1.1. Nowy wymiar polskiej polityki zagranicznej 4
1.2. Pierwsze kontakty do partnerskiej współpracy 8
1.3. Polska w NATO – podstawowe akty prawne 23
2.1. Powstanie nowych gwarancji bezpieczeństwa 44
2.2. Nowy model bezpieczeństwa po rozszerzeniu NATO 48
2.3. Bezpieczeństwo narodowe Polski i jego potencjalne zagrożenia 51
Rozdział 3 – Organizacja i funkcjonowanie systemu obrony państwa 55
3.1. System obrony państwa, podstawowe definicje, podsystem militarny
i pozamilitarny. 55
3.2. Kierowanie obronnością państwa w czasie pokoju 61
3.3. Strategia bezpieczeństwa RP – 04 stycznia 2000 63
ZAKOŃCZENIE 69
BIBLIOGRAFIA 70
ZAŁĄCZNIKI 72
Wydarzenia ostatnich lat symbolizują koniec jednego z dotychczasowych podziałów świata – na Wschód i Zachód. Konfrontacja między nimi przysłaniała realia stosunków międzynarodowych, a bezpieczeństwo utożsamiano głównie ze stopniem zabezpieczenia się przed prawdopodobną agresją drugiej strony. Drugoplanowymi pozostawały problemy praw człowieka, sprawy narodowościowe, etniczne i religijne.
W idei demokracji jest miejsce dla młodego człowieka, jest miejsce dla prawa narodów do własnej tożsamości a także dla prawa człowieka do godnego życia.
Problemy integracji naszego kraju ze strukturami ekonomicznymi i militarnymi Europy Zachodniej są stałym tematem publicznych dyskusji. Naukowe spojrzenie na bezpieczeństwo w Polsce swój początek wywodzi z nastaniem lat dziewięćdziesiątych. Ważność tej problematyki dostrzeżona została przez wszystkie liczące się ośrodki naukowe i akademickie kraju. Na szczególną uwagę zasługują wszechstronne badania i dociekania publikowane przez pracowników naukowych
i dydaktycznych Akademii Obrony Narodowej, w tym: B. Balcerowicza, R. Rosę, R. Stępnia.
Na strukturę tego opracowania składają się trzy rozdziały. Rozdział pierwszy stanowi rozważania o miejscu Polski w zmieniającej się Europie. Zawarte w nim zostały wyjaśnienia dotyczące polityki zagranicznej a także ukazana rola Polski
w NATO.
Rozdział drugi wprowadza czytelnika w tzw. gwarancje bezpieczeństwa
i ich nowy model po rozszerzeniu NATO, a także potencjalne zagrożenia, na które może być narażony nasz kraj.
Rozdział trzeci zawiera nieśmiałą analizę organizacji i funkcjonowania systemu obrony państwa.
Nurtuje mnie świadomość pewnych niedoskonałości wynikających zarówno z ograniczonego charakteru badań dostępnej literatury a w konsekwencji niemożliwości pełnego opanowania poszczególnych zagadnień. Potencjalnych czytelników proszę o wyrozumiałość.
ROZDZIAŁ 1 POLSKA W ZMIENIAJĄCEJ SIĘ EUROPIE
1.1. Nowy wymiar polskiej polityki zagranicznej
„Rzeczą polityki jest określenie celów, a strategii wybór środków i sposobów (dróg) ich osiągnięcia. Strategia jest funkcjonalnie podporządkowana polityce państwa, stanowi narzędzie jej racjonalizacji.”[1]
Sądzę, że najlepiej sformułowany, nadrzędny cel polityczny naszego państwa mógłby brzmieć: „zapewnienie społeczeństwu polskiemu możliwości wszechstronnego rozwoju w warunkach narastającego tempa zmian w skali Europy i świata”.
Zmiany zachodzące w środowisku międzynarodowym Polski spowodowały konieczność określenia na nowo zasad polskiej polityki zagranicznej. Zasady te ukształtowane w praktyce ostatnich lat przedstawiają się następująco:
· respektowanie prawa międzynarodowego, a szczególnie określonych w Karcie Narodów Zjednoczonych oraz Akcie Końcowym Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE) zasad nienaruszalności granic, nieingerencji w wewnętrzne sprawy innych państw oraz niestosowanie siły;
· dobrosąsiedztwo oznaczające gotowość do równoprawnej współpracy w każdej dziedzinie, zwłaszcza w strefie bezpieczeństwa;
· uznanie wszystkich krajów sąsiedzkich za nie zagrażające obecnie bezpieczeństwu Polski;
· traktowanie wszystkich państw bez wyjątku jako partnerów w tworzeniu ogólnoeuropejskiego systemu bezpieczeństwa;
· utrzymywanie potencjału wojskowego na możliwie niskim poziomie przy równoczesnej jego sile defensywnej, potencjał ten powinien gwarantować możliwość obrony terytorium narodowego czy to samodzielnie, czy we współdziałaniu z siłami Sojuszu, nie może być on jednak postrzegany przez inne kraje jako czynnik zagrażający ich bezpieczeństwu;
· elastyczność w budowaniu nowych stosunków zgodnie z potrzebami, doświadczeniem historycznym oraz gotowością wyrażaną w tym względzie przez partnerów;
· rozwiązywanie wszystkich spraw spornych na drodze pokojowej.
Ważną przesłanką skuteczności polskiej polityki zagranicznej oraz wiarygodności międzynarodowych inicjatyw Polski jest wewnętrzna stabilność państwa. W Polsce, w przeciwieństwie do wielu innych państw postkomunistycznych, nie występują charakterystyczne dla okresu głębokich przeobrażeń systemowych zakłócenia w sferze politycznej, społecznej i gospodarczej.
Kontynent europejski pozostaje dla Polski obszarem o znaczeniu strategicznym, tak więc można powiedzieć iż Polska na obszarze Europy Środkowej i Wschodniej spełnia rolę swoistego „mediatora” stabilizacji oraz czynnika łagodzącego powstające w tym regionie napięcia i konflikty. Owa strategia wywarła ogromny wpływ na określeniu priorytetów w realizacji żywotnych interesów polskiej polityki zagranicznej, wśród których można wymienić:
o powrót Polski do świata zachodniego poprzez integrację z NATO oraz z Unią Europejską, a także rozwój współpracy dwustronnej oraz wielostronnej z państwami, które w tych ugrupowaniach mają już swoją historię;
o współtworzenie nowego ładu europejskiego, opartego na współpracy oraz koordynacji działań na forum instytucji międzynarodowych, a w szczególności współudział w budowaniu ogólnoeuropejskiego systemu bezpieczeństwa przy pełnej realizacji porozumień zawartych między innymi w: Traktat o Konwencjonalnych Siłach Zbrojnych w Europie (CFE), Traktat o Otwartych Przestworzach (Open Skies Treaty) oraz w innych dokumentach traktujących o budowaniu zaufania i bezpieczeństwa;
o utrwalenie i rozwijanie jak najlepszych stosunków z krajami graniczącymi, z którymi na drodze dyplomacji i prawa podpisano traktaty o przyjaźni, współpracy i dobrym sąsiedztwie. W traktatach tych znalazły potwierdzenie zasady nienaruszalności granic, pokojowego rozstrzygania sporów, nieingerencji w wewnętrzne sprawy, wyrzeczenia się roszczeń terytorialnych oraz niestosowania siły. Określono w nich również sprawy dotyczące poszanowania międzynarodowych standardów ochrony praw człowieka i mniejszości narodowych oraz do współdziałania na rzecz rozbrojenia, stabilizacji i bezpieczeństwa;
o budowanie i utrwalanie powiązań regionalnych i subregionalnych w Europie w ramach współpracy z takimi instytucjami jak: Grupa Wyszehradzka (Visegrad Group) czy inicjatywa Środkowoeuropejska (Central European Initiative).
Dopełnieniem wskazanych wyżej priorytetów jak i wynikającym z tego zasadniczym celem polityki zagranicznej Polski jest stabilizacja sytuacji, przede wszystkim w bezpośrednim otoczeniu, ale także w skali kontynentu. W ten sposób z jednej strony tworzone są przesłanki do rozwoju dobrosąsiedzkich stosunków między wszystkimi państwami europejskimi, z drugiej zaś – sprzyjające warunki do kontynuacji procesu transformacji systemowej, dokonującej się w krajach Europy Środkowej i Wschodniej.
Tak więc w interesie Polski leży zapobieganie nowym podziałom kontynentu i pozostawianiu jakiegokolwiek państwa poza nawiasem współpracy europejskiej.
W skali Europy pokój i bezpieczeństwo są niepodzielne, a największe zagrożenie dla tych wartości stanowi obecnie zacofanie cywilizacyjne niektórych obszarów kontynentu. W nowym układzie stosunków międzynarodowych Polska, wykorzystując swoje geostrategiczne położenie, może z powodzeniem odgrywać rolę ogniwa, które spaja Wschód z Zachodem. Natomiast z całą stanowczością musi przeciwstawić się wszelkim próbom uczynienia z niej swoistej „strefy buforowej”, oddzielającej dwie – stojące na różnym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego i politycznego – części Europy, która to strefa podatna jest na wpływy państw o umocnionej demokracji i silnych gospodarczo.
Mimo korzystnych zmian, jakie zaszły w Europie, zapewnienie bezpieczeństwa Polski nadal jest zadaniem bardzo złożonym. Jak podkreślają czołowi polscy politycy z Prezydentem RP na czele, Polska aktywnie wykorzystuje dostępne jej instrumenty budowania bezpieczeństwa, takie jak:
§ dwustronne traktaty o przyjaźni, współpracy i dobrym sąsiedztwie;
§ uczestnictwo w strukturach i inicjatywach współpracy regionalnej;
§ współpraca z NATO, a także nabierająca coraz szerszego wymiaru perspektywa współpracy z Unią Europejską;
§ międzynarodowe porozumienia o kontroli zbrojeń;
§ inicjatywy na rzecz budowania ogólnoeuropejskich porozumień i zobowiązań.
Instrumenty te odgrywają ważną rolę, lecz nie zapewniają jeszcze naszemu krajowi wystarczającego poczucia bezpieczeństwa.
Skuteczne gwarancje w tym zakresie może dać Polsce jedynie członkostwo w NATO. Z punktu widzenia polskiej racji stanu opcja atlantycka nie ma rozsądnej alternatywy. Takiej alternatywy nie mogą stanowić ani rosyjskie deklaracje w sprawie bezpieczeństwa, ani regionalne czy ogólnoeuropejskie struktury bezpieczeństwa.
Realne poczucie bezpieczeństwa tworzy tylko pełny udział w NATO a także udział w strukturach jako pełnoprawny członek Unii Europejskiej.
Polska nie traktuje rozszerzenia NATO jako celu samego w sobie. Proces ten stanowił i stanowi ścisłe powiązanie z polityką zagraniczną, obronną przez nasze państwo, a także stanowi fragment szerszej wizji architektury bezpieczeństwa, która jest oparta na trzech filarach:
q stopniowym, przejrzystym i otwartym procesie dalszego poszerzenia NATO, o które Polska zabiega na arenie międzynarodowej;
q szerokiej współpracy między powiększonym NATO a krajami, które pozostają poza Sojuszem. Szczególne znaczenie ma w tym kontekście budowanie partnerstwa strategicznego między NATO i Rosją oraz NATO i Ukrainą;
q umacnianiu instytucji ogólnoeuropejskich szczególnie w wymiarze składającym się na nowy ład polityczny i militarny w Europie.
Obecna debata poświęcona NATO i potrzebie jego powiększania, a także powiększania struktur Unii Europejskiej, stanowi powszechną dyskusję na temat nowej architektury bezpieczeństwa europejskiego. Stopniowe, przejrzyste i nie wymierzone w nikogo rozszerzenie Sojuszu jest jednym z filarów europejskiej struktury bezpieczeństwa będącego przyczyną powodzenia procesu budowania na kontynencie współdziałającego w pełnym wymiarze porządku polityczno-wojskowego. Polska uczestniczyła i dziś aktywnie uczestniczy w tworzeniu wspólnoty bezpieczeństwa w Europie co w przeszłości przejawiało się staraniem o pełnoprawne członkostwo w NATO.
1.2. Pierwsze kontakty do partnerskiej współpracy
Mija dziesięć lat od zapoczątkowania w Polsce wielkich reform, które zdecydowanie zmieniły nasz kraj - jego system polityczny, gospodarkę, politykę zagraniczną, wyzwoliły energię, talenty i przedsiębiorczość Polaków, stworzyły podstawy nowoczesnego państwa i społeczeństwa obywatelskiego. Jesteśmy dziś niepodległym państwem, cieszącym się uznaniem w Europie i w świecie. Po raz pierwszy w dziejach Polska jest symbolem nie tylko bohaterstwa w walce o wolność, ale także rozumnej “pracy u podstaw” w sferze gospodarczej i towarzyszącego jej sukcesu.
Również dużym uznaniem cieszy się nasza polityka zagraniczna, łącząca najważniejsze dla Polski cele i zasady z dobrym wyczuciem uwarunkowań geopolitycznych i doświadczeń historycznych, dostrzegająca związki interesów bezpieczeństwa naszego kraju z interesami sąsiadów. Dlatego możliwość zapewnienia trwałego bezpieczeństwa polskie elity widziały w spełnieniu dwóch podstawowych warunków: udziału Polski w koalicyjnym układzie obronnym oraz w wyborze takiego układu, który sprawdził się pod względem skuteczności oraz reprezentuje zgodny z funkcjonującym w naszym kraju system wartości. Taką koalicją jest Sojusz Północnoatlantycki.
NATO a Polska w latach 1989-1999
Uzyskanie suwerenności przez Polskę w 1989 r. w wyniku „bankructwa” systemu komunistycznego otworzyło przed państwem i społeczeństwem polskim możliwości bardziej swobodnego kształtowania polskiej polityki bezpieczeństwa, zgodnej z polskim interesem narodowym i wartościami funkcjonującymi w polskim społeczeństwie. Oznaczało to dążenie do integracji z instytucjami polityczno-militarnymi i ekonomicznymi Zachodu, głównie z NATO, Unią Europejską i Unią Zachodnioeuropejską (UZE).
Kontakty bilateralne między Polską a NATO zostały zapoczątkowane w październiku 1989 r., kiedy to po raz pierwszy w historii Sojuszu na obrady Komisji Politycznej 35. Sesji Zgromadzenia Parlamentarnego NATO została zaproszona delegacja z Polski, wówczas ciągle jeszcze państwa członkowskiego Układu Warszawskiego. Do pierwszego spotkania na szczeblu ministerialnym doszło w marcu 1990 r. podczas wizyty ministra spraw zagranicznych RP Krzysztofa Skubiszewskiego w Kwaterze Głównej NATO. Dalsze kontakty były konsekwencją historycznej deklaracji londyńskiej, podjętej na spotkaniu szefów państw i rządów NATO w dniach 5-6 lipca 1990 r. Zaproponowano w niej “budowanie partnerskich stosunków” poprzez nawiązanie bezpośrednich kontraktów oraz dialog polityczny, jak również rozwój współpracy wojskowej zorientowanej na umacnianie stabilności w skali ogólnoeuropejskiej. Stałe kontakty robocze ustanowiono w sierpniu 1990 r., a we wrześniu tegoż roku odwiedził Polskę sekretarz generalny NATO Manfred Woerner.
Rozwiązanie Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej i Układu Warszawskiego (lipiec 1991 r.) nie skłoniło kręgów przywódczych NATO do zaprezentowania większej gotowości czy woli politycznej w kierunku poważnego potraktowania propozycji przyjęcia nowych państw. Reakcją na polskie sugestie były niezobowiązujące odpowiedzi, które nie wykluczały żadnych przyszłych opcji. Dlatego, podobnie jak wcześniej rząd Tadeusza Mazowieckiego, również gabinet Jana Krzysztofa Bieleckiego nie uznawał oficjalnie członkostwa w NATO za realny cel polityczny, chociaż zarówno wśród polskich elit, jak i w społeczeństwie przekonanie o konieczności wejścia do NATO stale rosło. Wśród elity politycznej można wyróżnić dwie zasadnicze postawy: przedstawiciele prawicy (np. Porozumienie Centrum) głośno domagali się w kraju i w kontaktach z Zachodem przyjęcia Polski, natomiast przedstawiciele centrum (np. Unia Demokratyczna) zajmowali stanowisko realistyczne, znając uwarunkowania, którymi kierował się Zachód. Niektóre partie, np. Unia Pracy, podzielały stanowisko centrum, natomiast partie postkomunistyczne dokonywały w tym okresie reorientacji swoich poglądów na kwestie sojuszy.
Przywódcy NATO przyjęli koncepcję oparcia wzajemnych stosunków na formule “współpracujących partnerów”, oferując Polsce i innym państwom Europy Środkowej możliwość współpracy funkcjonalnej, przy jednoczesnym uniknięciu przez Sojusz formalnych zobowiązań. Najbardziej zasadniczym przykładem takiego sposobu myślenia było ustanowienie w listopadzie 1991 r. Północnoatlantyckiej Rady Współpracy (NACC), dzięki czemu pojawiła się możliwość formalnych konsultacji. Oprócz państw NATO weszły w jej skład państwa byłego Układu Warszawskiego oraz kraje powstałe na gruzach ZSRR. W funkcjonowaniu NACC przyjęto zasadniczą formułę Sojuszu – płaszczyzna i zakres współpracy musiały być aprobowane przez wszystkie kraje członkowskie. W praktyce w ramach uzgadnianych corocznie tzw. Planów Roboczych NACC zajmowano się głównie obszarami, które w priorytetach Polski i innych państw środkowoeuropejskich miały raczej drugorzędne znaczenie (np. obrona cywilna, rozwiązywanie sytuacji kryzysowych, pomoc humanitarna, ogólne konsultacje polityczne). Priorytety nasze były jednak odmienne, poza tym Rosja nie była zainteresowana poszerzaniem współpracy wojskowej z NATO. Mimo tych trudności duża aktywność Polski i jej przedstawicieli we wszystkich dziedzinach i pozycja polityczna jako kraju, który zapoczątkował upadek komunizmu, sprawiły, że wielokrotnie przedstawiciele Sojuszu podkreślali wkład Polski w rozwijanie ogólnoeuropejskiej współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa. Delegacja Polska wzięła m.in. udział w pracach NACC na temat planowania i przygotowywania operacji pokojowych realizowanych przez Grupę Ad Hoc ds. Operacji Pokojowych. Wynikiem jej prac były definicje i zasady dotyczą...
irq65