ZAGADNIENIA DO EZGAMINU Z HISTORII FILOZOFII
1. PRZEJŚCIE OD MITOLOGII DO NAUKI I PIERWSZE ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE WG TALESA Z MILETU.
Gdy rozpoczynała się filozofia w Grecji, nauki szczegółowe jeszcze nie istniały, natomiast Grecy posiadali już:
· wierzenia religijne
· umiejętności praktyczne
· reguły życiowe.
Filozofia miała z nimi pewne podobieństwa i do nich w swych początkach nawiązywała.
Mity stanowiły pierwszą próbę zrozumienia świata. Stawiały wobec każdej rzeczy pytania dotyczące jej pochodzenia, łączyły się w całości tworząc kosmogonię. Przejście od mitów do umiejętności i nauki nastąpiło dzięki Talesowi z Miletu w VI w. p.n.e.
Tales był wybitnym politykiem, technikiem, inżynierem, kupcem, uczonym. Znał sposoby mierzenia wysokości piramid, przepowiedział zaćmienie Słońca.
Nauka, jego zdaniem, różni się od umiejętności swoim uporządkowaniem, zanalizowaną formą, dowodami. Nauka wymaga nie tylko umienia, lecz i rozumienia. Różnią się także celem – celem nauki są prawdy interesujące same przez się; umiejętności – prawdy praktycznie cenne.
Tales postulował, iż wszystko jest z wody; jego poprzednicy mówili o bóstwach wody, on o samej materii, realnym przedmiocie. Inni tworzyli mitologię, Tales dokonał przewrotu w sposobie myślenia. Dociekał co było początkiem świata, przedmiotem jego zainteresowań była przyroda, nie oddzielał pojęcia materii od sił życia, był więc HILOZOISTĄ (materia + życie).
2. ZASADA, NATURA I BEZKRES W FILOZOFII ANAKSYMANDRA.
Anaksymander to uczeń Talesa, napisał pierwsze w Grecji dzieło filozoficzne – „O przyrodzie”.
Wyraz „arche” oznaczał najpierw początek, z czasem zaczął znaczyć „zasada”.
„Przyroda” to „natura”, czyli to, co staje się, rozrasta i rozradza, ale nie ulega zmianie.
„Bezkres” wyraża bezgraniczność materii, jej nieokreśloność.
To z bezkresu przyroda ciągle powstaje, bezkres istniał na początku i istnieje nadal, a traci swą nieokreśloność w miarę tego, jak kształtuje się zeń przyroda.
Zasada jest bezgraniczna, gdyż inaczej wyczerpałaby się. Przyroda powstaje z bezkresu.
Anaksymander uważał, że stawanie odbywa się poprzez wyłanianie się przeciwieństw.
3. OGIEŃ, JAKO ZASADA ŚWIATA, ZMIENNOŚĆ RZECZY, ICH WZGLĘDNOŚĆ, A TAKŻE POJĘCIE LOGOSU WG HERAKLITA Z EFEZU.
Ogień to arche, staje się morzem, powietrzem, ziemią i z powrotem ogniem; to z niego wszystko powstaje i na nim się kończy.
OGIEŃ
skraplanie
POWIETRZE
spływa
WODA
ZIEMIA
Woda wsiąka
Zasadniczą własnością przyrody jest zmienność, obrazem rzeczywistości jest rzeka – wszystko płynie, niepodobna wkroczyć dwa razy do tej samej rzeki.
Natura jest ciągłą śmiercią i ciągłym rodzeniem się. Teoria powszechnej zmienności nosi nazwę HERAKLITYZMU.
Zacierają się granice między przeciwieństwami, nie ma wyraźnej granicy między nocą, a dniem, młodością, a starością, są więc tym samym, są względne. Heraklit obserwował, że nic, co istnieje, nie ma własności stałych i bezwzględnych, wszystko jest zmienne, jedynie zmienność jest stała.
Człowiekiem rządzi rozum (logos), stąd wniosek, że wszechświatem też. Rozum to siła kosmiczna, w której człowiek ma swój udział.
4. PARMENIDESA TEORIA BYTU I JEGO METODA DEDUKCYJNA. APORIE ZENONA Z ELEI.
Byt jest, niebytu nie ma – główne założenie Parmenidesa; polegał on więc na ontologicznej zasadzie tożsamości.
Własności bytu:
· nie ma początku, ani końca, jest więc wieczny,
· ciągły,
· nieruchomy,
· niezmienny, niepodzielny.
Jest stały i jedyny.
Metoda dedukcyjna:
Parmenides zaufał rozumowi i dedukcji; z dwóch rodzajów poznania (myślowe i zmysłowe), uznawał tylko myślowe. Odrzucał doświadczenie, wytworzył przekonanie, że byt ma cechy trwałości, a trwałość wyklucza zmianę. Łączność między bytem, a doświadczeniem, wiedzą rozumową, a tą o faktach, została zerwana.
ZENON Z ELEI:
Twórca dialektyki, bronił tezy o niezmienności bytu, atakował ruch:
· dychotomia ruchu – przedmiot, docierając do celu, musi najpierw przejść połowę drogi, później połowę z połowy i tak w skończonej ilości czasu nie sposób, by pokonał nieskończoną liczbę odcinków, ruch jest więc niemożliwy,
· Achilles – najszybszy biegacz nie dogoni najwolniejszego,
· strzała – pozostaje w spoczynku, zawieszeniu w powietrzu, tylko czas mija,
· stadion – wszystko jest względne, jeśli jeden przedmiot porusza się szybciej od drugiego, ale wolniej od trzeciego, niepodobna stwierdzić czy porusza się wolno czy szybko, więc ruchu nie ma.
Był przeciwnikiem poznania zmysłowego.
5. ATOMISTYCZNA TEORIA DEMOKRYTA.
Bytów jest wiele, są nimi atomy
Atomy spełniają definicję bytu Parmenidesa tzn. nie powstają i nie giną, są wieczne. Wielość atomów nie jest wielością, którą można spostrzec zmysłowo. Atom jest niewidzialny dla zmysłów, bo jest niezłożony, a jedynie to, co złożone, to co da się rozłożyć na części, możemy spostrzegać zmysłowo. Atom jednak jest widzialny dla oka intelektu. Atom, o którym mówi Demokryt jest atomem pomyślanym.
ATOM=IDEA (gr. idein- widzieć)
Atom jako idea jest tym, co może zobaczyć jedynie oko intelektu.
Atom Domokryta jest czystą materialnością nie zmieszaną z innymi postaciami materii. Rzeczy są mieszaninami atomów.
Demokryt twierdzi, że powszechną własnością atomów jest ruch. Ruch ma charakter czysto mechaniczny tzn. polega na zmianie miejsca. Zdaniem Domokryta istnieją tylko atomy i próżnia. Próżnia jest niezbędna dla wytłumaczenia zjawiska ruchu. Jakże mogłyby poruszać się atomy, gdyby nie było pustego miejsca, gdzie mogłyby się usunąć?
6. LICZBA, JAKO ZASADA ŚWIATA WEDŁUG PITAGOREJCZYKÓW.
Pitagorejczycy to filozofowie italscy, którzy zakładali, że świat powstał z liczby, jej to bowiem zawdzięcza swój kształt i ład, ona jest „życia zasadą i kierownikiem”. Istnieje hipoteza, iż Pitagorejczycy bazowali na teorii atomistów i z twierdzenia, że w rzeczach realne są jedynie ich cechy ilościowe, wysunęli własną teorię dotyczącą zasady świata. Rozumieli liczbę, jako realny kształt, przestrzenną wielkość, realną siłę w przyrodzie.
7. RELATYWIZM I KONWENCJONALIZM PROTAGORASA.
Protagoras sformułował filozoficzne zasady, w imię których występowali sofiści. Był sensualistą, twierdził, że ludzkie poznanie jest oparte na postrzeżeniach, a przyczyna względności rzeczy tkwi w postrzeganej rzeczywistości. Jeśli postrzeżenia są względne, to taka musi też być rzeczywistość. Relatywizm Protagorasa miał zabarwienie antropologiczne – wszystkich rzeczy miarą jest człowiek.
Konwencjonalizm jest dalszą konsekwencją relatywizmu. To, że niektóre spośród względnych praw są uważane za obowiązujące, jest wynikiem umowy. Krycjasz uważał, że prawo obowiązujące jest wytworem większości słabych, religia zaś wymysłem silnego władcy, dla pohamowania tłumu.
Sofiści nie zaprzeczali, że istnieją także „prawa natury”. Jeden z odłamów sofistów uznawał wyższość stosunków umownych nad naturalnymi, bo dzięki nim zamiast siły, może zapanować sprawiedliwość społeczna.
Protagoras znaczną cześć życia poświęcił, by konwencje odpowiadały wymaganiom rozumu; dążył do zreformowania prawa, a kara nie miała być zemstą za przestępstwo, a odstraszeniem od popełnienia go.
8. POGLĄDY ETYCZNE I METODA FILOZOFOWANIA SOKRATESA.
Sokrates to postać powszechna w dziejach filozofii, jednak Hegel kwestionuje jej istnienie ponieważ:
· Sokrates niczego nie napisał,
· źródła informacji o nim to jedynie relacje mu współczesnych,
· podstawowe źródło informacji stanowią Dialogi Platona, jednak on w usta Sokratesa wkłada całą swoją teorię idei, Platon przelewa w Sokratesa wszystko, co swoje.
Według Sokratesa istotę człowieka stanowi jego dusza, dusza bowiem jest tym, co wyróżnia człowieka spośród wszystkich innych istot. Pojęcie duszy pojawiło się znacznie wcześniej od Sokratesa, np. w literaturze greckiej (Homer). Jednak u Sokratesa dusza po raz pierwszy występuje jako składnik osobowy: integralna i moralna osobowość, wewnętrzne rozeznanie tego, co dobre i złe. Dusza urasta do rango pojęcia zarówno intelektualnego, jak i moralnego.
Cel filozofii Sokratesa jest celem etyczno-pedagogicznym. Nauczał on arete (cnoty). Wg niego
ARETE=EPISTEME
CNOTA=WIEDZA
Ignorancja to wada przeciwstawiona cnocieÞ przewrót na tradycyjnej skali wartości, gdyż przed Sokratesem liczy się materialność, on wywyższył wewnętrzne wartości duszy.
Dwie zasady etyki Sokratesa:
· Cnota = wiedza
· Nikt nie czyni zła dobrowolnie
Kto czyni zło, które jest niewiedzą, czyni je z powodu niewiedzy, a nie dlatego, że chce zła, które jest złe.
Istnieje związek konieczny między poznaniem a czynieniem dobra, czyli nie jest możliwe, aby ten, kto wie, czym jest dobro, nie czynił dobra.
Ta teoria przeczy faktom. Maksyma Owidiusza stanowi ripostę na intelektualizm etyczny Sokratesa:
WIDZĘ, POCHWALAM TO, CO DOBRE, ALE WYBIERAM GORSZE.
Według Sokratesa poznanie dobra to warunek konieczny i wystarczający do czynienia dobra. Jednak w działaniu moralnym poznanie jest ważne, ale wola równie ważna.
Sokrates w etyce prezentuje eudajmonizm- szczęście jest najwyższym celem człowieka, motywem jego działań, kryterium moralnej oceny postępowania.
Szczęścia nie dają dobra zewnętrzne ani ciała, ale jedynie duszy. Szczęście tym samym zostaje przez Sokratesa zinterioryzowane (uwewnętrznione), uwolnione od wszystkiego, co pochodzi z zewnątrz.
Sokrates wywyższa słowo, twierdzi, że język nie jest systemem umownych znaków, jest obrazem rzeczywistości, obrazem prawdy. Odnalezienie znaczenia słowa to dotarcie do prawdy.
Zwrócił uwagę na terminy ogólne z zakresu etyki (dobro, sprawiedliwość) i próbował wykazać, że sens tych terminów nie jest dowolny, lecz konieczny, ogólny, niezmienny. W pojęciach etycznych jest tym samym zawarta wiedza i to wiedza konieczna, ogólna, niezmienna.
Sokrates interesował się tylko pojęciami etycznymi.
SOKRATES reprezentuje pryncypializm, przeciwstawiający się relatywizmowi Sofistów, gdyż według niego zasady moralne obowiązują wszędzie.
METODY FILOZOFOWANIA SOKRATESA:
· Metoda enenktyczna- zbijanie, odpieranie argumentów przeciwnika;
· Metoda majełtyczna- sztuka położnicza.
Majełtyka:
· Sokrates porównywał swoją filozofię z zawodem jego matki (sztuka położnicza);
· to nie tylko metoda nauczania, ile metoda wspólnego z uczniem dochodzenia do prawdy; Sokrates nie naucza w sensie przekazywania gotowych prawd, lecz pomaga w uzyskiwaniu samowiedzy tym, którzy noszą w sobie jakąś autentyczną wiedzę; jego misją jest jedynie odbierać płody mądrości Þ sztuka położnicza; jednak jest to metoda arystokratyczna, bo stosowana tylko w stosunku do tych, w których duszach jest już zawarta jakaś wiedza.
Sokrates rozmawiał jednak również z tymi, którzy wiedzy nie mieli, wobec nich jednak stosował metodę enenktyczną, polegającą na tym, że udawał, że nic na jakiś temat nie wie, a przede wszystkim, że wierzy w kompetencje rozmówcy, następnie pozornie pozytywnie przyjmował udzieloną mu odpowiedź, a potem wykazywał jej słabe strony, sprowadzając do absurdu. Dlatego też metoda enenktyczna jest metodą negatywną, która ma ukazać rozmówcy słabość i pozorność jego wiedzy.
9.
PLATONA NAUKA O IDEACH, DUSZY I POZNANIU.
10.
11.
12.
Platon jako pierwszy wykazuje, że oprócz rzeczywistości zmysłowej istnieje rzeczywistość ponadzmysłowa, transcendentna, ujmowana intelektem.
Poglądy Platona à idealizm
Wszelki idealizm, jaki występuje w historii filozofii ma źródła platońskie.
Idealizm od idea (współcześnie ma inne znaczenie niż u Platona).
Obecnie idea to pojęcie, myśl, przedstawienie umysłowe, natomiast u Platona: idea à coś, co jest przedmiotem myśli, ku czemu myśl się zwraca, bez czego myśl nie byłaby myślą.
Wg Platona idea nie jest bytem mentalnym (takim, który istnieje tylko w myśli), lecz obiektywną, niezależną od myśli rzeczywistością, będąca prawzorem rzeczy zmysłowych.
Idea à z gr. Idein = widzieć
Platon używa słowa idea w znaczeniu przenośnym, dla oznaczenia rzeczywistości niewidzialnej dla zmysłów, możliwej do ujęcia tylko przez intelekt.
Platon wprowadził pojęcia: oko ducha, oko intelektu.
Platon postawił pytanie à „Czy to, co ujmujemy za pomocą pojęć (to, co ogólne) istnieje w rzeczywistości czy też jest konstrukcją naszego umysłu?” Wykazuje, ze to, co ogólne, co jest przedmiotem pojęć, istnieje w rzeczywistości jako idea.
Idee są przedmiotami pojęć.
Stanowisko Platona jest następujące: oprócz świata realnych czasowo, przestrzennych rzeczy aisthetos à (kosmos) istnieje świat ogólnego bytu (idei) à kosmos noetos (noein = rozumieć, myśleć).
Jak Platon dochodzi do stwierdzenia istnienia świata ponadzmysłowych idei?
W dialogu Fedon Platon spowiada się z psychologicznej genezy teorii idei.
Mówi on, że przeszedł okres empiryzmu, ale zmęczyła go ta droga dochodzenia do prawdy, dlatego zaczął patrzeć nie na rzeczy zmysłowe. Zaczął brać pod uwagę jedynie słowa, pojęcia i na nich dokonywał operacji.
Doświadczenie zmysłowe mówi nam o nieprzebranym bogactwie przedmiotów konkretnych, ponieważ zmysły są zawsze nakierowane na to, co jednostkowe i zmienne.
Jeżeli chcemy coś powiedzieć o tych przedmiotach posługujemy się pojęciami. Pojęcia odznaczają się (w przeciwieństwie do danych zmysłowych) stałością, jednością.
Zdaniem Platona pojęcia (stałe i ogólne) zawsze odnoszą się do jakiegoś przedmiotu.
Jeżeli pojęcia odznaczają się stałością i jednością to przedmioty, które odpowiadają pojęciom muszą również posiadać te same cechy.
Znane nam z doświadczenia rzeczy są zmienne i wielorakie, stąd wniosek è rzeczy zmysłowe nie są przedmiotami pojęć.
Przedmiotami pojęć są byty o zupełnie innej naturze è idee.
Gdziekolwiek Platon znajduje wspólny wyraz (pojęcie) na oznaczenie wielu przedmiotów jednostkowych tam przeczuwa idee.
W dialogu Państwo Platon mówi: przywykliśmy zawsze przyjmować jedną ideę dla wielu przedmiotów, którym nadajemy tę samą nazwę.
Platon przyjmuje idee
ü Przedmiotów naturalnych (człowieka, drzewa)
ü Abstraktów (pojęć abstrakcyjnych: dobra, sprawiedliwości)
ü Artefaktów (przedmiotów wytworzonych przez człowieka: idea stołu, krzesła).
...
lindita