krahe- agresja.pdf

ROZDZIAL 1

Agresja - gl6wne Poiecia

elem tego rozdzialtjest przedstawieniedwu fundamentalnych kwestii, kt6-

rych poinanie stanowiwarunek koniecznydo zrozumienia badari psychologii

spolecznejnad agresj4, omawianychw nastgpnychrozdzialach.Po pierwsze,zdefi-

nio*ut" musi zostai kluczowe pojgcie ,,agresja", abyprecyzyiniewyodrgbnilziawi-

skawchodz4ce w zakrestegokonstruktu. Wa2ne jest to, by osiEgn46 porozumienie,

codo podstawowychkryteri6w klasyfikowaniadanego zachowania jako agresywne-

go i stworzydtypologig r62nychpostaci agresji,poniewaz mnogosc jej przejaw6w

stanowi powa2nyproblem pojgciowy. Po drugie, om6wienie dominuj4cych metod

badanialgresji jest niezwykle istotne jako podstawakrytycznej oceny zgromadzo-

nej dot4d wiedzy. Psychologowieuwalai4 za banal stwierdzenie, 2e rezultaly ba-

diwcze zale24wznacznymstopniu odnarzgdzipomiaru, zapomoc4 kt6rych je uzy-

skano. Jednak2e w publicznej debacie o agresji wnioski na temat jej przyczyn

i konselcwencji przyjmowanes4zazwyczajbez zv,tracaniaszczeg6lnej uwagi na pod-

stawy metodologiczne.Wagg tej sprawyilustruje kontrowersja wok6l szkodliwych

efeki6w przemocy w mediach - obie strony konfliktu odwotuj4 sig do wybranych

snarzgdzia pomiaru

AGRESJA

wynik6w badari, 2ebypotwierdzi6 swoje pogl4dy,ignoruj4c fakt, ze r6znice w kon-

kiuzjach wynikaj4 .rgito z r62nicw metodologii. Dlatego te2 wydaje sigwlaSciwe,

aby przegl4dliteratury akademickiej na temat agresji zacz4eod przedstawienia za-

t"ii og.;nitzeft gl6wnychstrategii metodologicznych stosowanych w badaniach'

Definicja agresii

monopolu na opisywanie i wyjasnianie tych

proces6* spolecznych - lest tb integralna czgSifunkcjonowania psychicznego ka2.-

iej osoby. Nie ma wigc nic zaskakuj4cego w tym, 2e i psychologowie spoleczni,

i zwykli tuOzle w codziennym porozumiewaniu sigstosujEczgsto te sameterminy do

opisu zjawisk spolecznyctr. odnosi sig to niew4tpliwie dolerminu agresja, kt6ry

jest r6wnie -ocno o.udrony w jgzyku potocznyml, jak i w fachowym slowniku psy-

tnologOw spolecznych. Niestety, stosowanie tego samego terminu niekoniecznie

ornuJr1 tgodg,co do jego znaizenia- Na przyklad laicy, zapytani o ich rozumienie

agresji, m6wiq czgsto o ldobrei" lub ,,zdrowej" agresji w przeciwieristwie do agre-

sir ,,zlej",natomiist wigkszoSi psycholog6w spolecznychodrztca to rozr6znienie'

W dziedzinieakademicliej obowi4zuje zgodne stanowiskow sprawie definiowania

agresji jako zachowania negatywnego lub antyspolecznego, kt6re ma niewiele

wipOitt" go ze zdrowiem psychicznym i dobrym samopoczucie m'

-bynajmniej

fozitym podstawowym konsensusem istnieje jednak2e pottzebabardziej pre-

cyzyjnego zdefiniowania kryteri6w, kt6re musi spelniad konkretne zachowanie,

uti rorlro zaklasfikowutt" luko ,,agresywne". Klasyczn4definicjg zaproponowal

Buss (1961,s.1),it6ry scharikteryzowal agresjg

jako ,,reakcjq dostarczajEc4szko-

amych bodzc6w innemu organizmowi". zwr6cono jednak uwagg,2e takabeha-

wiorystycznadefinicja jest z fednej strony zbyt szeroka, gdy1obejmuje wiele form

zachbwania, kt6re nie powinny by6klasyfikowane jako agresja,a jednoczesniepod

innymi wzglgdami jest zbyt w4ska, nie obejmuje bowiem 2adnych proces6w nie-b-

ehawioralnyih, na przyklid mysli iuczu6. Aby uzyskai definicjg bardziej zr6wno-

wa2on4, uzupelniono propozycjg Bussa o dodatkowe aspekty (wszechstronne

om6wienie - zob.Tedeichi, Felson,1994, rozdz.6). Aby zachowaniedanej osoby

mozna bylo zakwalifikowad jako agresjg, musi ono by6 wykonane z intencj4 wy-

wolanianegatywnych konsekwencji u obiektrt, co z kolei zakladaoczekiwanie,2e

dzialanie dopiowadzi do pewnego szczeg6lnego rezultatu. To sprecyzowanie wy-

kltczazachowania, kt6re powoduj4 niezamierzone szkody lub obrazenia,naptzy-

Intuicyjnie wydalesig, 2etentermin

jest mocniej osadzonyw potocznym

iqzyku angielskim

ni2

(przyp.

tfum')

polskim. w tym drugimnale2y,

jak sqdzQ,do slownictvva

inteligenckiego

Jako dyscyplina akademicka, psychologiaspoleczna zajmtje sig wieloma aspekta-

mizyciaspol"crrrego, mySlami,uczuciami i zachowaniami w stosunkudo innych lu-

dzi i oddiiatywaniern owych innych na to, jak my samiczujeml sig, my3limy i dzia-

l,amy. lJczetri ni" maj4

- Gr-owNE POJECIA

I NARZED:|A POMIARU

AGRESJA

nia ono zachowania maj4ce na celu v,ryrz4dzenie komu6..szkody, kt6re z jakichs

przyclyn,nie doprowaozily oo zamietzonych konsekwencji: strzal, kt6ry chybil ce-

lu, nale2y do aktow agresji, mimo 2e potencjalnej 'ofierze nie spadl wlos z glowy.

Koncentracju nu rurnJ1 i,t'* iiii*y"Ea'enia"szkody nozwa.ll r6wnie2 zaklasyfiko-

wa6 jako agresywny brak dzialania, na przyklad nieudzielenie pomocy osobie

w potrzebie. Dalsze ,r6ci6lenie odnosi sig db cirgciuniknigcia szkodliwego potrak-

towaniaprzejawianejprzezosobgbEg?"aobiektemdzia|ania'Azatemwyl4czone

z tej katego.ii ,a p.zyiudki agresji ski,erowanej na siebie.,w kt6rej rola agresora

i obiektu *rpor*yrt9i;ru - ;" przyklad. samob6jsrwo lub obra2enia powstale

wskutek sadomasochiityt"tyttt praktyk seksualnych'

zwigzl4definicjE, kioru .,*rgtgonia powyZsz e zastrzezenia, przedstawili Baron

iRichardson(1,gg4,s.7).Badaczecizaptoponowali'abyuZywa6terminu"agresja"

do opisania ,,kaidej fJrmy 'a"t'o*ania, t<tOre;celem jest wyrzadzenie szko-

dy lub spowodowanie onruZ.n innej Zywej istbcie, motywowanej do uniknig-

cia takiego potraXtowat'iu"' W tej lsiaZce przyjgto t9 definicjg' It9* "1T91

ciedla minimalny konsensus w badaniach psychologii.spolecznej"i

p"'"t^t1tlll

,ni"jrr" na rozmaits JoOutto*" wymiary charakteryz$,ce t62ne formy agresJl'

przedstawione

w tabeli 1.1'

TABELA 1.t' Wymhry $pologii zachowafi

agresyvnych

:',t4odslno$o

makoii

- brakdzialania

bezpof

toakcii

,8epdrodnio66

.,y,.r*jl

- Po$rodn'ie

rednie

- ukrYto,

niosptowokowane

* s&votowo

.'',l{f$u[onie

t:Ul&runkddanla

nacsl

:::lT}0s*odY

r:,lrwalo$c

- instftmenklns

fizyczna

* dlugotrwaie

iednostki-

konsekweneii

, &an0aiowans

grupy

obiekU

spolecmo

chocia2wigkszosc rozr6Lnieftwymienionych w tabeli 1'1 jest oczywista' jednak

negokomentarza. odwotrr]" ,ig ono do psychologicznej funkcji zachowania agre-

sywnego.Pierwotnymmotywemagres)'\ilnego'u"ho*uttiamoLeby6albochg6wy-

rz[dzenia szkody Ar,tgl"j osob-ie jako"ekspresja -uczu6 negatywnych' jak

* irtypuOf." agresji *rJgi"1, albo zamiar osi4gnigcia okreslonego cebtza pomoca

aktu agresji, jak w prfp"uOi.u agresji instrum"entilnej. Te dwa typy motywacji do

zachowania ugr"ry*n"g'o ;ogE"*p**azie czgstowsp6listnie6,

jednak omawiaj4c

teorie zachowuniu ugt"".y*""!o, p""ko"un'y iig' 2e1chodrgbne traktowanie jest

uzasadnione, poniewa2 -oga * nich uczestniczyi odmienne procesy psychiczne'

kladwskutek wypadku, zaniedbania albo niekompetencji' Jednoczesnie uwzglgd-

werbalna

- fhYczna

dzialanie

.'Jalo$d

jawne

$,mgis

- PsYchiczna

pnsiiciowe

*y"irEUrf"liie agresji wrogiejw irzeciwieristwie do instrumentalnej wymaga pew-

AGRESJA

jak r6wniezakty samoobronyfi-

zycznej s4to prryklady zachowafi,kt6re spelniaj4 zar6wnokryteria intencji i ocze-

kiwari podmiotu, jak i kryterium pragniefi obiektu, by ich unikn46. Azatempowin-

ny zosta1zakwalifikowane do zachowahagresywnych.Jednak normy spoleczne

zezutalaj4na stosowanietakich metod i takie dzialania,i w zwi4zkuz tym stanowi4

one akceptowaneformy zachowafispolecznych.Taki argumentprzemawia zawl,4-

czeniemdo kategorii zachowafi, agresyrrnychtylko tych dzialafi,kt6re stanowi4na-

ruszenienormy spolecznej.JednakieBerkowitz(1993)zvtr6ciluwagg,ze definio-

wanieagresji jako naruszenianorm lub zachowaniapotgpianego spolecznie pomija

problempolegaj4cy na tym,2enormatywnewarto6ciowaniezachowania

jest czgsto

zr6znicowane,zaleLnieod punktu widzenia zainteresowanych stron. Na przyklad

niekt6rzy ludzie twaiaj4kary fizyczneza dopuszczaln1i skuteczn4praktykg wy-

chowawcz4,podczasgdy inni twaiaj1je za nieakceptowaln4formg agresji.

Podobnieprzedstawiasigproblem rozr62nieniamiE@ agresj4uprawnion4 (/egz-

timate)i nieuprawnionq(illegitimate).NaprzyKadkara Smiercispelniaws4ystkiekry-

teria definicji Barona i Richardsona:dzialaniawykonywanes4z intencj4i oczekiwa-

niem wyrz4dzenia kr4rwdy osobie skazanej, kt6ra motywowana jest do uniknigcia

takiego potraktowania. Jednakzete dzialanias4zgodnez kodeksemkarnymwielu kra-

j6w . Czy zatemwlaSciwe

jest uwazanie ich za agresjg,gdyzalozymyprry tq,2e wsryst-

kie proceduryprawne byly przestrzegane? Wiele os6bodrzucitenpogl4d,leczczgS(sig

znimzgodzi. W sytuacji,gdybrakuje jawnych regulacjiprawnych,problemprawomoc-

no6cistajesig jeszcze trudniejsry.Czy akty pnemocy popelnianeprzezruchyseparaty-

stycznelub zmarginalizowanemniejszoScis4uprawnionymi,czytez nieuprawnionymi

formami agresji?Jestoczywiste,ze odpowiedl,na to pytaniezalezyw znacznymstop-

niu od stanowiskaw sprawie,o kt6r4 walcz4 te grupy. W zwipku ztym, cho1,problemy

naruszanianorm i prawomocnoScis4bardzo istotne, na pr4rklad przy analuie kontak-

t6w migdzygrupowychalbo uzasadnianiuzachowania agresywnego,

jednak trudno je

uwzglgdnii jako cechydystpktywne w podstawowejdefinicji agresji.

Zanimprzejdziemy do narzgdzipomiaru agresji,powinni6mypo3wigci6trochg

uwagi znaczeniu dw6ch pokrewnych termin6w: przymus i przemoc. Tedeschi i

Felson(1994,s. 168)definiuj4 przymus jako ,dzialanie podjgte zintencj4ryrz4-

dzeniaszkodydrugiej osobie lub wymuszenia jej posluszeristwa". Dzial.anieprry-

muszaj4cemoie przybraCformg gr62b,kar lub sily fizycznej.Wedlug cytowanych

autor6wzast4pieniepojgcia ,,agresja" terminem ,,przymus" ma swojedobre stro-

ny: (a) przymusobejmujestosowaniewarunkowychgr62b w celuuzyskaniaposlu-

szefistwa drugiej osoby,czegonie da sig latwo pogodziez minimaln4 definicj4

agresji;(b) dzialaniaprzymuszaj4ce

interpretowanes4 jako forma wplywu spo-

lecznego,co zu\rracauwagg na spoleczn4 naturg tego typu zachowaniai zbli2a je

pojgciowo do proces6wkomunikacjii interakcji,nie branychwczeSniejpod uwa-

gg w kontek6cieagresji;(c) na rzeczpojgcia pr4lmusu przemawia fakt, zejest ono

Dodatkowa cecha,kt6rE moznawzi41 pod uwagg,definiuj4c agresjg,wi42esig

z ocen4normafwn4 omawianegozachowania.Wyst4pily pewne kontrowersje co

do tego,czyw6r6dcechdefinicyjnychagresjinalezyuwzglgdni6naruszenie norm.

Srodki dysryplinarnestosowaneprzez nauczycieli,

- Gr-6wNE POJECIA

I NARZED:IAjgMlARU

i motywy rodzic6w, UtAn,y stosuj4 dzialania przymtszajEce w celu kontroli lub

zmiany zachowania .*oi.ii ari". i) iasadniczo nie i4 odmienne od dzialania bandy-

ty,kt6rychceuzyskaepo'tuwenstwo.ofiaryilup"(Tedeschi'Felson'\994's'176)'

Do tej interakcjonistyc?nej teorii spolecznej wrbcimy w nastqpnym tozdziale'

W przeciwienst*ie-Oo przymuiu,.ktgV-j"tt pojgciem szerszym od agresji'ter-

min przemo

" ornu"rio"i,t' ugr"rji gq"itir"ia^"y-skrajne.

toTJ agresji

fizycznei'

w celu

lub wlasno66

,ii iur.o'.titi" oOO'iuiy*""11'

"1-9:ob^9

Przemoc

lub kontroli" (Geen' L995's' 669)' Archer i Browne (1989'

s. 11) proponuj4, Zeby zdefiniowa6 przemoc jako "szko^dliwe fizycznie napa6ci'

zniszczenia,ukarania

kt6re nie s4 w zadensposOU spolecznie uprawnione"' Definicja ta obejmuje przy-

p"Oti p-".o"y oroUi.i"l popAnrorrej -przez jednostkowego sprawca l:ub przez

grupg

identyfito*ur.,yJlli"9tt"5t1gicjonain4 typologig przemocv

przedstawi-

sze(6 potencjalnych

tu.nt|j1

r*yn,un,'ctr'in i l-"" (1996),

*"yrtthniaiac

li Mattaini,

lub ucieczka z niei; (2)

przemocy w zachowaniu: (1) zmiana.sytuacji awersyjnej

, to znaczyo.r4gntg"i" konkretnego celu; (3)wyladowanie

wzmocnienie

pozytywne

poU,ror"niu afektywnego] (4) rorwi4zanie.konfliktu; (5) zdobycie

negarywnego

(6) atak na ,Jemlo*un"gl kuiturowo"wroga"' czyli czlonka dewalu-

owanej grupYobcej.

Szczeg6ln4

szacunku;

kt6re p oci4gai4 za sob4szkodli-

wekonsekwen"ie ora'f"*nych grup spolecznych. Przemoc strukturalna uwa2ana

jest zautajon4 cechg system6w

hierarchii

wladzypod wzglgde. piff, pozoslaliaia"a foUi"ty'^1.dT-tto bez ochrony przed

mgskim przymusem

i niesprawieiii*oS"i, na przytiad popruez instytucjonalizacig

ipoi""rny"tr, kt6ra doprowadza do spolecznej nie-

r6wno6ci

.;iJ;i;y.

(zob.t-e| L]uUet<,

miejscach w trakcie analizy dotkniemy te2

tqgs). w tej ksi4zce skupiamy

signa przemo"y o.oUi*il"J"*Lftu

problem6w

przemocy strukturalnej'

Narzgdzia Pomiaru agresii

poniewaz agresjg definiuje sig jako formg zachowania spolecznego,

strate;iif'"-i"ri,, kt6re b9d42r6dleminformacji napoziomie be-

konieczne

jeststosowanie

mo2liwo6ci uzyskiwania

takich informacji

hawioralnym

.Zakresin-"ioOotogirznych

na kazdym etapie

" ";;;i chaJaktei z.achowania

-.;;ry*"

agresywnego:

zawgLaszkodliwy

obowi4zek zapewnienia pelnego bezpieczeristwa

badari na badaczach

i innym o.oUo*. Dane o iachowaniu agresylvnym mozna uzyska1za

pomoc4dw6chogOfnycttpoO"lse'obserwacjiizadawaniapytari(Baron'Ri-

chardson,

uczestnikom

Igg4).R";;iiJ;etody

bardriej siecyficzne, dostgpne w ramach tych

w tabeli 1'2'

J*u poO"lSe

og6lnych, podsumowano

AGRESJA

mniejnasyconewarto6ciaminiZagresja,poniewaZniewystgpujetuproblemupraw-

nienia (usant"io.ro*urriu pru*"it;' Wlgl".g Tedeschiego l :"ltt"" "interakcje

definiuje

formg przemocy okreSlono mianem przemocy strukturalnej'

Ten termin odnosi,ii o'oru.n"t6w spolecznych,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: