17. albińska.pdf

Paulina Albiõska

Problemy Ňycia spoþecznego i zawodowego

osb niedosþyszĢcych i gþuchych

Uszkodzenia sçuchu skala zjawiska

skala zjawiska

Liczba osÜb dotkniótych uszkodzeniem narzédu sçuchu jest trudna

do oszacowania. W przybliñeniu przyjmuje sió, ñe w krajach takich Niemcy,

Szwajcaria czy USA ñyje okoço 1013% osÜb dotkniótych powañnymi

zaburzeniami sçyszenia 1 .

Z badania moduçowego przeprowadzonego w Polsce w 2000 roku przez

BAEL GUS wynika, ñe na choroby zwiézane z wadliwym funkcjonowaniem

narzédu sçuchu cierpi w Polsce okoço 6,3% osÜb dotkniótych niepeçnospraw-

noëcié, ktÜre przekroczyçy 15 rok ñycia 2 . Zdaniem Szczepankowskiego tego typu

badania, przeprowadzane na prÜbie bódécej reprezentacjé ogÜçu ludnoëci

zamieszkujécej Polskó, nie mogé byí jednak przydatne przy ocenie stanu

populacji niesçyszécych. Nie uwzglódniajé one bowiem czósto osÜb przebywa-

jécych w placÜwkach dziennego pobytu (np. w szkoçach z internatami

dla niesçyszécych i niedosçyszécych) oraz gçuchoniemych zazwyczaj sçabo wçada-

jécych józykiem polskim 3 . Zdaniem tego autora nie moñna wykluczyí, ñe liczba

osÜb z uszkodzeniem narzédu sçuchu wynosi w Polsce kilka milionÜw 4 . Przypusz-

1 M. Lisiecka-Bieçanowicz, Osoby niedosçyszéce w spoçeczeõstwie opis zjawiska, w: Postawy

wobec niepeçnosprawnoëci, red. L Fréckiewicz, Katowice 2002, s. 79.

2 B. Szczepankowski, Specyficzne potrzeby osÜb niesçyszécych w dostópie do informacji.

www.mps.gov.pl/infodni/konferencja.html

3 B. Szczepankowski, WyrÜwnywanie szans osÜb niesçyszécych: optymalizacja komunikacji józy-

kowej, Siedlce 1998, s. 4147.

4 Por. B. Szczepankowski, Specyficzne potrzeby oraz B. Szczepankowski, Osoby z uszkodzonym

sçuchem, w: Problem niepeçnosprawnoëci w poradnictwie zawodowym. Zeszyty Informacyjno-

Metodyczne Doradcy Zawodowego, red. B. Szczepankowski, A. Ostrowska, Warszawa 1998, nr 10,

Uszkodzenia sçuchu

P. Albiõska, Problemy ñycia spoçecznego i zawodowego osÜb niedosçyszécych i gçuchych.

czenia te potwierdzajé rÜwnieñ badania przeprowadzone przez Instytut Fizjologii

i Patologii Sçuchu w Warszawie. Wedçug danych tego Instytutu co trzeci

mieszkaniec naszego kraju niedosçyszy przynajmniej na jedno ucho na poziomie

30 dB, co staje sió przyczyné utrudnieõ w jego codziennym funkcjonowaniu. 20%

PolakÜw odczuwa szumy uszne bódéce poczétkowym stadium niedosçuchu 5 .

Dane te sé bardzo niepokojéce, zwçaszcza jeëli uëwiadomimy sobie,

ñe z problemem uszkodzeõ sçuchu borykajé sió nie tylko bezpoërednio dotknióte

nim osoby, ale takñe ich rodziny. W tym kontekëcie zjawisko zaburzeõ odbioru

dïwiókÜw posiadajéce nie tylko medyczne, ale przede wszystkim spoçeczne

nastópstwa zyskuje wymiar masowy.

Funkcjonalno-komunikacyjne problemy osÜb niedosçyszécych i gçuchych

komunikacyjne problemy osÜb niedosçyszécych i gçuchych

Upoëledzenie jednego z gçÜwnych organÜw zmysçowych zakçÜcajéce

percepcjó dïwiókowé staje sió dla tej grupy osÜb przeszkodé w zakresie

funkcjonowania na nastópujécych pçaszczyznach: poznawania przedmiotÜw

i zjawisk (brak odbioru dïwiókÜw z otoczenia); realizacji dziaçaõ praktycznych

(brak oceny funkcjonowania urzédzeõ mechanicznych), doëwiadczania przeñyí

estetycznych (muzyka); orientacji przestrzennej i poruszania sió (brak odbioru

dïwiókÜw ostrzegawczych i zachowania rÜwnowagi w ciemnoëci) 6 . Do utrudnieõ

tych dodaí naleñy takñe trudnoëci w komunikowaniu, ktÜre stanowié dominujécy

problem ñycia codziennego osÜb niedosçyszécych i gçuchych 7 . Z tego powodu

osoby dotknióte uszkodzeniem narzédu sçuchu klasyfikuje sió wedçug stopni

opracowanych przez êwiatowé Organizacjó Zdrowia (WHO) 8 :

s. 69 oraz B. Szczepankowski, Komunikowanie sió z osobami z uszkodzonym sçuchem, Warszawa-

Katowice 2000, s. 4.

5 Por. M. Florek-Moskal, Sçuchawki gçuchoty, w: Wprost, 2006, nr 16, s. 85 oraz P. Szymczak,

Atakowani przez dïwióki, FOCUS, 2001, nr 6, s. 5859 oraz K. Werszka, K. Bieõkowska-Robak,

Problemy ze sçuchem, w: Integracja, 2002, nr 6, s. 79.

6 Por. J. Sowa, Pedagogika specjalna w zarysie, RzeszÜw 1997, s. 174 oraz B. Szczepankowski,

WyrÜwnywanie szans, s. 7578 oraz B. Szczepankowski, Komunikowanie sió z osobami, s. 67.

7 Por. J. Sowa, Pedagogika, s. 180182 oraz K. Werszka i K. Bienkowska-Robak, Problemy

ze sçuchem, s. 7980.

8 J. Sowa, Pedagogika, s. 176.

170

Funkcjonalno

P. Albiõska, Problemy ñycia spoçecznego i zawodowego osÜb niedosçyszécych i gçuchych.

Stopieõ uszkodzenia sçuchu

Procent reakcji poprawnych

Obuuszne gçóbokie obniñenie zdolnoëci

rozrÜñniania i poznawania dïwiókÜw

mowy

mniej niñ 40%

Obuuszne znaczne obniñenie zdolnoëci

rozrÜñniania i poznawania dïwiókÜw

mowy

4049%

Obuuszne umiarkowanie znaczne

obniñenie zdolnoëci rozrÜñniania

i rozumienia dïwiókÜw mowy

5059%

Obuuszne umiarkowane obniñenie

zdolnoëci rozrÜñniania i rozumienia

dïwiókÜw mowy

6079%

Obuuszne lekkie obniñenie zdolnoëci

rozrÜñniania i rozumienia dïwiókÜw

mowy

8090%

Tab. 1 Klasyfikacja stopni uszkodzenia sçuchu wedçug WHO 9

Klasyfikacja ta ukazuje, ñe nie wszystkie osoby z uszkodzonym sçuchem

doëwiadczajé codziennych trudnoëci w takim samym stopniu. W celu poprawy

warunkÜw egzystencji wszystkie te osoby mogé korzystaí z rÜñnych urzédzeõ

wspomagajécych. Przyrzédy te sé jednak w dalszym ciégu niedoskonaçe 10 . ZarÜw-

no aparaty sçuchowe, jak i implanty ëlimakowe oraz pniowe sé protezami

i w zwiézku z tym ñadne z tych urzédzeõ nie zastópuje normalnego sçyszenia

ani teñ nie kompensuje w peçni ubytku sçuchu. Protezy mogé wzmacniaí sçuch

tylko w takim zakresie, na jaki pozwalajé resztki sçuchu 11 .

9 J. Sowa, Pedagogika

10 Por. U. Buryn, T. Hulboj , M. Kowalska, T. Podziemska, B. Rychlicka, Uczeõ z wadé sçuchu chce

zrozumieí ëwiat. Poradnik dla nauczycieli ogÜlnodostópnych szkÜç podstawowych, Warszawa

2002, s. 2127 oraz M. Marszaçkiewicz, W magicznym domu, w: Integracja, 2003, nr 5, s. 6466.

11 Tamñe, s. 24.

171

P. Albiõska, Problemy ñycia spoçecznego i zawodowego osÜb niedosçyszécych i gçuchych.

Spoçeczny odbiÜr osÜb z uszkodzeniem sçuchu

Maça wiedza na temat osÜb dotkniótych uszkodzeniem narzédu sçuchu

i ich problemÜw funkcjonalnych sprawia, ñe w ñyciu codziennym sçyszéca

wiókszoëí charakteryzujéc osoby z zaburzoné percepcjé dïwiókÜw czósto

posçuguje sió nieprecyzyjnymi okreëleniami. Specjalistyczna terminologia

opracowana przez B. Szczepankowskiego na potrzeby Polskiego Zwiézku

Gçuchych (PZG) uwzglódniajéca terminy takie, jak: niesçyszécy, gçuchy, ogçuchçy,

niedosçyszécy, gçuchoniemy i sçabosçyszécy stosowana jest jedynie przez

specjalistÜw 12 .

Znacznie wióksze zagroñenie od nieznajomoëci terminologii stanowié

jednak façszywe i krzywdzéce mity spoçeczne, ktÜre budujé bçódny i uproszczony

obraz niedosçyszécych i gçuchych. Osoby sçyszéce nie sé w stanie wyobrazií

sobie, jak ñyje sió w ëwiecie ciszy, poniewañ postrzegajé gçuchotó przez pryzmat

ewentualnej moñliwoëci utraty dostópu do ëwiata dïwiókÜw. Wyobrañajé sobie

jak mogçyby sió czuí, gdyby pozbawiono je sçuchu i w oparciu o to wyobrañenie

kreëlé uogÜlniony obraz osoby dotkniótej uszkodzeniem sçuchu: wyizolowanej,

zdezorientowanej, niekomunikatywnej, odciótej od ëwiata i ludzi 13 . Ponadto

spotykajéc osoby z wadé sçuchu sçyszécy czósto przypisujé im inny rodzaj

niepeçnosprawnoëci najczóëciej upoëledzenie umysçowe lub wadó wymowy 14 .

Z badaõ przeprowadzonych przez IFiS PAN i PFRON wynika, ñe niewidoczna

na pierwszy rzut oka gçuchota staje sió tak trudno rozpoznawalna, ñe zaledwie

9,8% sçyszécych uwaña gçuchoniemych, gçuchych i niedosçyszécych za osoby

niepeçnosprawne 15 . Lenistwo sçyszécych, ktÜrzy nie zadajé sobie trudu podtrzy-

mywania wzajemnych kontaktÜw sprawia, ñe wielu osobom nie chce sió dotrzeí

do ëwiata ciszy (), aby odnaleïí tam wartoëciowego czçowieka, ktÜry ma wiele

do powiedzenia, a nie zawsze potrafi wyrazií to sçowami 16 . Fakt ten potwier-

dzajé badania przeprowadzone z udziaçem studentÜw w Poznaniu, Toruniu,

Olsztynie i Gdaõsku. Wynika z nich, ñe zaledwie 7% badanych osÜb miaço

12 Por. B. Szczepankowski, WyrÜwnywanie szans, s. 37 oraz B. Szczepankowski, Niesçyszécy – gçusi

gçuchoniemi. WyrÜwnywanie szans, Warszawa 1999, s. 4041.

13 H. Lane, Maska dobroczynnoëci: deprecjacja spoçecznoëci gçuchych, przeç. T. Gaçkowski,

Warszawa 1996, s. 5763.

14 K. Werszka, K. Bienkowska-Robak , Problemy ze sçuchem, s. 79.

15 I. Hebda-Czaplicka, Moñliwoëci spoçecznej integracji osÜb niepeçnosprawnych, w: Sytuacja osÜb

niepeçnosprawnych w Polsce, red. B. Balcerzak Paradowska, Warszawa 2002, s. 9091.

16 K. Werszka, K. Bieõkowska-Robak, Problemy ze sçuchem, s. 80.

172

Spoçeczny odbiÜr osÜb z uszkodzeniem sçuchu

P. Albiõska, Problemy ñycia spoçecznego i zawodowego osÜb niedosçyszécych i gçuchych.

jakikolwiek kontakt z osobami z ubytkiem sçuchu, a nawet w tych nielicznych

przypadkach wzajemne porozumienie zakçÜciçy trudnoëci komunikacyjne 17 .

Bariera stereotypÜw oddzielajéca ëwiat dïwiókÜw od ëwiata ciszy

sprawia, ñe osoba dotknióta té niepeçnosprawnoëcié zostaje w pewnym stopniu

wyizolowana ze spoçeczeõstwa 18 . Sytuacja ta nie moñe jednak budzií zdziwie-

nia, poniewañ, jak twierdzi Galewski, czçowiek moñe (...) zrozumieí tylko to,

czego chociañ w niewielkim stopniu doëwiadczyç sam 19 . Dzië, pomimo ñe

wydawaí by sió mogço, ñe wiele czasu upçynóço odkéd zrozumiano, ñe strata

jednego, a moñe wiócej zmysçÜw nie pozbawia czçowieka jego ludzkiej natury,

a postawy spoçeczne wobec niedosçyszécych i gçuchych ewoluowaçy

w pozytywnym kierunku (przechodzéc przez fazy dyskryminacji, izolacji

i separacji w kierunku integracji), w praktyce niewiele sió zmieniço jeëli chodzi

o postrzeganie gçuchych przez sçyszécé wiókszoëí 20 . Spoçeczeõstwo wciéñ

nie uëwiadamia sobie, ñe kañda jednostka z uszkodzonym sçuchem jest rÜñniécé

sió od innych indywidualnoëcié, a typowa osobowoëí gçuchego nie istnieje 21 .

O odbiorze spoçecznym poszczegÜlnych jednostek z uszkodzonym

sçuchem w wielu przypadkach decyduje ich poczucie przynaleñnoëci grupowej.

Problem ten szczegÜlnie widoczny jest w przypadku osÜb gçuchych kulturowo.

Z punktu widzenia osoby sçyszécej czymë lepszym jest byí niedosçyszécym niñ

gçuchym; ktoë, kto jest trochó niedosçyszécy, jest wyraïnie mniej gçuchy niñ ktoë,

kto jest bardzo niedosçyszécy. Gçusi ludzie natomiast ujmujé te problemy

caçkiem odwrotnie. Gdy w amerykaõskim józyku migowym stwierdzajé, ñe ktoë

naleñy do LEKKO NIEDOSæYSZèCYCH, to majé na myëli osobó, ktÜra pod

pewnymi wzglódami zbliñona jest do osÜb sçyszécych, lecz zasadniczo

traktowana jest jak gçucha. Natomiast jeñeli wyrañajé sió w józyku migowym,

ñe ktoë jest BARDZO NIEDOSæYSZèCY, to majé na myëli kogoë, kto bardzo

przypomina czçowieka sçyszécego, a tylko w bardzo niewielkim stopniu

gçuchego 22 .

17 M. Szok, Studenci o studentach, czyli o niesçyszécych i sçyszécych,

http://www.pracodawca.info/index.php?option=com_content&task=view=id=278Itemid=55

18 Por. B. Szczepankowski, Osoby z uszkodzonym sçuchem, s. 70 oraz A. Garbarska-Werner,

Niesçyszécy to teñ niepeçnosprawni, w: http://www.eswip.elblag.pl/poza/site.php?id=213&nr=63.

19 G. Galewski, Spoçecznoëí gçuchych w oczach przybysza, w: êwiat Ciszy, 1998, nr 3, s. 8.

20 B. Szczepankowski, Jan Siestrzyõski pedagog, litograf, lekarz, w: êwiat Ciszy, 1999, nr 5, s. 11.

21 M. Lisiecka-Bieçanowicz, Osoby niesçyszéce w spoçeczeõstwie, s. 82.

22 H. Lane, Maska dobroczynnoëci , s. 24.

173

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: