Podział płaszczyzny okna

Ø       Krzyż okienny = SŁUPEK + ŚLEMIĘ

Kwatera ≠ szyba

àstały – drewniany/kamienny, jako element architektoniczny; słupek i ślemię zamontowane w obokniu

àpozorny – drewniany; nie wchodzi w oboknie

*   kamienny – gotyk i renesans; wyjątkowo wczesny barok – 1 poł. XVII w.

*   drewniany – z XVIII i XIX w.; wyjątkowo zachowane z XVIII w.

~        Właściwy – przenikanie się słupków i ślemion

~        Pozorny – połączenie ślemiona z listwami przymykowtmi w oknach bezsłupowych

~        Przenikanie „w krzyż” – w tej samej płaszczyźnie, przycięcie profilu pod kątem 45 ◦ - rzadkie

~        Wprowadzenie kostki na styku słupka i ślemienia

~        Słupek przechodzący – powszechnie

- popularna listwa przymykowa w formie pilastra/kolumienki

-        Okna o (prawie) równych i nierównych podziałach -  równolegle do XX w.

à kamienne – kon. XV- 1 poł. XVII w.

Płd. – podziały nierówne

Płn. – prawie równe – przełom XVI/XVII

à drewniane

Płn. – podziały równe, we wszytkich okresach, popularne 1550-1650

Płd. – podziały nierówne, popularne po 1650, przeważa w poł. XVIII w.-2 ćw. XX

-        OKNA ZŁOŻONE – o kilku słupkach i ślemionach

àdo poł. XIX w. dominuje słupek przechodzący (czyli ślemię dobijające)

à1840-60 – dominuje ślemię; słupek zanika zastąpiony listwą przymykową

-        Gotyk, renesans ­–symetryczne rozmieszczenie okien; dla zachowania symetrii blendy z malowaną stolarką

Okna kościelne

- laskowanie

- wiatrownice

- szpary, by woda się nie skraplała i mogła uciec na zewnątrz, korytka z dziurą – trzeba je czyścić; dziś nie istnieją

Renesans – witraże gabinetowe – tematyka heraldyczna/religijna

Słupki

à mocno profilowane przekroje

àprostokątne ze złagodzonymi krawędziami (fazy, profilowania)

- podobne rozwiązania w kamieniu i w drewnie (w drewnie mogą być nieco smuklejsze)

- rzadziej rzeźbione w drewnie

XVIII/XIX w.

- słupki i ślemiona zwrócone na zewnątrz przy skrzydłach otwieranych do wnętrza (i odwrotnie)

- powszechne słupki profilowane; przekrój zbliżony do półwałka

- równolegle rozwiązania stosowane wcześniej, zbliżone do prostokąta z profilowaniem

- XVIII w. – w architekturze pałacowej likwidacja słupka; w architekturze mieszczańskiej w poł. XIX w.

Ślemiona

Do poł. XIX w.

1.    Najprostsze – prostokątne, krawędzie rzadko złagodzone drobnymi profilami

2.    Wywodzące się z prostokąta, mające w górnej części wystający profil/półwałek

3.    O przekroju zbliżonym do słupka -  formie półwałka

4.    W formie okapnika

- ślemiona płaskie, nierozczłonkowane stosowane są od wprowadzenia okien znormalizowanych

Okna zwykle malowane

Od zewnątrz

XVI w. ciemnooliwkowo zielony,

jasnoszary, jasno brązowy,

renesans - czerwony (krwi wołowej), zielony

barok - kolory jaśniejsze

od 1815 r. – biel

Wewnątrz

Dopasowane do rozwiązania wnętrza

Niemalowana

Zwykle nasączana olejem dla zabezpieczenia przed wilgocią; przybiera z czasem brązowy kolor

-        Przy łukach odciążających stolarka ruchoma – prosta! – do XVIII w.

Okna zależnie od sposobu przylegania skrzydeł do oboknia

·   Okna tępe

- wręby jedynie w obokniu, skrzydła wchodzą w nie całą grubością

- w XVIII w. wypierane przez okna przylgowe

·   Okna przylgowe

- wręby w obokniu jak i w skrzydle = uszczelnienie podwójne

- od XVIII w. (nie wiadomo, czy wcześniej)

I.                    Do 1450 r.

-        Okiennice

-        Błony

-        Kon. XIV w. – romboidalne szybki

-        Podział funkcji okna – część dolna, wyższa z okiennicą (funkcja wietrząca), część gówna przeszklona (funkcja doświetlająca)

-        Blendy z malowanymi maswerkami

-        Równolegle występowały okna

o (prawie) równych o zróżnicowanych kwaterach

-        Gotyk – poziome podziały okien; oszklenia

- bardzo długo, szczególnie na płd. PL, ok. poł. XIV

II.                  Ok. 1450 – 1600

-        Okno nowożytne – przeszklone

-        Stosowanie podziału otworu okiennego w kamieniu obok powszechniejszego w drewnie

-        Rugowanie błon zwierzęcych, papierowych, płóciennych itp. Jako wypełnienie skrzydeł

-        Wprowadzenie pełnego oszklenia okna

-        Stosowanie szklanych błon o szybach różnych od prostokąta, np. gomółki (od 2 poł. XV w.), romby, 6- i 8-boczne szybki

-        Późny renesans i wczesny barok – przeważają podziały równe

-        Płn. – przeszklone ściany niemal typowym rozwiązaniem

-        Renesans – kamień

- okno 2-poziomowe, 6-cio kwaterowe, z przesuniętym ślemieniem (Wawel)

- ostatnie przykłady – pocz. XVII w.

- brak witraży – szkła gabinetowe

-        Protestantyzm przyczynił się do powiększenia powierzchni okien (potrzebne światło do czytania Pisma Świętego)

III.                Ok. 1600-1730

-        Coraz częściej stosowano błony szklane o szybach prostokątnych

-        XVIII w. – zwiększanie rozmiarów w tafli (2 tafle na szerokość okna)

-        Równolegle tradycyjne gomółki itd.

-        Nowość  - duże krążki

-        Wprowadzenie powszechniej podziału na nierówne kwatery          àpłd. – po 1650

                             àpłn. – ok. 1700

-        Okiennice wewnętrzne – od XVIII w. (składane), po dwie z każdej strony, związane z wyglądem wnętrza, powtarzają podziały boazerii

-        kon. XVI/pocz. XVII w. – okna kamienne o równych kwaterach (nie potrzebowały ślemion w drewnie)

-        1 poł. XVIII w. – w dużych otworach o podziale w kamieniu z nierównymi kwaterami mogły istnieć stolarki krosnowe z drewnianymi ślemionami

-        Barok – charakterystyczne okna trójpoziomowe o nierównych kwaterach (Tylman z Gameren)

·   OKIENNICE – do 2 poł. XV same; później wspierana oszkleniem (nawet do 1650)

  - z/bez rygla

  - za węgarkiem okiennym

  - oboknie z wykutym wrębem – uszczelnia

  - okiennice ażurowe/ z przeszkleniami

- w gotyku i renesansie często jako jedyne skrzydła

- niewiele zachowanych

- przy blendach dla zachowania symetrii

àod zewnątrz

àwewnątrz – od XVIII w.

·   Podział okna na dwie części

àgórna, niższa, stała o funkcji doświetlającej

àdolna, wyższa, z okiennicami o funkcji wentylującej

·   1 poł. XV w. – typowe okna – czterodziałowe, słupek, ślemię, bez wrębów, j.w.

- utrzymują się bardzo długo  - w Koloni do 1600 ,

Wawel XVII w.

·   Wprowadzenie oszklenia w dolnych kwaterach

- też od XV w., zwykle z okiennicami

- PL – XV-XVI w.; gomółkami od pocz. XVI w.

- wiatrownice

·   Oboknie kamienne

- występowało bardzo długo

- z wrębami; Ratusz, Toruń, okno od dziedzińca (1602-1603)

·   OKNA KROSNOWE

- wywodzą się z budownictwa kamiennego

- wprowadzenie drewnianego krosna między oboknie a skrzydła – większa szczelność

- Francja – ok. 1400

- PL – kon.XV – XIX w. (nawet obecnie)

-krosna do kamieniarki przymocowane prętem (zachowane przykłady z XVIII w. szklone na kit)

- okna letnie – wewnętrzne – odwrotnie jak w skrzynkowych i ościeżnicowych

· OKNA OŚCIEŻNICOWE (futrynowe/polskie)

- wywodzą się z budownictwa wieńcowego, drewnianego, szkieletowego

àmogą występować same stojaki, bądź całe oboknia

...