JACEK PIETRZAK // RADYKALNY BIOGRAFIA WOJCIECHA STPICZY�SKIEGO WYDAWNICTWO NAUKOWE Semper Ksi��ka dofinansowana przez Komitet Bada� Naukowych Ok�adk� projektowa�: Adam Sidorowicz Redakcja i korekta: Zenon C. Papuzi�skl Portret Wojciecha Stpiczynskiego: Archiwum Dokumentacji Mechanicznej w Warszawie (sygnatura I-K-959) � Copyright by Jacek Pietrzak and Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 2001 � Ali rights reserved. No part of this book may be reproduced, stored in a retrieval system, or trarsmitted, in any form of by any means without the prior permission of the publishers, Wydawnictwo Naukowe Semper � Wszelkie prawa zastrze�one. Przedruk, odtwarzanie lub przetwarzanie fragment�w tej ksi��ki w mediach ka�dego rodzaju wymaga pisemnego zezwolenia Wydawnictwa Naukowego Semper ISBN 83 - 86951-88-5 864094 WYDAWNICTWO NAUKOWE Semper ul. Bednarska 20A, 00-321 Warszawa tel./fax: (022) 82849 73 e-mail: zam@semper.pl http://www.semper.pl Spis tre�ci Wst�p .................................. 7 Rozdzia� I Lata m�odzie�cze. Od skautingu do POW (1896-1918)........... 10 Rozdzia� II Na froncie i w s�u�bie Oddzia�u II. W kr�gu G�rnego �l�ska (1918-1922) 25 Rozdzia� III Prasowy �zago�czyk" (1922-1926) .....................47 Rozdzia� IV P��sudczyk niepokorny (1926-1929) ....................97 Rozdzia� V Na uboczu (l929-1932) ......................... 148 Rozdzia� VI Redaktor �Kuriera Porannego" (1932-1935) ............... 165 Rozdzia� VII U boku �mig�ego (l935-1936) ...................... 191 Zako�czenie .............................. 212 Przypisy ................................ 218 Bibliografia publikacji Wojciecha Stpiczy�skiego ...................... 268 �r�d�a i literatura .......................... 287 Skorowidz os�b 295Wst�p Rok po �mierci Wojciecha Stpiczy�skiego jego wsp�pracownik, dziennikarz i pisarz Tadeusz Breza, wyrazi� nadziej�, �e: �Postaci jego nie pominie historyk [...]. Napisze o �o�nierzu, emisariuszu, pisarzu, pole-mi�cie, ideologu"1. Przygotowuj�c niniejsz� ksi��k� umocni�em si� w przekonaniu, �e posta� Wojciecha Stpiczy�skiego rzeczywi�cie warta jest uwagi historyka, a zarazem dzi� ju�, poza gronem znawc�w dziej�w II Rzeczypospolitej, faktycznie pozostaje nieznana. Stosunkowo rzadko odnajdujemy jego nazwisko w opracowaniach podr�cznikowych i syntezach. Nie zosta� bowiem Wojciech Stpiczy�ski w swym kr�tkim a burzliwym �yciu premierem ani ministrem, pos�em na Sejm by� za� zaledwie przez niepe�na rok. W obozie pi�sudczykowskim, z kt�rym od wczesnej m�odo�ci zwi�za� swe polityczne losy, nie nale�a� do �cis�ej elity kierowniczej, z wyj�tkiem kr�tkiego okresu po �mierci J�zefa Pi�sudskiego. Trudno zaliczy� go do zaufanych Komendanta, cho� za takiego cz�sto uwa�ali go wsp�cze�ni. Przede wszystkim by� Stpiczy�ski publicyst� politycznym, jednym z najg�o�niejszych i najbardziej znacz�cych w Polsce mi�dzywojennej, a zarazem jednym z najbardziej kontrowersyjnych. Nie nale�a� do tych publicyst�w, kt�rzy wypracowywali za�o�enia programowe, ideowe swych oboz�w politycznych. Nie by� ideologiem, cho� niekiedy przejawia� takie ambicje. Jego �ywio�em sta�a si� konfrontacja z antagonistami politycznymi, ogniste polemiki, publicystyczne pojedynki. Jednak to w�a�nie na kanwie jego wyst�pie� by�y formu�owane przez oponent�w pi�sudczyk�w oceny oblicza tego obozu przeznaczone dla opinii publicznej. W czasie niemal czternastu lat kariery publicystycznej komentowa� wszystkie najwa�niejsze wydarzenia dotycz�ce polityki wewn�trznej i zagranicznej Polski: od dramatycznego grudnia 1922 r. i zab�jstwa pierwszego prezydenta RP Gabriela Narutowicza po tak zwan� dekompozycj� w obozie sanacyjnym po �mierci J�zefa Pi�sudskiego. Toczy� boje z najwi�kszymi pi�rami g��wnych oboz�w politycznych. By� bohaterem g�o�nych skandali i afer politycznych. Chocia� najwi�ksz� pasj� Stpiczy�skiego pozosta�a polityka, jego tw�rczo�� publicystyczna wskazuje tak�e na szerokie zainteresowanie problematyk� spo�eczn�, gospodarcz� i kulturaln�. Publicystyka prasowa odgrywa�a znacz�c�, chocia�,'jak si� wydaje, wci�� niedocenian� rol� w dzia�aniach politycznych pi�sudczyk�w. Do 1928 r. nie byli oni, jak wiadomo, zorganizowani w formaln� struktur� polityczn�. Dlatego te�, jak s�usznie zauwa�a znawca dziej�w obozu sanacyjnego Andrzej Garlicki, dzia�ania propagandowe by�y wa�nym [7] elementem strategii Pi�sudskiego i pi�sudczyk�w, zar�wno je�li chodzi 0 wp�ywanie na nastroje spo�eczne, jak i rozgrywki z przeciwnikami2. Analiza tw�rczo�ci jednego z najwybitniejszych publicyst�w pi�sudczy-kowskich pozwala zatem przyjrze� si� tak�e mechanizmom funkcjonowania tej specyficznej formacji politycznej. Pomimo �e dzia�alno�� publicystyczna odgrywa�a najistotniejsz� rol� w biografii Stpiczy�skiego, warte przybli�enia s� tak�e inne jej aspekty. S�abo znana by�a dot�d na przyk�ad dzia�alno�� Stpiczy�skiego podczas powsta� �l�skich, kt�ra stanowi�a wa�ny element akcji polityczno-wojskowej pi�sudczyk�w na G�rnym �l�sku. Moim celem by�o mo�liwie pe�ne studium biografii politycznej Wojciecha Stpiczy�skiego. Stara�em si� te� nie pozbawi� pracy og�lnego kontekstu �wczesnej kultury politycznej, atmosfery walki politycznej 1 prasowej rywalizacji. Dlatego stosunkowo szczeg�owo i obszernie przedstawi�em analiz� najciekawszych, moim zdaniem, oraz najbardziej charakterystycznych pojedynk�w polemicznych i kampanii publicystycznych Stpiczy�skiego. Baza �r�d�owa jest niejednolita. Archiwalia s� bardzo rozproszone i je�li chodzi o wiele aspekt�w biografii Stpiczy�skiego niewystarczaj�ce. Sk�pe s� zw�aszcza materia�y dotycz�ce dzieci�stwa i wczesnej m�odo�ci bohatera pracy. Nie zachowa�y si� te� archiwa redakcji, kt�rymi kierowa� Stpiczy�ski: �G�osu Prawdy" i �Kuriera Porannego". Kwerenda archiwalna by�a zatem bardzo pracoch�onna i �mudna. Najbardziej owocne okaza�y si� poszukiwania w zbiorach Archiwum Akt Nowych (AAN) i Centralnego Archiwum Wojskowego (CAW) w Warszawie. Je�li chodzi o AAN, to najbardziej interesuj�ce informacje pochodz� z zespo��w: Zwi�zku Legionist�w Polskich, Bezpartyjnego Bloku Wsp�pracy z Rz�dem (BBWR) i Prezydium Rady Ministr�w. Bezcenne dla biografa Stpiczy�skiego s� archiwalia znajduj�ce si� w zbiorach CAW. Akta personalne Stpiczy�skiego pozwalaj� ustali� podstawowe informacje biograficzne i dok�adnie odtworzy� przebieg jego s�u�by wojskowej. Materia�y z zasob�w CAW, a zw�aszcza dokumenty Oddzia�u II, maj� te� podstawowe znaczenie, je�li chodzi o udzia� Stpiczy�skiego w akcji g�rno�l�skiej oraz jego dzia�alno�� w Zwi�zku Strzeleckim. W Centralnej Bibliotece Wojskowej w Warszawie znajduje si� zachowana cz�ciowo, ale warto�ciowa poznawczo, korespondencja Wojciecha Stpiczy�skiego z okresu dzia�alno�ci na �l�sku. Jest to jedyny zbi�r papier�w Stpiczy�skiego, kt�ry uda�o si� odnale��. Wykorzystano te� znajduj�ce si� w zbiorach r�kopis�w bibliotek polskich r�ne kolekcje i spu�cizny prywatne. Najbardziej obfity plon przynios�a kwerenda w Bibliotece Zak�adu Narodowego im. Ossoli�skich we Wroc�awiu. Nie spos�b nie wspomnie� tu o przechowywanych w Ossolineum papierach Marii Stpiczy�skiej, pierwszej �ony Wojciecha, oraz materia�ach przedwojennego pracownika Polskiego Radia Ryszarda T. Michalczyka, w znacznej mierze powsta�ych na bazie wspomnie� i rozm�w z M. Stpiczy�sk�. Wiarygodno�� i warto�� historyczn� zawartych w tych materia�ach informacji nale�y traktowa� jednak bardzo ostro�nie. [8] Najwa�niejszym �r�d�em by�a oczywi�cie prasa. Wykorzystano oko�o pi��dziasi�t tytu��w prasowych. Podstawowe znaczenie mia�a kwerenda czasopism, kt�re redagowa� i w kt�rych zamieszcza� artyku�y bohater niniejszej pracy: �G�osu Prawdy", �Kuriera Porannego", �Gazety Polskiej" i �Strzelca". Dorobek publicystyczny Stpiczy�skiego jest bardzo obfity. By� autorem ponad tysi�ca artyku��w (a tak�e kilku ksi��ek i broszur). Bardzo przydatna okaza�a si� r�wnie� kwerenda prasy g��wnych oboz�w politycznych, a zw�aszcza �Robotnika", �Gazety Warszawskiej", �My�li Narodowej", �Czasu" i �S�owa". Pras� r�nych ugrupowa� traktowa�em nie tylko jako warto�ciowe, cz�sto jedyne, �r�d�o informacji o bohaterze pracy. Chodzi�o mi bowiem zar�wno o mo�liwie pe�ne ukazanie postaci Stpiczy�skiego, jak r�wnie� o odpowied� na pytanie, jak kszta�towa� si� jego wizerunek w opiniach przeciwnik�w i jak wykorzystywano ten obraz w rozgrywkach politycznych. Warto�ciowym uzupe�nieniem omawianej wy�ej bazy �r�d�owej by�y �r�d�a drukowane, a zw�aszcza stenogramy z rozprawy s�dowej Stpiczy�skiego w 1924 r., sprawozdania stenograficzne z obrad Sejmu, oraz komunikaty informacyjne Komisariatu Rz�du na m. st. Warszaw�. W�r�d autor�w wykorzystanych wspomnie�, diariuszy i zbior�w puo-licystyki nale�y wymieni� przede wszystkim Henryka Grubera, Janu-aregoGrz�dzi�skiego, Klaudiusza Hrabyka, Tadeusza Katelbacha, Leona Okr�ta, Mariana Romeyk�, Bernarda Singera, Kazimierza �wital-skiego, Mari� J. Wielopolsk�. Jak dot�d ukaza� si� tylko jeden obszerniejszy szkic biograficzny po�wi�cony Wojciechowi Stpiczy�skiemu, pi�ra Darii Na��cz3. Encyklopedyczne i s�ownikowe biogramy Stpiczy�skiego zawieraj� z kolei sporo b��d�w i nie�cis�o�ci. Najbardziej pomocne w przygotowaniu niniejszej pracy okaza�y si� opracowania historyk�w obozu pi�sudczykowskiego, a zw�aszcza Andrzeja Chojnowskiego, Janusza Farysia, Andrzeja Garlickiego, W�adys�awa T. Kuleszy, Darii Na��cz, W�adys�awa Poboga-Malinowskiego, a tak�e historyk�w prasy: Andrzeja Notkowskiego, Andrzeja Paczkow-skiego i Micha�a Pietrzaka4. Wyb�r konstrukcji pracy nastr�cza� sporo trudno�ci. Ostatecznie przyj�to uk�ad chronologiczny, a w ramach poszczeg�lnych rozdzia��w chronologiczno-rzeczowy. Odpowiednie po��czenie narracji typowo biograficznej z analiz� publicystyki nie by�o zadaniem �atwym. Wyb�r takiej a nie innej koncepcji pracy wynika� zar�wno z charakteru public...
kandr