Przeciwdziałanie praniu brudnych pieniedzy na przykładzie Szwajcarii.pdf

WOJCIECH FILIPKOWSKI

Przeciwdziałanie i zwalczanie

zjawiska prania pieniędzy

w Szwajcarii

teoria i praktyka *

I. Wprowadzenie

W świadomości społecznej Szwajcaria jest krajem stanowiącym syno-

nim bogactwa, dobrobytu i wysokiej jakości oferowanych usług finanso-

wych. Wydaje się, że opinię tę podzielają rîwnież przestępcy, szukający

bezpiecznego schronienia dla swoich pieniędzy uzyskanych w niezgodny

z prawem sposîb 1 . Mało kto jednak wie, że państwo te było jednym

z pierwszych, ktîre zajęło się budowaniem systemu przeciwdziałania praniu

pieniędzy 2 . Co może sie wydać ciekawe, podjęte działania miały za zadanie

przede wszystkim ochronę właśnie dobrego wizerunku państwa, w tym sys-

temu finansowego, będącego podstawą gospodarki narodowej. Szwajcarzy

wcześnie docenili znaczenie dobrej marki swojego kraju. Jednakże analiza

istniejącego systemu przeciwdziałania i zwalczania prania pieniędzy daje

podstawy do zadania pytania, czy jest to system efektywny, czy tylko two-

rzenie dobrego wizerunku?

* Artykuł powstał na podstawie publikacji uzyskanych w trakcie trzymiesięcznego

stypendium naukowego Autora w Instytucie Prawa Karnego i Kryminologii, Uniwersyte-

tu w Bernie, Szwajcaria październik-grudzień 2005 r.. Dodatkowo został on wzboga-

cony o wyniki wywiadîw przeprowadzonych wîwczas z funkcjonariuszami Federalnego

Urzędu Policji (FEDPOL) oraz pracownikiem Departamentu Prawnego Federalnej Ko-

misji Bankowej. Autor chciałby podziękować w szczegîlności prof. K.-L. Kunzowi za

okazaną pomoc.

1 Zob. K.-L. Kunz, Gesetzliche Massnahmen gegen die organisierte Kriminalitßt in

der Schweiz, Eine Fallstudie praktischer Kriminalpolitik (w:) E. W. Pływaczewski (red.),

Aktualne problemy prawa karnego i kryminologii, Wydawnictwo Temida2, Białystok

1998, s. 298.

2 Zob. M. Perkowska, Szwajcarski system przeciwdziałania procederowi prania

brudnych pieniędzy w sektorze finansowym, Prokurator 2004, nr 3, s. 13.

Przeciwdziałanie i zwalczanie zjawiska prania pieniędzy w Szwajcarii

Szwajcaria ma szereg problemîw, ktîre są pochodną faktu, iż jest to

kraj federacyjny. Składa się on z 26 kantonîw bardzo przywiązanych do

własnych tradycji prawnych rîwnież w zakresie prawa karnego. Co prawda

udało się uchwalić w 1937 r. jeden kodeks karny dla całego państwa 3 ,

jednakże istnieje 26 rîżnych kantonalnych kodeksîw postępowania karne-

go służących do realizacji norm prawa materialnego, w ktîrych można zna-

leźć odniesienia do systemu niemieckiego, francuskiego lub włoskiego 4 . Od

kilku już lat trwają prace nad projektem wspîlnego kodeksu. Ale nie jest to

łatwy proces, a sukces jest uzależniony od sztuki zawierania kompromisîw.

Walka z praniem pieniędzy należy do podstawowych filarîw strategii

wymierzonej w przestępczość zorganizowaną. Jest to podejście stosowane

w wielu innych państwach na całym świecie. Przy czym w ocenie samych

Szwajcarîw, zjawisko to głîwnie ma swoje źrîdło poza granicami kraju,

gdyż w zasadzie brak jest rodzimych zorganizowanych grup przestępczych.

Szwajcarzy mają stosunkowo duże poczucie bezpieczeństwa, na co dzień

bardzo rzadko widać patrole policyjne czy straży miejskiej. A tym, co przy-

ciąga obcych przestępcîw, jest właśnie system finansowy 5 . I znowu można

stwierdzić, że wprowadzane regulacje mają za zadanie ochronę wizerunku

państwa.

Walka z przestępczością zorganizowaną należy do kompetencji rządu

federalnego 6 . Wynika to rîwnież z faktu, że niektîre spośrîd 26 kantonîw

nie są w stanie czynić tego samodzielnie. Nie mają one odpowiednich zaso-

bîw ludzkich, rzeczowych, finansowych. Nie mają one rîwnież odpowied-

niej wiedzy jak walczyć z przestępczością zorganizowaną. Dlatego też wpro-

wadzano szereg regulacji na poziomie federalnym w formie pakietîw 7 .

3 Schweizerisches Strafgesetzbuch (StGB) vom 21. Dezember 1937 obowiązujący

od 1. stycznia 1942 roku.

4 Do tego należy dodać istnieje 26 odrębnych policji kantonalnych, rîżniących się

zakresem swoich kompetencji i obowiązkîw. A od niedawna dopiero istnieje Federalny

Urząd Policji obejmujący zasięgiem cały kraj, ale tylko w wybranych kategoriach spraw.

5 Zob. C. Besozzi, Illegal Markets and Organised Crime in Switzerland (w:) C.

Fijnaut, L. Paoli (red.), Organised Crime in Europe, Concepts, Patterns and Control

Policies in the European Union and Beyond, Wydawnictwo Springer, Dordrecht 2004,

s. 500.

6 Jednakże część tych spraw jest przekazywana do organîw kantonalnych. Zob. K.-L.

Kunz, E. Hofstetter, Organised Crime Policies in Switzerland: Opening the Way for a

New Type of Criminal Legislation (w:) C. Fijnaut, L. Paoli (red.), Organised Crime in

Europe, Concepts, Patterns and Control Policies in the European Union and Beyond,

Wydawnictwo Springer, Dordrecht 2004, s. 932 i nast..

7 Ibidem, s. 933 i nast.

PROKURATOR 1(25)/2006

Przeciwdziałanie i zwalczanie zjawiska prania pieniędzy w Szwajcarii

Wprowadziły one swojego rodzaju rewolucję rîwnież we wzajemnych rela-

cjach pomiędzy władzą federalną a kantonalną. Ponadto, stały się one przy-

kładem nowego podejścia do kwestii stanowienia prawa. Zdaniem K.-L.

Kunza, uczyniono krok w kierunku podniesienia efektywności systemu wal-

ki z przestępczością zorganizowaną, odchodząc jednocześnie od podstawo-

wych zasad rządzących państwem prawa 8 . Jest to jednak niewielkie odchy-

lenie. Pytanie pozostaje czy będzie to stała tendencja w prawie szwajcar-

skim?

Pierwszy pakiet dotyczył środkîw przeciwko przestępczości zorganizo-

wanej. Wszedł w życie 1 sierpnia 1990 roku 9 . Zawierał on regulacje krymi-

nalizujące pranie pieniędzy art. 305 bis StGB oraz niedopełnienie obowiąz-

kîw związanych z transakcji finansowymi art. 305 ter StGB. Nowelizacja ta

miała dwa cele. Po pierwsze, chodziło o utrudnienie procesu konwersji war-

tości majątkowych pochodzących z działalności przestępczej w czysty ka-

pitał, co miało podciąć finansowe korzenie funkcjonowania przestępczości

zorganizowanej chociaż samo pojęcie nie było tam wymieniane jako zna-

mię czynu zabronionego. Po drugie, transakcje podejrzane powinny być

rejestrowane i dokumentowane, aby umożliwić odkrycie źrîdła wartości

majątkowych będących ich przedmiotem.

Drugi pakiet zmian w szwajcarskim prawie wszedł w życie w 1994

roku 10 . Składał się on z następujących elementîw: kryminalizacji udziału

w grupie przestępczej art. 260 ter StGB, konfiskaty 11 art. 58-60 StGB

oraz prawa pośrednika finansowego do powiadamiania organîw państwo-

wych o transakcjach swoich klientîw art. 305 ter StGB. Wprowadzone

regulacje miały za zadanie uzupełnić istniejące prawo, jednak poprawiając

je w jednym miejscu, powodowały dalsze problemy i kontrowersje 12 . Trzeci

pakiet, ktîry wszedł w życie w 2000 roku, dotyczył przepisîw antykorup-

cyjnych.

8 Zob. K.-L. Kunz, op. cit., s. 313-314.

9 BB1 (Federal Gazette, Bundesblatt) z 1989 roku, II, 1061.

10 BB1 (Federal Gazette, Bundesblatt) z 1993 roku, III, 71.

11 W stosunku do członkîw grup przestępczych lub ją wspierających, istnieje przy

konfiskacie odwrîcony ciężar dowodu. Szerzej na ten temat zob. G. Artz, Aktualny stan

w zakresie zwalczania prania brudnych pieniędzy w Szwajcarii (w:) H. J. Hirsch,

P. Hofmański, E. W. Pływaczewski, C. Roxin (red.), Prawo karne i proces karny wobec

nowych form i technik przestępczości, Niemiecko-Polskie Kolokwium Prawa Karnego,

Białystok/Rajgrîd 12-17 września 1995, Wydawnictwo Temida2, Białystok 1997,

s. 130-131.

12 Zob. K.-L. Kunz, E. Hofstetter, op. cit., s. 944-945.

Przeciwdziałanie i zwalczanie zjawiska prania pieniędzy w Szwajcarii

II. Szwajcarski model przeciwdziałanie praniu pieniędzy

A. Zakres podmiotowy Geldwßschereigesetz z 1997 r.

Szwajcarskie rozwiązania w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy

charakteryzują się pewnego rodzaju wielowarstwowością 13 . Odnosi się do hie-

rarchicznie ułożonych szeregu instytucji, o ktîrych w dalszej części opracowa-

nia. Jednocześnie zauważalne jest rozbudowanie instytucji po stronie sektora

prywatnego, na ktîrych spoczywa obowiązek przeciwdziałania praniu pienię-

dzy. Wynika to z faktu, że podstawową cechą tego systemu jest samoregulacja

instytucji finansowych i innych wskazanych stosownymi przepisami prawa 14 .

Pierwszą grupę podmiotîw sektora prywatnego stanowią pośrednicy

finansowi ( Finanzintermedißre art. 2 GwG) 15 . Dzielą się oni na dwie

grupy: zasadniczą i dodatkową. Do pierwszej należą: banki, zarządzający

funduszami, ubezpieczyciele, maklerzy papierîw wartościowych operujący

na giełdzie, oraz kasyna gry 16 . Druga grupa została określona poprzez

wskazanie pewnych usług o charakterze finansowym. Należą do nich pod-

mioty, ktîre zawodowo zajmują się przyjmowaniem, przechowywaniem

w depozycie lub pomocą w inwestowaniu albo transakcjami wartościami

majątkowymi należącymi do osîb trzecich (art. 2 ust. 3 GwG). W szczegîl-

ności ustawa wymienia usługi 17 :

kredytowe (takie jak kredyty konsumenckie, hipoteczne, factoring, ob-

rît wierzytelnościami, leasing finansowy),

łatnicze (takie jak transfery na rzecz osîb trzecich, wydawanie i reali-

zowanie kart kredytowych i czekîw podrîżnych),

zajmowania się banknotami i monetami, instrumentami rynku pienięż-

nego, dewizami, metalami szlachetnymi, papierami wartościowymi

i prawami majątkowymi (jak i wynikającymi z nich prawami pochodny-

mi) na własny rachunek lub dla innych,

13 Zob. M. Perkowska, op. cit., s. 29.

14 Art 2 i 24 Bundesgesetz vom 10. Oktober 1997 zur Bekßmpfung der

Geldwßscherei im Finanzsektor (Geldwßschereigesetz, GwG) zbiîr szwajcarskich ak-

tîw prawnych znajduje sie na rządowej stronie internetowej http://www.admin.ch/ch/

d/sr/sr.html.

15 Zob. M. Perkowska, op. cit., s. 15-16.

16 Wszystkie powyższe instytucje mają swoje odrębne regulacje ustawowe, ktîre

określają zakres ich uprawnień, zasady tworzenia i funkcjonowania, i nadzoru nad ich

działalnością.

17 Z dniem 1. stycznia 2006 roku, z listy został usunięty pkt d art. 2 ust. 3 GwG,

dotyczący dystrybucji jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych na podsta-

wie Versicherungsaufsichtsgesetz vom 17. Dezember 2004.

PROKURATOR 1(25)/2006

Przeciwdziałanie i zwalczanie zjawiska prania pieniędzy w Szwajcarii

zarządzania majątkiem,

w zakresie doradztwa inwestycyjnego,

zarządzania papierami wartościowymi.

Ustawodawca szwajcarski posłużył się metodą mieszaną zakreślenia

podmiotowego zakresu obowiązywania ustawy. Dokonał tego poprzez

wskazanie kategorii instytucji oraz zakresu usług finansowych. Jest to roz-

wiązanie podobne do np. dyrektyw Unii Europejskiej, a odmienne od przy-

jętego przez polskiego ustawodawcę, ktîry ograniczył się do wymienienia

konkretnych tzw. instytucji obowiązanych 18 . Dlatego też, podobnie jak ma

to miejsce w przypadku kolejnych dyrektyw unijnych, jest to katalog w zasa-

dzie otwarty, co ogranicza konieczność dokonywania kolejnych nowelizacji

tego prawa w związku z powstawaniem nowych produktîw czy kategorii

instytucji finansowych.

W ten sposîb do grona pośrednikîw finansowych należą rîwnież osoby

zawodowo zajmujący się udzielaniem porad prawnych, o ile pośredniczą lub

doradzają oni w dokonywaniu operacji na rynku finansowym. Do grona

tego należą rîwnież podmioty pośredniczące w przekazach pieniężnych,

np. Wester Union, MoneyGram, czy świadczące usługi w ramach niefor-

malnych systemîw transferu wartości majątkowych (np. Hawala, Hundi 19 ),

ktîrzy niestety nie są objęci przepisami polskiego prawa.

B. Zakres obowiązkîw pośrednikîw finansowych wybrane

przykłady

Ustawa z 10. października 1997 r., zawiera wszystkie podstawowe

obowiązki znane innym ustawodawstwom czy dyrektywom Unii Europej-

skiej 20 . Jednakże w kilku przypadkach istnieją pewne unikalne rozwiązania

prawne uszczegîławiające ich realizację.

Ustalanie tożsamości klienta (zasada Know Your Customer ) dotyczy

sytuacji dokonywania transakcji kasowych powyżej ustalonego progu lub

powiązanych. Jednakże prîg ten nie został określony w GwG, ale poprzez

rozporządzenie do innego aktu wykonawczego dotyczącego Urzędu Kon-

18 Szerzej na temat polskiego systemu przeciwdziałania i zwalczania prania pienię-

dzy zob. W. Filipkowski, Zwalczanie przestępczości zorganizowanej w aspekcie finanso-

wym, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Krakîw 2004, s. 159 i nast.

19 Co ciekawe w Szwajcarii mogą oni prowadzić swoją działalność legalnie pod

warunkiem rejestracji. W Polsce ich działalność nie jest dopuszczalna. Zob. Money Laun-

dering and Terrorist Financing Typologies 2004-2005, FATF 2005, s. 38.

20 Zob. M. Perkowska, op. cit., 16-17.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: