Ognie nad Wisłą.pdf

Okładkę projektował:

Mieczysław Wiśniewski

Printed In Poland

Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej

Warszawa 1960 r. - Wydanie I

Nakład 155 000 egz. Objętość 4,2 ark. wyd., 3 ark. druk.

Papier druk. mat. VII ki., 70 g. Format 70X100/32

z Fabryki Papieru w Myszkowie.

Oddano do składu 11. VII. 60 r. Druk. ukończono we wrześniu.

Wojskowa Drukarnia w Łodzi. Zam. 726 z dnia 15.07.60. R-3

Cena zł 5.-

Henryk Hubert

OGNIE NAD WISŁĄ

GENERAŁ VORMANN NIE MOŻE ZASNĄĆ

Człowiek w rozpiętym mundurze wcisnął tlącego się papierosa w zapełniający popielniczkę

stos niedopałków i ponownie nachylił się nad rozłożoną na wielkim stole płachtą sztabowe]

mapy. Znał ją już na pamięć, a jednak mapa ta wciąż przyciągała jego wzrok, przykuwała

wszystkie jego myśli... Człowiek w rozpiętym mundurze ponownie utknął oczyma w

plątaninie topograficznych znaków i począł odczytywać je od nowa.

Obszar ciągnący się na wschód od środkowego biegu Wisły stanowi rozległą, lekko

sfałdowaną równinę, opadającą łagodnie na zachód i północny zachód. Najważniejszą

przeszkodą terenową na tym obszarze jest Wisła. Dolina rzeki biegnie nierównym pasmem, to

zwężając się do dwóch kilometrów, to znów pęczniejąc do dwunastu. Od Karczewa, na

prawo, wyrasta łańcuch zalesionych wydm, tworząc w rejonie Wiązowny, Wawra i Falenicy

zwarty masyw leśny zamykający od wschodu i południowego wschodu podmokłą nizinę

Pragi. Poniżej Warszawy dolina Wisły jest płaska i otwarta, nie licząc niewielkiego zespołu

wydm pod Jabłonną, a dalej łączy się z doliną Bugo-Narwi. Nad wschodnią równiną Wisły -

ciągnącą się po lasy białobrzeskie, rembertowskie, wawerskie, strugarskie i ząbkowskie -

panują wzniesienia lewobrzeżnej skarpy. Na odcinku Warszawa-Bielany różnica poziomów

dochodzi do czterdziestu metrów.

Człowiek w rozpiętym mundurze oderwał wzrok od mapy i wyprostował się. Zapalił

papierosa. Ręka trzymająca w palcach zgaszoną już zapałkę opadła, na mapę, a poczerniały

koniec zapałki oparł się o ciemno zarysowany na mapie wielobok, widniejący na prawym

brzegu Wisły na wprost Warszawy. Praga - największe osiedle miejskie na prawobrzeżnym

obszarze, z wysuniętymi na przedpola dzielnicami Grochowa i Bródna otoczona od północy i

wschodu nasypami kolejowymi.

"No, tu to sobie połamią zęby" - pomyślał człowiek w rozpiętym mundurze. Wysunięty na

wschód Grochów łączy się z gęsto rozrzuconymi w lesistym terenie osiedlami podmiejskimi

tworzącymi, zwłaszcza wzdłuż otwockiej linii kolejowej, jednolite pasmo zabudowań,

przeważnie murowanych, osłoniętych lasem.

- Jabłonna, Legionowo, Radzymin, Rembertów, Otwock, Wołomin - odczytywał półgłosem

znane już na pamięć nazwy. - No cóż, nawet nie najgorszy teren do obrony. A więc będziemy

się bronić. "Będziemy się bronić" - powtarzał sobie układając się po chwili na swym

polowym posłaniu.

Mimo tak optymistycznego stwierdzenia generał Vormann, dowodzący obroną środkowego

biegu Wisły, którego mapę tak dokładnie przed chwilą studiował, nie mógł jednak zasnąć.

Były widać przyczyny, które spędzały mu sen z powiek w tę ciepłą noc z 31 sierpnia na 1

września 1944 roku.

Armie radzieckie rozwijając rozpoczętą w końcu czerwca ofensywę na Białorusi

kontynuowały w połowie lipca potężne natarcie na szerokim froncie między Dźwiną a

Karpatami. Kiedy w rezultacie Brzesko-Lubelskiej operacji pękła obrona na Bugu, Vormann

został zawezwany do dowódcy Grupy Armii "Środek", generała pułkownika Modela.

- Słuchaj, Vormann - powiedział mu wtedy - ta ofensywa weźmie w łeb na Wiśle. Bo nie ma

takiej armii na świecie, która by po przejściu w walkach 600 kilometrów mogła jeszcze

pokusić się o Dokonanie takiej przeszkody, jaką jest Wisła. Nim Żuków na nowo .zbierze

siły, my zdążymy przygotować obronę, środkowego biegu rzeki, razem z Warszawą, będziesz

bronił ty.

Vormann wiedział, że Model go lubi. Powierzył mu nawet dowództwo 9 armii, tej armii,

którą przecież dowodził przedtem Model.

- Nie wiadomo jeszcze, czy Żukowowi uda się tu dojść - ciągnął dowódca Grupy Armii

"Środek". - Pamiętaj, Wisły można bronić z jej zachodniego brzegu, ale... aby skutecznie

bronić Warszawy, trzeba mieć w swym ręku Pragę. Pragi musisz pilnować jak oka w głowie.

- Pragi ma mi pan pilnować jak oka w głowie - powtórzył następnie Vormann

podpułkownikowi Hellingowi, dowódcy 73 dywizji.

Ale Vormann wiedział, że ani 73 dywizja, ani wspomagająca ją 1131 brygada grenadierów

nie stanowią razem takiej siły, która by mogła zagwarantować utrzymanie tego przedmieścia.

A odwodów już nie było. Front na Wiśle był jak gąbka, która wsysała wszystko, czym

Vormann dysponował. Dlatego też nie dawał Modelowi spokoju. Model nie zostawił swego

ulubieńca bez pomocy. Spowodował, że w końcu lipca zaczęły stopniowo przybywać z frontu

włoskiego oddziały spadochronowo-pancernej dywizji SS "Herman Göring". Vormannowi

zrobiło się raźniej. Ale już 30 lipca musiał brać środki nasercowe. Sytuacja na jego odcinku

została zagrożona, 3 radziecki korpus pancerny przerwał się pod Radzymin, przeciął

komunikację Warszawa - Białystok i naruszył styk 9 i 2 armii. Generał Model rzucił do

przeciwuderzenia 19 dywizję pancerną generała majora Källnera i 4 korpus pancerny SS

gruppenführera Gille.

W odległości 20 kilometrów na północny wschód od Pragi rozegrała się 30 lipca 1944 roku

wielka bitwa pancerna, w której generałowi Modelowi udało się zadać silny cios

wyczerpanym wielotygodniową ofensywą jednostkom pancernym 2 armii pancernej generała

Bogdanowa. Napór tej armii będącej grupą szybką 1 Frontu Białoruskiego został w ten

sposób powstrzymany. Generał Bogdanów nie mógł uczynić nic innego, jak wycofać swoje

siły spod uderzeń zmasowanych wojsk pancernych przeciwnika.

Bitwa pod Radzyminem była przekonywającym dowodem tego, że długotrwała i dalekosiężna

ofensywa wojsk radzieckich traciła impet. To można było przewidzieć i Model był tego

pewien.

I zaraz potem, 1 sierpnia, w Warszawie wybuchło powstanie...

Ani Model, ani Vormann nie lekceważyli tego faktu. Ale Model nie odmówił sobie

przyjemności powiedzenia mu:

- No, mamy szczęście, Vormann, że ta zabawa zaczęła się właśnie teraz, ha, ha, ha. Póki

Praga jest w naszym ręku, to damy sobie w Warszawie radę. Byłoby gorzej, gdyby Rosjanie

byli przy moście, jak on się tam nazywa, aha! Kierbedzia, ha, ha, ha. Możemy sobie spokojnie

wypić po koniaku.

- Hans! - zawezwał wówczas generał ordynansa.

- Jawohl! Herr General.

- Koniak!

- Jawohl! Herr General.

To było akurat przed miesiącem. A jednak ta "zabawa" jeszcze się nie skończyła. I dotąd

trwa, choć von dem Bach zapewnia, że dziś, jutro zaprowadzi w Warszawie porządek...

Vormann poruszył się niespokojnie na posłaniu. Dręczący go niepokój odpędzał sen. "A co,

jeśli teraz Rosjanie zbierają na nowo siły? Jeśli nieoczekiwanie uderzą? E, chyba nie -

uspakajał się. - Od połowy sierpnia obrona niemiecka na wschód od Pragi została jeszcze

bardziej umocniona. Pod Wołominem wojska radzieckie nie mogą od dwóch tygodni posunąć

się ani o sto metrów..."

Vormann zapalił nocną lampkę i sięgnął po papierosa. W słuchawkę stojącego obok łóżka

telefonu rzucił krótko:

- Połączyć mnie z podpułkownikiem Hellingiem...

Tak, generał Vormann zdecydowanie nie mógł spać tej nocy.

HELLING NIE WIERZY W MOŻLIWOŚĆ ATAKU

Na kwaterze dowódcy 73 dywizji Wehrmachtu, podpułkownika Hellinga, zaterkotał telefon.

Helling, obudzony z ciężkiego snu po zakropionej suto kolacji, rozmawiał ze swoim dowódcą

armii bardzo krótko. Ale rozmowa ta wystarczyła, by odechciało mu się powrotu do łóżka.

- Panu nie wolno ani na chwilę gubić z oczu przeciwnika - skrzeczał do telefonu Vormann. -

Pańscy zwiadowcy mają czuwać dzień i noc, wyławiać najmniejszy ruch przed pańskim

frontem, jakąkolwiek próbę dyslokacji czy podejścia nowych jednostek. Panu nie wolno dać

się zaskoczyć, Helling, niespodziewanym natarciem. Czy pan mnie rozumie, Helling?!

Helling odpowiedział, że rozumie, a jednocześnie pomyślał, że generał Vormann stanowczo

stał się ostatnio zbyt nerwowy i gderliwy. Helling domyślał się, że za tą nerwowością kryje

się nie tylko niepokój o losy jego dywizji, ale i niezbyt miły dla Vormanna fakt, że od dwóch

tygodni dowództwo Grupy Armii "Środek" objął nieoczekiwanie generał pułkownik

Reinhardt. Protektor Vormanna, generał Model, został odwołań. Jak głosiła oficerska plotka,

pierwsze zetknięcie nowego dowódcy Grupy Armii z Vormannem nie należało dla tego

ostatniego do najmilszych. Reinhardt przypomniał mu Bobrujsk. Nazwa ta działała na

Vormanna jak czerwona płachta na byka. Bobrujsk był bowiem symbolem przesławnego

lania, jakie dostało się tam walecznej 9 armii. Ta sama plotka odnotowała, że samopoczucie

generała Vormanna stanowczo spadło na psy pod. nowym dowództwem. Co by jednak nie

sądził podpułkownik Helling o generale Vormannie, nic nie mogło już zmienić faktu wybicia

się ze snu dowódcy 73 dywizji.

Nocny, alarmujący telefon Vormanna wyzwolił skryte myśli i zwątpienia, które Helling

odpędzał skwapliwie i maskował dziarskością wznoszonych w czasie minionego wieczora

toastów. Bo też ostatni sierpniowy wieczór 1944 roku był dla 73 dywizji wigilią bardzo

doniosłej rocznicy - pięciolecia wojny. Właśnie mijało pełne pięć lat od chwili, gdy 1

września 1939 roku 73 dywizja rozpoczęła swoją wojenną historię, wdzierając się na polską

ziemię. To były piękne dni... Wprawdzie Helling nie dowodził wówczas jeszcze dywizją, ale

chlubił się jej bojowymi tradycjami, przestrzegał, by szanowano je i uważał się za ich

spadkobiercę. Kampania wrześniowa w Polsce, a następnie działania we Francji i Grecji - oto

złote karty dywizyjnej historii, które skwapliwie wymieniano przy różnych okazjach w 73

dywizji. Z równą dumą wymieniano by zapewne i daleki marsz dywizji w głąb Związku

Radzieckiego w czerwcu 1941 roku, i boje w górach Kaukazu, gdyby nie charakter marszu w

odwrotnym kierunku, który przyćmił nieco sławę zwycięskiej 73 dywizji i mocno zmienił

skład osobowy jej pułków. Dlatego też na rocznicowym oficerskim wieczorze wspominając

dziarsko polską wódkę, greckie i francuskie wina, pomijano raczej kaukaski szaszłyk, jaki

zgotowano im w ogniu kaukaskich bitew.

Ale pito ochoczo, naturalnie za zwycięstwo i za powrót do Vaterlandu.

- Wieder Heimat, wieder Heimat! - ryczał niezbyt składnie oficerski chór po większej ilości

kolejnych zwycięskich toastów.

Hellingowi przy wódce zaostrzał się zmysł obserwacji i pojawiała się umiejętność

krytycznego widzenia rzeczy. Spoglądał więc na spocone i rozochocone twarze swoich

sztabowców, na dowódców swoich pułków - podpułkownika Ziwkowitscha, dowodzącego

186 pułkiem, majora Schmelze, dowódcę 70 pułku, pod pułkownika Fohla, dowódcę 170

pułku - wypróbowanych kadrowych oficerów z dobrej pruskiej szkoły i z pewnością czułby

się jak i oni błogo, gdyby nie napotkał ironicznego spojrzenia podpułkownika Brochmana,

dowódcy 173 pułku artylerii. W odróżnieniu od innych tkwił on sztywno w krześle, nie

rozpinając munduru i nie wyjmując monokla z oka. Właśnie zimny błysk tego szkiełka

wzbudził nagłe w Hellingu poczucie rzeczywistości i nieoczekiwanie coś w rodzaju lęku, do

czego Helling nie chciał się przyznać. "Świętujemy piątą rocznicę wojny, pijemy za

zwycięstwo - myślał - a może właśnie w tej chwili szykuje się tam w mroku cios, który

spadnie jak piorun na 73 dywizję... Brednie - uspokajał sam siebie. - Jesteśmy silni i czujni..."

Z wiarą spojrzał znowu aa radosne twarze swoich oficerów. Przyłapał siebie jednak na tym,

że unika spojrzeń w stronę dowódcy pułku artylerii...

Ale wieczór przeszedł wspaniale. Gdy Helling kładł się spać, podśpiewywał sobie: "Wieder

Heimat, wieder Heimat..."

A potem ten nagły, alarmujący telefon Vormanna...

"Nie, nie - mitygował siebie Helling - wszystko jest w porządku, nieprzyjaciel ani zipnie, nic

się nowego nie dzieje, nic złego stać się nie może..."

I począł nerwowo krążyć po pokoju.

A JEDNAK COŚ SIĘ DZIEJE...

Właśnie w tę pamiętną rocznicową noc, z 31 sierpnia na 1 września 1944 roku, drogi biegnące

wzdłuż prawego brzegu Wisły na północ od ujścia rzeczki Świder zapełniły się ciągnącymi w

ciemności kolumnami piechoty i dywizjonami zmotoryzowanej artylerii. Ani jeden błysk

zapałki nie rozpraszał nocnego zmroku, komendy podawane były szeptem. Niemieccy

obserwatorzy nie powinni byli odkryć faktu, że 1 Polska Dywizja Piechoty imienia Tadeusza

Kościuszki przekazała skrycie swoje stanowiska jednostkom radzieckim i pod osłoną nocy

maszerowała w kierunku, który mógł oznaczać tylko jedno - przedpola Warszawy - kierunek -

Praga.

Dowódca 1 dywizji, generał Wojciech Bewziuk, był pewien, że dowódcy pułków - 1, ppłk

Maksimczuk, 2, ppłk Siennicki, 3, ppłk Archipowicz i 1 pal, ppłk Raskow - potrafią

zorganizować nocny przemarsz niepostrzeżenie dla nieprzyjaciela. Stwierdzenie bowiem

przez zwiad przeciwnika podejścia polskich pułków w rejon frontu na wschód od Pragi

byłoby równoznaczne z rozszyfrowaniem tego, co wkrótce miało nastąpić.

Ale o tym podpułkownik Helling nic jeszcze nie wiedział. A dowiedzieć się miał w innych

nieco okolicznościach.

O godzinie 20.00 1 września 1944 roku 1 pułk, ośrodkowa! się w lesie leżącym o 1 kilometr

na południowy wschód od wsi Kruszewice. Przybywszy na miejsce, bataliony przystąpiły

przede wszystkim do okopania się i doprowadzenia do porządku swego zewnętrznego

wyglądu. Rozpoczęło się generalne mycie, golenie, strzyżenie, naprawa umundurowania.

Spodziewano się wprawdzie, że pułk wyruszy wkrótce do walki i to w kierunku Warszawy,

nikt jednak nie wiedział, kiedy to nastąpi. Najbliższe dni wykorzystano dla zajęć taktycznych

i musztry.

W dniu 5 września 3 batalion został wyznaczony jako batalion szturmowy, a w pozostałych

batalionach stworzono grupy szturmowe w składzie wzmocnionego plutonu każda. Przez dwa

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: