TERESA CHYLINSKA STANIS�AW HARASCHIN BOGUS�AW SCHAEFFER PRZEWODNIK KONCERTOWY POLSKIE WYDAWNICTWO MUZYCZNE 1991 Obwolut� i ok�adk� projeSt&wa�a Beata BarszczewsKa-Wojda *i � s.t �. ' ' - -'j Niniejsza edycja jest przedrukiem wydania trzeciego z 1980 roku (g) Copyright by Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Krak�w, Poland, 1980. ISBN 83^24-0132-9 Od Redakcji Przewodnik koncertowy stanowi typ wydawnictwa popularyzatorskiego od dawna rozpowszechniony w �wiecie w r�nych uj�ciach i postaciach. Wi�kszo�� tego rodzaju almanach�w muzyki orkiestrowej i wokalno-orkiestrowej omawia przede wszystkim dzie�a zadomowione na estradach filharmo-nicznych danego kraju, k�ad�c szczeg�lny nacisk na kompozycje rodzime. Rzadsze s� przewodniki koncertowe ograniczaj�ce si� do utwor�w wybranych wed�ug jakiego� klucza. Dawniejsze pochodz� na og� spod pi�ra jednego autora; ostatnio coraz cz�stsze s� prace zbiorowe, gdzie ilo�� wsp�autor�w dochodzi nawet do kilkudziesi�ciu. S� przewodniki wszechstronne i tre�ciowo zaw�one, pisane rzeczowo i bardziej swobodnie, lepsze i gorsze � wsp�ln� cech� wszystkich jest przy-st�pno��, liczenie si� z adresatem: z wszelkiego rodzaju mi�o�nikiem muzyki, s�uchaczem radiowym i zbieraczem p�yt, a chyba wci�� jeszcze � przede wszystkim ze s�uchaczem koncertowym. Przewodnik koncertowy stara si� ��czy� r�ne cechy w�a�ciwe temu rodzajowi publikacji. W zasadzie przedstawia typ przewodnika uniwersalnego, po�wi�conego tym dzie�om, polskim i obcym, kt�re stale powracaj� w repertuarach naszych filharmonii i programach Polskiego Radia oraz � co najcz�ciej si� pokrywa � zajmuj� jakie� wa�ne czy szczeg�lne Od Redakcji miejsce w �wiatowej historii muzyki. Obfito�� i zr�nicowanie materia�u wymaga�y raczej pracy zbiorowej. Podj�o j� troje autor�w: Teresa Chyli�ska napisa�a noty biograficzne kompozytor�w oraz om�wi�a dzie�a polskie do ko�ca wieku XIX, Stanis�aw Haraschin opracowa� om�wienia dzie� obcych z tego samego czasu, a Bogus�aw Schaeffer zaj�� si� muzyk� naszego stulecia. Od tego zasadniczego podzia�u istniej� odchylenia; ostateczn� wskaz�wk� stanowi� inicja�y autor�w zamieszczone pod tekstami. Indywidualno�� podej�cia do opracowywanego materia�u i odmienno�� stylu da�y w rezultacie pewn� r�norodno�� w sposobie uj�cia oraz nawet pewne dysproporcje. W pracach zbiorowych trudno tego unikn��. Z natury rzeczy g��wny akcent po�o�ony zosta� na poszczeg�lne kompozycje: dotycz�cy ich zesp� informacji sk�ada si� z danych historycznych oraz om�wienia samej muzyki, potraktowanego na og� do�� swobodnie, z tendencj� do unikania terminologii specjalistycznej. Noty biograficzne staraj� si� przekaza� mo�liwie najbardziej zwi�z�y zestaw og�lnych wiadomo�ci o �yciu i tw�rczo�ci kompozytora, niezb�dnych jako zarys t�a, na kt�rym pojawia si� dany utw�r. Wszelkie przewodniki � podobnie jak encyklopedie czy leksykony � nale�� do ksi��ek o charakterze podr�cznym, do kt�rych si�ga si�, szukaj�c okre�lonych, dorywczo potrzebnych informacji. Z tego te� wzgl�du zastosowano w Przewodniku � jako najpraktycz-niejszy � alfabetyczny uk�ad ca�o�ci materia�u wed�ug nazwisk kompozytor�w. III, a tak�e IV, fotooffsetowe wydanie Przewodnika koncertowego, zachowuje jego zasadnicz� koncepcj�, natomiast tre�� zosta�a � w stosunku do wydania II � zaktualizowana i rozbudowana; skorygowano te� dostrze�one b��dy. Bior�c pod uwag� wysuwane �yczenia oraz sta�� intensyfikacj� naszego �ycia muzycznego i post�puj�cy rozw�j muzyki, szerzej uwzgl�dniono dzie�a kompozytor�w XVIII i XIX wieku oraz tw�rczo�� wsp�czesn�. , - , ',,,. GILBERT AM3T *29 VIII 1936, Pary� Jeden z czo�owych kompozytor�w francuskich �redniego pokolenia. Studiowa� pod kierunkiem D. Milhauda � O. Messiaena. Reprezentuje kierunek postboulezowski; jego j�zyk kompozytorski ewoluowa� od skomplikowanych technik barokowych do totalnego serializmu Boulezowskiego z uwzgl�dnieniem czynnik�w akustycznych i przestrzennych. Tak�e forma jako ca�o�� modelowana jest w tw�rczo�ci Amy'ego pod�ug zasad rozbudowanego serializmu. W latach siedemdziesi�tych w jego tw�rczo�ci odzywa si� coraz pe�niej pierwiastek poetycki. Od 1967 dyryguje koncertami �Domaine Musical", kt�re przej�� od swego nauczyciela w zakresie dyrygentury � P. Bouleza. Wa�niejsze kompozycje: Variations na 4 instrumenty 1956, Cantate breve 1957, Mouvements na 17 instrument�w 1958, In-ventions na flet, klarnet, czelest�, wibrafon, ksylorimb� i harf� 1960, Diaphonles na podw�jny zesp� 12 instrument�w 1962, An-tiphonies na 2 orkiestry 1963, Alpha-Beth na 6 instrument�w d�tych 1965, Trajectoires na skrzypce i orkiestr� 1966, Strophe na sopran dramatyczny � orkiestr� 1966, Triad� pour orchestre 1967, Chant na orkiestr� 1968, R�citatlf, alr et variation na 12 g�os�w solowych 1970, Seuen Sltes dla 14 instrumentalist�w 1975, Cette Etoile enseigne d s'incliner na 7 g�os�w m�skich, ta�m� i Instrumenty 1977, Adagio et Stretto na orkiestr� 1978. Diaphonies na podw�jny zesp� 12 instrument�w (1962) stanowi� oryginalny przyk�ad muzyki przestrzennej. Obie orkiestry rozstawione s� na estradzie w du�ej odleg�o�ci od siebie, Anzaghi dzi�ki czemu materia� muzyczny dysponuje dodatkowo jeszcze jednym parametrem � parametrem lokacji d�wi�ku w przestrzeni wykonawczej. Diaphonies � to kompozycja jednocz�ciowa, materia�owo bogato zr�nicowana, ale te�, na odwr�t, pod wzgl�dem barwy � homogeniczna, gdy� oba zespo�y dysponuj� identycznymi instrumentami: perkusja, tr�bki, r�g, puzony, flet, ob�j, fagot i harfa. Kilkakrotne kulminacje utworu pojawiaj� si� w wyniku zg�szcze� fakturalnych, w ca�o�ci przewa�a styl postserialny, zestawiaj�cy barwy nut le��cych z artykulacjami nut kr�tkich, ostrych, akcentowanych. (8') DAYIDE ANZAGHI *29 XI 1936, Mediolan Kompozytor w�oski. Studiowa� gr� fortepianow� i dyrygentur� w Mediolanie, w kompozycji kszta�ci� si� pod kierunkiem G. F. Ghediniego i F. Donatoniego. Laureat Nagrody im. O. Messiaena, kt�ry tez � obok Ligetiego, Lutos�awskiego i Xenakisa � wywar� najwi�kszy wp�yw na kompozytora. Zainteresowany problemem kolorystyki instrumentalnej, pisze niemal wy��cznie muzyk� orkiestrow� i kameraln�. Wa�niejsze utwory: orkiestrowe � Rlturgia 1972, Ltmbale 1973, Ausa 1974, Egophonie 1974; Ltmine na trio smyczkowe 1971; fortepianowa Rltograjia 1971; Somne na ch�r i orkiestr� 1975. s Ausa na orkiestr� (1974) jest kompozycj� jednocz�ciow�, uj�t� w niezmiennych, r�wnych taktach, wype�nianych b�d� to rytmik� podporz�dkowan� metrum, b�d� te� dowolnie, w formie swobodnych grup d�wi�kowych. Zasad� rozwoju muzyki s� tu powt�rzenia grup rytmicznych i d�wi�kowych, kt�re przez fazowe nak�adanie si� tworz� wolno zmieniaj�c� si� faktur� ca�o�ci. Charakter muzyki pozostaje przez d�ugi czas taki sam lub przeobra�a si� niedostrzegalnie. Dopiero po pi�ciu minutach statycznie uj�tego przebiegu dochodz� nowe elementy (frullata instrument�w d�tych), muzyka ulega rozcz�onkowaniu dzi�ki pauzom generalnym, nabiera rumie�c�w w kulminacjach rytmicznych i dynamicznych. W ca�ym utworze wida� tendencj� do homogenizacji brzmienia, do trzymania si� kilku wyj�ciowych zasad fakturalnych. Pod koniec muzyka staje si� swobodniejsza, rapsodyczna jakby, mniej jednolita, barwniejsza. Ausa zosta�a nagrodzona w 1974 Nagrod� im. O. Messiaena. (ok. 16') A p o s t e l HANS ERICH APOSTEL f *" - , *22 I 1901, Karlsruhe; t 30 XI 1972, Wiede� " / Kompozytor austriacki pochodzenia czeskiego. W 1916 wst�puje do konserwatorium w Karlsruhe. V? owym czasie styka SI� z tw�rczo�ci� Schonberga; w 1920 przenosi si� Jako jeden z jego uczni�w do Wiednia. Pod wp�ywem Schbnberga, a p�niej A. Berga, Apostel zwraca si� ku technice dodekafonicznej, kt�r� stosowa� b�dzie odt�d w swych kompozycjach. Przebywa� stale w Wiedniu; w latach 1948�50 by� przewodnicz�cym austriackiej sekcji Mi�dzynarodowego Towarzystwa Muzyki Wsp�czesnej. Dzie�a jego wykonywano na festiwalach MTMW w Zurychu, Florencji i Pary�u. Muzyk� Apostela cechuje wielka intensywno�� wyrazu (w typie ekspresjonistycznym), po��czona z dyscyplin� klasycznych konwencji formalnych � stosowaniem techniki dodekafonicznej. y Apostel jest jednym z bezpo�rednich kontynuator�w szko�y ,; i tradycji Schonberga. Dorobek kompozytorski Apostela zawiera m. in.: Requiem na ch�r 8-g�osowy i orkiestr� 1933, Wariacje na temat Haydna na orkiestr� symfoniczn� 1949, Ballad� na wielk� orkiestr� 1956, Od� na alt i orkiestr� 1962, Festllche Musik na orkiestr� d�t� 1962, Serenad� na orkiestr� kameraln�, na melodii Schuberta 1965, Wariacje na temat Haydna, cz. II: Parallpomena dodeca-phontca na orkiestr� 1969, Epitaph na smyczki 1969, opracowania ch�r�w i pie�ni ludowych (Op. 18 i 11), Kwartet smyczkowy (z wariacjami na temat z Wozzecka Berga), Kwartet na instrumenty d�te 1947, Trakl-Gesflnge na g�os, 2 skrzypiec, alt�wk� i kontrabas, Kleines Kammerkonzert na flet, alt�wk� i gitar� 1964, Sonatine. na ob�j solo 1964, Sonattn? na r�g solo 1965; kompozycje fortepianowe: Wariacje wg Kokoschkl, Sonata, Sonata ritmlca, Stiicke, Kubinlana 1946, Sutte Conctse; nadto pie�ni z fortepianem lub orkiestr� do tekst�w m. in. Holderlina, RUckerta, Morikego, Eilkego. ch Wariacje na temat Haydna (Yariationen iiber ein Thema von Joseph Haydn, 1949) opieraj� si� na temacie wolnej cz�ci s�ynnej Symfonii Es-dur �Mit dem Paukenwirbel" (nr 103) Haydna. Apostel nie pos�uguje si� pe�nym tematem, lecz jego wycinkami, motywami. Z pocz�tkowych motyw�w wy�ania si� w trakcie kszta�towania formy coraz to inna tematyka, przechodz�ca od klasycznie spokojnej �piewno�ci do ko�cowych neoromantycznych kulminacji. Jakkolwiek Apostel do�� wiernie zbli�y� si� do dodekafonii (m. in. w Kwartecie Arrigo smyczkowym), to Wariacje s� utworem w zasadzie tonalnym i g��wny punkt ci�ko�ci spoczywa tu na technice motywicz-nych rozwini�� i na problemie metamorfozy (znanego) te...
muzykzam