), to jednak

mało kto zdaje sobie dzisiaj sprawę, że powszechnie akceptowane w Europie wartości huma-

nistyczne, takie jak

myśl

były

nieodłącznym elementem doktrynalnym tej religijnej grupy. Co więcej, to właśnie prace so-

cynian stymulowały najwybitniejsze umysły ówczesnej Europy. Racjonalizm, priorytet rozu-

mu, będący dzisiaj nieodłączną częścią światopoglądu człowieka Zachodu również stanowi

spuściznę polskich arian. Prace rakowian pod wieloma względami były pionierskie. Na grun-

cie najnowszych badań można bez przesady stwierdzić, że bracia polscy przygotowali fun-

dament pod epokę oświecenia i przysporzyli się w niemałym stopniu do propagowania idei

humanistycznych na świecie.

Dlatego właśnie niniejszy numer czasopisma poświęcamy prawie w całości Braciom

Polskim. To oni stanowić mogą dzisiaj niezwykle silną inspirację duchową dla nas wszystkich.

Tym bardziej, że ten niezwykły ruch wyrósł w tej samej, polskiej tradycji i kulturze, w której

przyszło i nam żyć.

Ufam, że lektura 3. numeru czasopisma Pistis przyniesie nowe wiadomości obezna-

nym już nieco w tym temacie czytelnikom, ale także pozwoli zupełnym laikom zdobyć wy-

starczającą wiedzę na temat tego ruchu, by wyrobić sobie o nim własne zdanie.

wolność sumienia

ochrona praw człowieka

tolerancja

, czy

pacyfizm

Miłej lektury,

Cyprian Sajna

Redaktor Naczelny

Warto jeszcze wyjaśnić nazewnictwo, które może wprowadzić w kłopot czytelników nieobe-

znanych dobrze w temacie. Ruch religijny, który omawiamy, sam siebie określał mianem

Chrystian

lub współwyznawcy określali siebie po prostu

braćmi

. Ponieważ ruch narodził się

na ziemiach polskich, nazywano ich

(pod taką tez nazwą wydane zostają

ich dzieła na emigracji w Amsterdamie, jako Biblioteka Braci Polskich). Bardzo popularną

nazwą, stosowaną od wieków jest „arianie”. Jest to jednak określenie zastosowane przez ka-

tolików na grupę braci polskich, które miało równać ich ze starożytną herezją wywodzącą się

od Ariusza. Inne nazwy to utarta na zachodzie Europy nazwa „

braćmi polskimi

socynianie

” od nazwiska Fau-

sta Socyna, jednego z przywódców. Można też braci polskich nazywać

, co też

praktykowano, wskazując tym samym na teologiczny pogląd wiary w Boga jednoosobowego.

unitarianami

Bracia Polscy

Wstęp

Jerzy Kolarzowski

Historia ma dwóch bohaterów -

wybitne jednostki i zbiorowości ludzi,

którzy dzięki mądrości i osobistej dro-

dze życiowej stanowią istotny Zbioro-

wy podmiot dziejów. Początek XVII

stulecia znakomicie ilustruje historię

idei tworzoną przez geniusza i elitar-

ną zbiorowość. Po poprzednim stuleciu

pozostał wynalazek druku i religijny

podział Europy. Siedemnasty wiek

otwiera twórca nowożytnego dramatu

ilustrującego relacje świata zewnętrz-

nego do psychiki - Szekspir i działal-

ność Braci Polskich na polu edukacji,

piśmiennictwa, drukarstwa, nauk hu-

manistycznych i ścisłych.

Europejski liberalizm miał wielu

protagonistów: Bracia Polscy byli

ważnym etapem, który przyczynił się

do zjawiska, które możemy nazwać:.

ideą narodzin jednostki u początków

naukowej refleksji nad prawem i poli-

tyką.

uzasadnia podjęcie tematu. Dotychczas

mimo znacznej liczby piśmiennictwa

na temat Braci Polskich (zwłaszcza w

latach 1956 – 1970) taka mono-grafia

nie powstała. Luka w tym względzie

jest tym dotkliwsza, że po wielokroć w

różnorodnych rozprawach i studiach

skupiano się na wewnętrznych i dok-

trynalnych sporach toczonych w śro-

dowisku polskich arian. Prawie w ogó-

le nie zajmowano się kronikarstwem

ariańskim, a już zupełnie pomijany był

stosunek tej grupy do najistotniejszych

zagadnień politycznych w omawianym

okresie. Projekt w sposób istotny włą-

cza historyczną perspektywę idei wol-

nościowych, praw człowieka i pacyfi-

zmu.

Działalność Braci Polskich sta-

nowi istotne ogniwo (pomiędzy dzia-

łalnością P. Włodkowica w pocz. XV

wieku a Oświeceniem) w walce elity

intelektualnej o zakres swobód jed-

nostki i prawa człowieka. Do nie-

wątpliwego wkładu tej grupy w zakre-

sie idei prawa natury i zasad nowożyt-

nego społeczeństwa należy przedsta-

wienie podziału, tego co polityczne na

sfery życia prywatnego i sferę życia

publicznego, jako roz-dzielnych, lecz

wzajemnie się uzupełniających. Ich

zdaniem w sferze publicznej naczel-

nymi wartościami nieodzownymi do

społecznego konsensusu powinny być

racjonalność, wolność i tolerancja. Na-

tomiast sprawiedliwość, demokracja i

samookreślenie religijne mają charak-

ter partykularny i z tych powodów w

poglądach arian zalazły się w sferze

prywatno-prawnej.

Zagadnieniem elitarnej grupy

wyznaniowej Braci Polskich intereso-

wano się w poprzednich latach w spo-

sób selektywny. Ideologią i myślą poli-

tyczną Braci Polskich w latach dwu-

dziestych poprzedniego stulecia zaj-

mował się prof. St. Kot. W ostatnim

piętnastoleciu obiektywne studia nad

językiem i formami piśmiennictwa

różnowierczego podjęli przedstawicie-

le filologii polskiej. Od czasu pracy Sta-

nisława Kota złożony stosunek pol-

skiego arianizmu do Rzeczpospolitej i

porządku prawnego w niej obowiązu-

jącego nie był przedmiotem syntetycz-

nych badań, studiów i analiz. Potrzeba

obiektywizmu oraz bogactwo faktogra-

ficzne związane z udostępnionymi w

minionym okresie nowymi źródłami,

Według najnowszego stanu ba-

dań, można zrekonstruować losy zboru

3 | Strona

Braci Polskich w I Rzeczypospolitej.

Konfrontując ze sobą główne osie kon-

fliktów wewnętrznych w Rzeczpospoli-

tej drugiej połowy XVI wieku i pierw-

szej połowy XVII stulecia z debatami na

tematy polityczne w obrębie zboru

ukaże się złożony obraz stosunku tej

grupy wyznaniowej do państwa oraz

pełne spektrum ich ewolucji.

Relacje Braci Polskich w odniesieniu

do państwa, jego ustroju - monarchii

elekcyjnej, polityki zagranicznej i sys-

temu prawnego Rzeczpospolitej są zło-

żone i wielokrotnie podlegały wypa-

czającym uproszczeniom. Bez

uwzględnienia tego szerokiego histo-

rycznego tła wydarzeń europejskich i

polskich z drugiej połowy XVI stulecia i

pierwszej XVII nie możliwa jest pełna,

panoramiczna rekonstrukcja losów,

zaplecza ideowego, piśmiennictwa i

dorobku tych oryginalnych przedsta-

wicieli społeczeństwa I Rzeczypospoli-

tej.

relacjach z państwem i kościołami w

obrębie podzielonego jeszcze na stany

społeczeństwa. Utrzymywali silne i

stałe związki z przedstawicielami in-

nych narodów, zwłaszcza z Żydami, z

Niemcami i Rumunami siedmiogrodz-

kimi, stając się zwolennikami i auten-

tycznymi przedstawicielami ówcze-

snego internacjonalizmu. Ponadto sku-

piona wokół Akademii w Rakowie gru-

pa nawiązywała i pielęgnowała kon-

takty z najwybitniejszymi przedstawi-

cielami powstającej od początków

XVII-ego wieku wspólnoty tzw. euro-

pejskiej „republiki uczonych”.

Osobną i tylko częściowo znaną

sprawą jest recepcja poglądów Braci

Polskich przez społeczności pro-

testanckie Europy Zachodniej i Amery-

ki Płn., a także przez wybranych inte-

lektualistów XVII i XVIII stulecia (Sa-

muel Pufendorf, John Locke, Izaak

Newton i Thomas Jefferson). Natomiast

w dziejach i kulturze polskiej Socynia-

nie funkcjonowali najpierw jako grupa

naznaczenia społecznego – „heretycy

winni wszelkiego zła spadającego na

Rzeczpospolitą” a później jako „czarna”

i „biała” legenda w zależności od okre-

su i zapotrzebowania dyktowanego

przez aktualną rzeczywistość.

Problematyka praw jednostki, a

zwłaszcza szeroko pojęta tolerancja

religijna w myśli ariańskiej – to poglą-

dy, które w trakcie debat prowadzo-

nych wewnątrz i na zewnątrz grupy, z

biegiem wydarzeń stały się znamienne

dla tej wspólnoty. Dodatkowo rozpa-

trzone zostaną zagadnienia wzajem-

nych relacji pomiędzy wyznaniami,

koncepcja rozdziału sfery prywatno-

prawnej i publicznoprawnej oraz od-

dzielenie sfery publicznej od kryteriów

i kontrowersji wyznaniowych. Bracia

Polscy w I Rzeczpospolitej po uchwa-

leniu Konfederacji Warszawskiej sta-

nowią unikalne zjawisko w skali świa-

towej. Podejmowana przez nich pro-

blematyka stosunku jednostki wobec

państwa, zakres jej praw podmioto-

wych oraz stopień przyznanych swo-

bód stanowi niepodważalny wkład do

koncepcji, które legły u korzeni nowo-

żytnego liberalizmu. Ich nonkonfor-

mizm przejawiał się w literaturze i

nowoczesnej doktrynie „swobodnego”

sumienia, którą traktowali jako wy-

zwanie i zobowiązanie. Byli orędowni-

kami poszanowania godności ludzkiej

– godności wobec prawa, a także w

Bracia Polscy

Życie i myśl

Fausta Socyna

Opracował: Cyprian Sajna

Faust Socyn urodził się 5 grudnia

1539 roku w Toskanii, w mieście Siena. Po

włosku pisał się Faustino Sozzini. Pocho-

dził z zamożnej rodziny skoligaconej z

wielu świetnymi rodami włoskimi, m.in. z

papieżami: Piusem II i III oraz z Pawłem V.

Stryjem Fausta Socyna był

uznają jedynie Boga Ojca, Jezusa Chrystusa

zaś za człowieka, którego Bóg wywyższył

W Koloszwarze ma do spełnienia powie-

rzoną przez Blandratę misję, której celem

jest przekonanie

Franciszka Davida

jego błędzie.

(1510-

1579) głosił tzw. nonadorantyzm, czyli

pogląd wg którego nie należy wzywać

Chrystusa w modlitwach, ani wielbić, sko-

ro był tylko człowiekiem. Pogląd niebez-

pieczny dla prężnie rozwijającego się uni-

tarianizmu, z uwagi na to, że władzę w

Siedmiogrodzie przejął Krzysztof Batory,

zagorzały katolik.

Po drodze do Koloszwaru, Faust

Socyn odwiedza po raz pierwszy w życiu

Kraków. Misja przekonania Davida Socy-

nowi się nie udaje. Upomnienia, by

ostrożniej postępował, z uwagi na możliwe

zagrożenie, nie znajdują aprobaty u Fran-

ciszka. Z jeszcze większą żarliwością głosi

do ludu, że wzywanie Chrystusa jest tym

samym co wzywanie Marii i świętych.

Owocuje to skazaniem przez księcia scho-

rowanego już wówczas Davida na doży-

wotnie więzienie i ostatecznie jego śmier-

cią za kratami. Oskarżycielem jest Blandra-

ta. Sprawa Davida wzbudziła powszechne

oburzenie w Siedmiogrodzie i w Polsce. W

kilkanaście lat później (1595) Socyn bę-

dzie musiał jeszcze się bronić przed zarzu-

tami szpiegostwa i zdrady w specjalnym

liście do unitarian w Siedmiogrodzie.

W czerwcu 1579 roku Socyn po-

wraca znowu do Krakowa. Odtąd już nigdy

nie opuści granic Polski, spędzając tutaj 24

lata swego życia. W roku 1580 pisze

czwarty traktat, dopełniający jego doktry-

nę religijną –

Franciszek David

humanista, antytrynitarz i myśliciel reli-

gijny, utrzymujący żywe kontakty z Kalwi-

nem, Bullingerem, czy Melanchtonem. On

to zapoznał swojego bratanka ideami re-

formacji. W oparciu o rozmowy i pozostałe

po zmarłym Leliuszu pisma, Faust Socyn

publikuje komentarz do pierwszego roz-

działu Ewangelii Jana.

Początkowa, młodzieńcza fascyna-

cja Faustina ideami ewangelicznymi i teo-

logią, zamiera na dwanaście lat, które spę-

dza jako dworzanin wielkiego księcia To-

skanii Cosimo I. Po latach ocenia ten okres

jako stracony na rzecz próżnowania i leni-

stwa, w czasie którego jedynymi jego po-

ważnymi zajęciami było pisanie sonetów i

korespondencja z przyjaciółmi.

W roku 1574 opuszcza na zawsze

Włochy, by osiąść w Bazylei, która naów-

czas jest punktem zbornym wolnomyśli-

cieli religijnych. W atmosferze swobod-

nych dyskusji powstają dwa ważne trakta-

ty Socyna:

Leliusz Socyn

„O Jezusie Chrystusie Zbawi-

cielu”

(1578) zawierający rdzeń jego dok-

tryny oraz odnoszący się do antropologii

„O stanie pierwszego człowieka przed

upadkiem”

Jesienią 1578 r. Socyn na prośbę

Giorgio Blandraty

antytrynitarnego dzia-

łacza reformacyjnego, który działał na te-

renie Polski i Siedmiogrodu

(

) udaje się do

Koloszwaru w Siedmiogrodzie (Węgry) w

którym istniało wówczas silne ugrupowa-

nie unitariańskie (

W Krakowie czuł się Socyn swoj-

sko, istniała tutaj liczna kolonia włoska, a

„O autorytecie Pisma św.”

unitarianie za Boga

5 | Strona

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: