04.notatki2.pdf

Instytut Ekspertyz Sądowych, Ekspertyza fonoskopijna, Kraków, 25 października 2006 r.

(materiały dodatkowe)

Badania odsłuchowe dowodowego nagrania

Najwięcej ekspertyz fonoskopijnych zlecanych jest w celu odtworzenia i spisania treści

dowodowego nagrania lub nagrań. Podczas tych badań przedmiotowe nagranie jest w pierwszej

kolejności odtwarzane przy użyciu wysokiej jakości sprzętu, po uprzednim dostosowaniu parametrów

odczytu do ustawień wybranych podczas rejestracji. Przykładowo, dla nagrań analogowych określana

jest właściwa prędkość przesuwu taśmy, ustawiany jest skos szczeliny głowicy odczytującej,

wybierany odpowiedni punkt pracy taśmy, zaś dla zapisów cyfrowych definiowana jest

m.in. częstotliwość próbkowania czy długość słowa. Następnie, wykonywane są kopie robocze,

najczęściej cyfrowe, dowodowego zapisu. W ten sposób przygotowywany jest materiał, na którym bez

dodatkowego zużywania oryginalnego nośnika prowadzone są właściwe badania odsłuchowe.

Wykonanie cyfrowej kopii roboczej dowodowego zapisu posiada dodatkową zaletę. Przy użyciu

odpowiedniego sprzętu, albo, co częstsze we współczesnych laboratoriach, rozbudowanego

oprogramowania komputerowego można takie nagrania poddawać wielokrotnym, stopniowym

i różnorodnym korekcjom. K o r e k c j e z a p i s u , np. ograniczające lub eliminujące niektóre

zniekształcenia sygnału mowy, mają na celu osiągnięcie jak najlepszej wyrazistości dowodowych

wypowiedzi, aby możliwe było dokonanie pełnego ich odsłuchu. Przy czym należy zaznaczyć, iż

pełny odsłu c h nie oznacza odsłuchu zupełnego. Nie wszyscy bowiem uczestnicy rejestrowanego

zdarzenia znajdowali się w odpowiednim usytuowaniu i dostatecznej odległości względem mikrofonu

urządzenia nagrywającego. Niektóre więc z przedmiotowych wypowiedzi rozmówców zostały

utrwalone, ale zrekonstruowanie ich treści może okazać się niemożliwe. Ponadto, dowodowe

zdarzenia rejestrowane są nierzadko w miejscach o wysokim poziomie zakłóceń, często o zmiennej

charakterystyce i w paśmie częściowo pokrywającym się z pasmem sygnału mowy. Poprzez kolejne

korekcje ograniczające wybrane zniekształcenia możliwe jest zrekonstruowanie uprzednio

niezrozumiałych słów czy nawet całych wypowiedzi. Jednakże wraz z zaawansowaną obróbką zapisu

dowodowych wypowiedzi postępuje coraz wyraźniejsza ingerencja w strukturę sygnału mowy,

prowadząc np. do utraty cech umożliwiających rozróżnienie poszczególnych osób, a tym samym

utrudniając lub wręcz uniemożliwiając identyfikację mówców w obrębie nagrania. Rezultat korekcji

musi być zatem negocjowany pomiędzy uzyskiwaną wyrazistością i zrozumiałością wypowiedzi,

a stopniem deformacji innych, ważnych dla prowadzonych badań, cech mowy. Warto o tym pamiętać,

zanim wobec kilku niespisanych słów zostanie zakwestionowana wartość dowodowa opinii, którą

przykładowo obrońcy oskarżonego uznali za niepełną, a także zanim organ prowadzący, w związku

z takim argumentem strony, zleci wykonanie kolejnej ekspertyzy 1 .

Odtworzenie i spisanie treści dowodowego nagrania

Odtworzenie i spisanie treści dowodowego nagrania to najprostsze, jakby się wydawało, badanie

fonoskopijne. Przeprowadzane jest przecież podczas odtwarzania nagrań na sali sądowej, jak również

dokonywane jest samodzielnie przez prowadzących postępowanie przygotowawcze. Można zatem

wnioskować, że wykonanie tych badań nie wymaga ani wiedzy specjalnej, ani wyszukanej aparatury.

Odtworzenie i spisanie treści nagrania, rozumiane dosłownie, pozwala ustalić tylko to, co zostało

powiedziane przez dwie lub trzy osoby, których wypowiedzi zostały zarejestrowane w obrębie

przedmiotowego nagrania. W związku z tym, w oparciu o tak rozumiane i w ten sposób wykonane

spisanie treści nagrania, organ procesowy może poczynić pewne ustalenia odnośnie przedmiotowego

zdarzenia, ale tylko przy bardzo ważnym zastrzeżeniu. Bez wykonania analizy autentyczności

dowodowego zapisu, nie można bowiem stwierdzić, iż wypowiedzi, których treść spisano składały się

na przebieg przedmiotowego zdarzenia, a rozmówcy zidentyfikowani w obrębie materiału

dowodowego byli jego faktycznymi uczestnikami. Przykładem lekceważenia badań autentyczności

jest spisanie treści nagrania, które powstało poprzez zmontowanie fragmentów pochodzących

1 Jeżeli nieodsłuchane w ramach uprzedniej ekspertyzy wyrażenia lub obszerniejsze fragmenty mogą mieć, według

np. obrońcy, znaczenie dla sprawy, wówczas może należałoby zlecić innemu biegłemu dokonanie odsłuchania wyłącznie

tego fragmentu, a ewentualnie zweryfikowanie pozostałego spisania.

Agata Trawińska, atrawa@ies.krakow.pl

Instytut Ekspertyz Sądowych, Ekspertyza fonoskopijna, Kraków, 25 października 2006 r.

(materiały dodatkowe)

z zapisów przebiegu różnych zdarzeń – jako całość takie zdarzenie, jakie wyłania się ze spisania treści

utrwalonych w nim wypowiedzi, nigdy nie miało miejsca, a osoby, których wypowiedzi zostały

zarejestrowane i poddane badaniom identyfikacyjnym, nigdy nie spotkały się w takim gronie. Dlatego

też nieporozumieniem wydaje się funkcjonowanie jako środka dowodowego tekstu zawierającego

jedynie spisanie treści wypowiedzi utrwalonych w obrębie przedmiotowego zapisu. Bez

zweryfikowania autentyczności zapisu rezultaty innych badań fonoskopijnych mogą się okazać wtórne

i bezprzedmiotowe 2 .

Zlecając badania odsłuchowe, odtworzenie i spisanie treści dowodowego nagrania należy zatem

rozumieć jako rekonstrukcję przebiegu dowodowego zdarzenia, powstałą w oparciu o wyniki badań

autentyczności 3 oraz badań odsłuchowych przedmiotowego zapisu. Badania autentyczności pozwalają

zweryfikować m.in., czy zapis jest zapisem całości lub tylko fragmentu, ewentualnie fragmentów,

przedmiotowego zdarzenia oraz czy kolejność utrwalonych w nagraniu wypowiedzi oraz innych

zdarzeń akustycznych w sposób wiarygodny odzwierciedla przebieg przedmiotowego zdarzenia. Na

podstawie zaś badań odsłuchowych rekonstruowana jest treść dowodowych wypowiedzi, które po

przeprowadzeniu identyfikacji w obrębie przedmiotowego nagrania zostają następnie przypisane

poszczególnym mówcom. Ponadto, w obrębie tekstu stanowiącego spisanie treści dowodowego

nagrania powinny zostać zamieszczone, w postaci komentarzy, informacje o takich zdarzeniach

akustycznych, które mogły mieć wpływ na przebieg np. przedmiotowej rozmowy. Mianowicie,

w komentarzu powinien zostać odnotowany np. odgłos zatrzaskiwania drzwi, gdyż może wskazywać

na to, że jeden z uczestników rozmowy na chwilę wyszedł z pomieszczenia, w którym prowadzona

była rozmowa, lub też, że do rozmówców dołączyła kolejna osoba, która nie uczestniczyła

w początkowej części zarejestrowanej rozmowy lub też po prostu, że istnieje świadek, przynajmniej

fragmentu, utrwalonego zdarzenia. Nie należy natomiast oczekiwać odnotowywania każdego odgłosu

np. przejeżdżającego samochodu, jeżeli dowodowe zdarzenie rozgrywało się przy ruchliwej ulicy ani

też każdego brzęku sztućców, jeśli rozmowa prowadzona była podczas posiłku. Takie bowiem

okoliczności, współtworzące kontekst sytuacyjny zdarzenia, powinny zostać wskazane w opisie

materiału dowodowego, poprzedzającym zwykle tekst spisania treści przedmiotowego nagrania.

Spisanie treści dowodowych wypowiedzi

Analizując teksty stanowiące spisanie treści dowodowych nagrań, należy stwierdzić, iż osoby

powoływane do wykonania tej czynności, nawet w najbardziej jej dosłownym rozumieniu, tj. jako

spisania wyłącznie treści dowodowych wypowiedzi, różnie interpretują swe zdanie. Obok bowiem

zapisów usiłujących oddać sposób mówienia, występują także teksty zawierające np. wartościujące

komentarze, wskazujące odstępstwa względem norm poprawnościowych. Jak zatem należy rozumieć

spisanie treści dowodowych wypowiedzi?

Po pierwsze trzeba sobie uświadomić, iż dokonanie precyzyjnego zapisu sposobu mówienia,

właściwego poszczególnym rozmówcom, wymagałoby wprowadzenia szczegółowej transkrypcji

fonetycznej. Zapis taki mógłby utrudnić odczytanie treści dowodowych wypowiedzi, a ponadto,

2 Tak też należy interpretować uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 1960 r. (I K 196/60), w którym jako jeden

z elementów niezbędnych do uznania nagrania jako dowodu w postępowaniu sądowym wskazano zweryfikowanie

autentyczności zapisu. Badania autentyczności są nadal obligatoryjnym warunkiem zaistnienia nagrania w postępowaniu

sądowym w wielu krajach, np. w Niemczech. Jedynie w przypadkach, gdy nagranie zostaje utrwalone przez podmioty do

tego uprawnione, sam proces rejestracji wyklucza możliwość ingerencji w zapis, a nadto łańcuch obiegu dowodu jest

właściwie udokumentowany, wówczas uzasadnione jest odstąpienie od przeprowadzania szczegółowych badań

autentyczności.

3 Wykonywanie w ramach zleconych badań odsłuchowych badań autentyczności nie stoi w sprzeczności z obowiązkiem

biegłego nieprzekraczania zakresu zleconych badań oraz z zasadą formalnego kierowania ekspertyzą przez organ procesowy,

także odnośnie przedmiotu i zakresu specjalistycznych badań. Wykonywana podczas badań odsłuchowych analiza

autentyczności zapisu ma przede wszystkim na celu zweryfikowanie ciągłości zapisu i jest zwykle daleka od wyników

szczegółowych badań autentyczności, do wykonania których niezbędne jest dysponowanie urządzeniem, przy pomocy

którego miano dokonać utrwalenia przedmiotowego nagrania. Badania ciągłości zapisu wykonywane podczas badań

odsłuchowych są zatem analogiczne do, przeprowadzanych również na potrzeby spisania dowodowego nagrania, badań

identyfikacyjnych mówców w obrębie przedmiotowego nagrania.

Agata Trawińska, atrawa@ies.krakow.pl

Instytut Ekspertyz Sądowych, Ekspertyza fonoskopijna, Kraków, 25 października 2006 r.

(materiały dodatkowe)

z uwagi na jakość dowodowych nagrań, taki zapis musiałby zawierać znaczne uproszczenia. Próby

zapisywania dowodowych wypowiedzi tak, jak zostały one wymówione są po prostu niewykonalne.

Podobnie, wprowadzanie ortograficznych zapisów sposobu wymawiania niektórych, często dowolnie

wybranych, słów czy wyrażeń jest także bezcelowe. Nie pomaga to w żaden sposób w badaniach

identyfikacyjnych mówcy, gdyż wykonujący je biegły zobowiązany jest do przeprowadzenia badań

szczegółowych, nie wydaje bowiem opinii abstrakcyjnej. Ponadto, zapis ortograficzny wymowy

regionalnej może jedynie utrudnić zleceniodawcy zrozumienie znaczenia odtworzonych w ten sposób

słów czy wypowiedzi. Z uwagi zatem na cel zlecanych badań odsłuchowych, słuszne wydaje się

przyjęcie zasady, że spisując treść przedmiotowych wypowiedzi, biegły przedstawia to, co zostało

powiedziane. Dokonuje więc ortograficznego zapisu wypowiedzeń, które zostały zarejestrowane

w przedmiotowym nagraniu, a tylko w przypadku braku słownikowej reprezentacji konkretnego

wyrazu lub wyrażenia regionalnego, zapisuje w sposób uproszczony jego brzmienie, stosując również

znaki graficzne języka polskiego. Zaznaczyć również należy, że w opinii kryminalistycznej

nieuprawnione wydaje się opatrywanie wymówień, wybranych często bez jednoznacznego kryterium,

wartościującym komentarzem sic! 4 Każda niemal realizacja słowna, gdyby być purystą językowym,

w pewnym stopniu odbiega od normy, zwłaszcza wymawianiowej. Podobnie, z kryminalistycznego

punktu widzenia nie znajduje uzasadnienia wykropkowywanie lub odnotowywanie poprzez komentarz

wulg. wyrazów uznanych przez normy poprawnościowe języka polskiego za wulgarne. Wyrazy lub

wyrażenia uznane za wulgaryzmy pełnią bowiem w dowodowych wypowiedziach różne funkcje

językowe.

4 W spisaniu treści dowodowych wypowiedzi nieuprawnionym jest zamieszczanie takich komentarzy, które ani nie są

immanentną własnością wypowiedzi, ani nie służą właściwej rekonstrukcji przebiegu interakcji słownej. Adnotacja sic! ,

cytując za Słownikiem poprawnej polszczyzny , to „ erud . właśnie tak; uwaga, często ironiczna, umieszczona w tekście po

cytowanym fragmencie, podkreślająca, że tak właśnie zostało powiedziane lub napisane w oryginalnym tekście” (Słownik

poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego, PWN, Warszawa 2000).

Agata Trawińska, atrawa@ies.krakow.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: