Świat Nauki PL - 2004-11_159.pdf - ====== ŚWIAT NAUKI - reart1

Listopad 2004

Nr 11 (159)

ASTROFIZYKA

WszechÊwiat pe∏en dysków

OMER BLAES

Coraz wi´cej wiadomo o dynamice gazowych dysków wirujàcych wokó∏ m∏odych gwiazd i olbrzymich czarnych dziur.

FIZJOLOGIA

Âmierç w oczach

RALF DAHM

Zrozumienie zachowania komórek soczewki oka mo˝e pomóc w walce z chorobami Alzheimera i Parkinsona.

METEOROLOGIA

Cyklony pod kontrolà

ROSS N. HOFFMAN

Czy mo˝na poskromiç niszczycielskie burze tropikalne lub przynajmniej odsunàç je od terenów zamieszkanych?

ARCHEOLOGIA

Odkopana akademia

TOMASZ DERDA i TOMASZ MARKIEWICZ

Polscy archeolodzy odkryli w Aleksandrii ruiny niezwyk∏ego, jedynego na Êwiecie kampusu akademickiego z póênego antyku.

BIOLOGIA MOLEKULARNA

Ukryty program genetyczny

JOHN S. MATTICK

WÊród czynników regulujàcych aktywnoÊç genów u cz∏owieka i innych z∏o˝onych organizmów biolodzy przeoczyli RNA.

TECHNIKI INFORMACYJNE

Internet rzeczy codziennych

NEIL GERSHENFELD, RAFFI KRIKORIAN i DANNY COHEN

Idee, które sta∏y si´ fundamentem Internetu, prowadzà teraz do czegoÊ nowego – sieci urzàdzeƒ codziennego u˝ytku.

BIOTECHNOLOGIA

Kto wy∏àczy geny?

GARY STIX

Wiele firm biotechnologicznych poÊpiesznie pracuje nad nowà klasà leków blokujàcych dzia∏anie RNA.

POLITYKA

Elektroniczna demokracja

TED SELKER

Nowoczesne maszyny do g∏osowania pozwolà zwi´kszyç rzetelnoÊç wyborów.

sta∏e dzia∏y

5 Listy

6 Sto lat temu

10 Panorama

n Gwiazda neutronowa zwa˝ona i zmierzona.

n Nie wszystkie organizmy dajà si´ klonowaç.

n KorzyÊci z posiadania rodzeƒstwa.

n Szczepionki najwy˝szego ryzyka.

n Jak powstawa∏y galaktyki.

21 G∏os sceptyka

Nauce z mitami nie jest po drodze.

22 Sylwetka: Kevin de Queiroz

Reformator nazewnictwa organizmów.

84 Nauka w zaprz´gu

Budynki na amortyzatorach.

86 Podró˝e z naukà w tle

W labiryncie Jaskini Mamuciej.

88 Recenzje

n Umar∏ system, niech ˝yje sieç!

n Symbol nieodwracalnej zatraty.

92 Warto wiedzieç

n VIII Festiwal Nauki.

n Laureaci z Dublina.

n Medale dla informatyków.

95 Strefa hi-tech

96 Jak i dlaczego

Grzàdki z prawdziwkami?

Ilustracja na ok∏adce: Jean-Francois Podevin

Redaktor naczelny

Joanna Zimakowska

joanna_zimakowska@wsip.com.pl

Redakcja:

El˝bieta Wieteska (z-ca redaktora naczelnego)

elzbieta_wieteska@wsip.com.pl

Andrzej Fàfara (sekretarz redakcji )

andrzej_fafara@wsip.com.pl

Micha∏ Ró˝yczka

Paulina Szczuciƒska

Lech Trzeciak

Korekta

Agata Przybysz

Redakcja techniczna

Jolanta Kotas

Sk∏ad i ∏amanie

Alicja Rudnik

Opracowanie graficzne

Krzysztof P∏uciennik

Adres redakcji

00-965 Warszawa, Al. Jerozolimskie 136

P. poczt. nr 9

tel.: (0 22) 576-27-00, faks: (0 22) 576-27-10

swiatnauki@wsip.com.pl

www.swiatnauki.pl

Wydawca

Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne SA

Prezes Zarzàdu

Jan Ruraƒski

Dyrektor Pionu Czasopism

Zbigniew Gajewski

02-305 Warszawa,

Al. Jerozolimskie 136

tel.: (0 22) 576-25-00, faks: 576-25-09

www.wsip.com.pl

Druk

T¸UMACZE, AUTORZY I KONSULTANCI

BIE˚ÑCEGO NUMERU

dr Stanis∏aw Bajtlik

Centrum Astronomiczne PAN

im. M. Kopernika

mgr Rafa∏ Bo˝ek

Instytut Fizyki DoÊwiadczalnej UW

mgr Aneta Brzezicka-Rotkiewicz

Szko∏a Wy˝sza Psychologii Spo∏ecznej

mgr Urszula Bulkowska

dr Renata Cudna

dr Micha∏ Czerny

dr Tomasz Derda

Zak∏ad Papirologii Instytutu Archeologii UW

dr Rafa∏ Derlacz

Instytut Biochemii

Wydzia∏ Biologii UW

mgr in˝. Grzegorz Janczyk

Instytut Mikro- i Optoelektroniki

Politechnika Warszawska

prof. dr hab. Janusz Kalbarczyk

Katedra Przetwórstwa Owoców i Warzyw

Akademia Rolnicza w Lublinie

mgr Marek KroÊniak

Biblioteka Jagielloƒska

mgr Agnieszka Krzemiƒska

mgr Krzysztof KwaÊniewicz

t∏umacz j´zyka angielskiego

mgr Tomasz Markiewicz

Zak∏ad Papirologii Instytutu Archeologii UW

Mieczys∏aw Muraszkiewicz

mgr Agnieszka Piekie∏ko-Witkowska

Instytut Biochemii

Wydzia∏ Biologii UW

mgr Andrzej Pieƒkowski

Studio Company

mgr Karol Sabath

Instytut Paleobiologii PAN

mgr Anna Wilczyƒska

Zak∏ad Biologii Molekularnej

Centrum Onkologii w Warszawie

mgr Adam Zubek

Wydawnictwo Medyczne Medipage

Prenumerata:

RUP Bydgoszcz

ul. Jagielloƒska 6, 85-950 Bydgoszcz

tel. (0-52) 322-90-86 lub (0-52) 322-32-51 (do 9) wew. 281

faks: (0-52) 322-72-06

e-mail: hanna.maselewska@gdansk.poczta-polska.pl

Reklama:

Ad Venture Team

ul. Âwieradowska 44A, 02-662 Warszawa

tel.: (0 22) 853-16-30 w.105,

faks: (0 22) 853-16-29

e-mail: tstelmachow@ad-venture-team.pl

Numery archiwalne:

Sprzeda˝ numerów archiwalnych

(trzech wstecz) prowadzà cztery

ksi´garnie WSiP (w Warszawie:

Nike-Podr´czniki przy ul. Zgoda 12,

Ksi´garnia WSiP w Al. Jerozolimskich 136

i Szkolna przy ul. Jasnej 26;

w Poznaniu: Edukacyjna przy ul. Gwarnej 5)

oraz 66 ksi´garni agencyjnych

na terenie ca∏ego kraju.

Mo˝na je tak˝e zamówiç w wersji

elektronicznej na stronie internetowej:

www.swiatnauki.pl

Spó∏ka z o.o.

ul. Okrzei 5, 64-920 Pi∏a

INDEKS 378194

ISSN 0867-6380

Wszystkie prawa zastrze˝one (∏àcznie z t∏umaczeniem

na j´zyki obce). ˚aden fragment niniejszego wydania

nie mo˝e byç wykorzystany w jakiejkolwiek formie

– fotokopii, mikrofilmu czy innych reprodukcji – ani

przek∏adany na j´zyk mechaniczny bez pisemnej zgody

wydawcy. SCIENTIFIC AMERICAN jest zastrze˝onà

nazwà handlowà nale˝àcà do Scientific American, Inc.

w Nowym Jorku i u˝ywanà przez firm´ WSiP SA

na podstawie umowy licencyjnej.

Inne obcoj´zyczne wydania Scientific American

Editor in Chief: John Rennie

Board of Editors: Mariette DiChristina,

Ricki L. Rusting, Philip M. Yam, Gary Stix,

Michelle Press, W. Wayt Gibbs

Editors: Mark Alpert, Steven Ashley,

Graham P. Collins,

Steve Mirsky, George Musser, Christine Soares

Contributing Editors: Mark Fischetti,

Marguerite Holloway, Philip E. Ross, Michael Shermer,

Sarah Simpson, Carol Ezzell Webb

Editorial Director, Online : Kate Wong

Art Director : Edward Bell

Chairman Emeritus : John J. Hanley

Chairman : John Sargent

President and Chief

Executive Officer: Gretchen G. Teichgraeber

Vice President and Managing Director,

International: Dean Sanderson

Vice President: Frances Newburg

SCIENTIFIC AMERICAN, INC.

415 Madison Avenue

New York, NY 10017-1111

SCIENTIFIC AMERICAN

DUTCH/BELGIAN

LANGUAGE EDITION

EOS Magazine

Kleindokkaai 3-5

9000 Gent

BELGIA

SCIENTIFIC AMERICAN

BRASIL

Duetto Editorial Ltda.

Rua Cunha Cago, 412 cj.33

Pinheiros 05421-0001

São Paulo SP

BRAZYLIA

KEXUE ZAZHISHE

Scientific and Technical

Documents

Publishing House

No. 15, Fuxing Road

Beijing 100038

CHINY

POUR LA SCIENCE

Editions BELIN

8, rue Férou

75006 Paris

FRANCJA

SPEKTRUM DER

WISSENSCHAFT

Slevogtstr. 3-5

69126 Heidelberg

NIEMCY

LE SCIENZE

via Cristoforo

Colombo 149

00147 Rome

W¸OCHY

SCIENTIFIC AMERICAN

GREEK EDITION

Katoptro Publications

Greece

8 Korizi Street

Ateny 11743

GRECJA

NIKKEI SCIENCE,

INC.

1-9-5 Otemachi

Chiyoda-ku

Tokyo 100-8066

JAPONIA

MAJALLAT AL-OLOOM

Kuwait Foundation

for the Advancement

of Sciences

P. O. Box 20856

Safat, 13069

KUWEJT

INVESTIGACIÓN

Y CIENCIA

Prensa Científica S.A.

Muntaner 339, pral. 1

08021 Barcelona

HISZPANIA

SCIENTIFIC AMERICAN

TAIWAN EDITION

Yuan-Liou Publishing Co.

7F-5, Sec. 3,

184 Ding Chou Road,

Taipei

TAJWAN

SCIENTIFIC

AMERICAN

ˇ eské vydáni

Espero Publishing, Ltd.

Libuˇská 319

142 00 Praga 4

CZECHY

SVIT NAUKY

Lvivskyi Der˝annyi

Medycznyi Universytet

Pekarska 69

290010, Lviv

UKRAINA

Redakcja nie odpowiada za treÊç zamieszczanych reklam.

4 ÂWIAT NAUKI LISTOPAD 2004

SWIATNAUKI @ WSIP.COM.PL

Listy

HUMANISTOM DO SZTAMBUCHA

Z zainteresowaniem przeczyta∏em napisanà przez

Jerzego Kowalskiego-Glikmana recenzj´ s∏yn-

nej ksià˝ki Alana Sokala i Jeana Bricmonta

Modne bzdury [„Wo∏anie o racjonalnoÊç”; Âwiat

Nauki , sierpieƒ 2004]. Ksià˝ka jest w zasadzie

serià d∏ugich cytatów luminarzy francuskiego

postmodernizmu. Zawierajà one „uczone” od-

wo∏ania do wspó∏czesnej fizyki i matematyki i sà przez auto-

rów bezlitoÊnie obna˝ane. Po paru pierwszych cytatach, które

bawià i zdumiewajà bezczelnym tupetem, lektura staje si´ de-

prymujàca. Chodzi tu koniec koƒców o ludzi szeroko znanych

i cenionych w kr´gach uniwersyteckich ca∏ego Êwiata. Zgadza-

jàc si´ w pe∏ni z tezami Kowalskiego-Glikmana, chcia∏bym roz-

winàç pewne poj´cie jasne dla ka˝dego przyrodnika, a najcz´-

Êciej zupe∏nie niezrozumia∏e dla naszych braci in gremium

humanistów: chodzi o „metod´ naukowà”.

Wypracowanie tego paradygmatu zaj´∏o uczonym prawie

dwa tysiàce lat, a brzmi on mniej wi´cej tak: jedynym kryte-

rium prawdy, tj. prawdziwoÊci konceptów teoretycznych, jest

jej zgodnoÊç z doÊwiadczeniem. Teza ta oznacza, ˝e przyjmuje-

my teorie, które sà sprzeczne z naszà intuicjà (np. mechanika

kwantowa) lub z naszymi przekonaniami politycznymi, a na-

wet z naszymi przekonaniami religijnymi ( horribile dictu! ) – dla

wielu ludzi wierzàcych teoria ewolucji Darwina jest nawet dziÊ

nie do przyj´cia – jeÊli zgadzajà si´ z doÊwiadczeniem, a odrzu-

camy teorie, które co prawda, sà politycznie poprawne lub zgod-

ne z wartoÊciami chrzeÊcijaƒskimi lub islamskimi, ale które nie-

stety nie sà w zgodzie z doÊwiadczeniem. Poglàd ten do dziÊ

stoi w sprzecznoÊci z przekonaniami mia˝d˝àcej wi´kszoÊci po-

lityków, ideologów i innych zwolenników zbawiania ludzkoÊci

na si∏´. Przekonanie o wy˝szoÊci wiary i ideologii nad poznaniem

obiektywnym jest g∏´boko ugruntowane w tradycji chrzeÊcijaƒ-

skiej Europy. Dzielni ludzie, którzy oÊmielali przeciwstawiaç

si´ temu dogmatowi, byli skazywani na Êmierç przez w∏adze

koÊcielne (Giordano Bruno) lub na wi´zienie i wyparcie si´ swo-

ich poglàdów (Galileusz). Jednak to oni byli motorem post´pu

nauki, a wi´c i ludzkoÊci.

Metoda naukowa, poprzez bezlitosny test zgodnoÊci z rzeczy-

wistoÊcià, poprawia samoistnie b∏´dy naukowców: studiujàc na

przyk∏ad histori´ powstania teorii elektromagnetyzmu, widzi-

my, jak przesàdy i osobiste poglàdy poszczególnych uczonych

wp∏ywa∏y na ich idee, cz´sto w du˝ej mierze mylne, które jednak

w konfrontacji z doÊwiadczeniem doprowadzi∏y do popraw-

nej w koƒcu teorii (równania Maxwella wraz ze szczególnà teorià

wzgl´dnoÊci). Powoduje to, ˝e nauki przyrodnicze nie skaczà od

mody do mody, nie sà odbiciem stosunków spo∏ecznych i nie za-

le˝à od aktualnej ideologii, lecz coraz dok∏adniej opisujà obiek-

tywnie otaczajàcy nas Êwiat. Mimo ˝e w zapale krasomówczym

cz´sto mówimy o „rewolucjach w nauce”, to w istocie chodzi o

proces udoskonalenia teorii, rozszerzenia jej na nowe obszary.

Teoria wzgl´dnoÊci i mechanika kwantowa nie obali∏y stosowal-

noÊci klasycznej mechaniki Newtona, lecz pokaza∏y, ˝e w eks-

tremalnych warunkach (du˝e pr´dkoÊci, zjawiska w skali mi-

kroÊwiata) t´ teori´ nale˝y zmodyfikowaç. Nawet dziÊ in˝ynier

projektujàcy most lub ekologiczny szesnastozaworowy silnik sa-

mochodowy u˝ywa mechaniki rodem z XIX wieku, gdy˝ po-

prawki od teorii wzgl´dnoÊci lub mechaniki kwantowej sà w

tych warunkach pomijalne. Tak wi´c klasyczna mechanika zawie-

ra pewnà obiektywnà i po˝ytecznà wiedz´, która nie zosta∏a oba-

lona przez nowsze teorie, lecz jedynie zosta∏a bardziej rozwi-

ni´ta. WolnoÊç od ideologii jest jednà z zalet zajmowania si´

naukami przyrodniczymi: fizyk katolik mo˝e wspó∏pracowaç z

muzu∏maninem, komunistà, a nawet i postmodernistà. Ilekroç

próbowano tworzyç nauki przyrodnicze nacechowane ideolo-

già – „biologia socjalistyczna” ¸ysenki w ZSRR, „fizyka aryjska”

w hitlerowskich Niemczech, wspó∏czesne próby tworzenia „na-

uki islamskiej” – prowadzi∏o to do degeneracji nauki i ustania

procesu odkrywania praw przyrody. Tak wi´c opatrywanie ja-

kiejkolwiek nauki lub nawet teorii epitetami typu chrzeÊcijaƒ-

ski, post´powy, feministyczny itp. jest oznakà zaÊlepienia ideo-

logicznego, które nieodmiennie prowadzi do degeneracji nauki.

Co niniejszym wpisuj´ do sztambucha moim przyjacio∏om

humanistom.

ALEKSY BARTNIK

Warszawa

EWOLUCJA WSZECHÂWIATA

Gabriele Veneziano opisuje model kosmo-

logiczny, w którym nasz WszechÊwiat jest

wn´trzem jednej z czarnych dziur powsta∏ych

we wszechÊwiecie preistniejàcym [„Mit po-

czàtku czasu”; Âwiat Nauki , czerwiec 2004].

Model ten budzi we mnie pewnà wàtpliwoÊç.

WszechÊwiat „potomny”, który powstaje w

czarnej dziurze, zawiera tylko niewielki u∏amek materii swego

wszechÊwiata „macierzystego”. A zatem z pokolenia na poko-

lenie wszechÊwiaty zawierajà jej coraz mniej, a˝ w koƒcu

powstajà wszechÊwiaty prawie puste, w których nie mogà

wytworzyç si´ ˝adne struktury (galaktyki, gwiazdy, planety).

Czy ewolucja wszechÊwiata, a raczej wszechÊwiatów, koƒczy

si´ w∏aÊnie w ten sposób, czy te˝ podtrzymuje jà jakiÊ proces,

który prowadzi do kreacji materii – podobnie jak w modelu

ekpyrotycznym, w którym materia powstaje z energii kine-

tycznej zderzajàcych si´ bran?

KAMIL KOPIJ

ODPOWIEDè REDAKCJI skonsultowana z prof. Mariuszem

Dàbrowskim z Uniwersytetu Szczeciƒskiego:

Wed∏ug klasycznego modelu WszechÊwiat powsta∏y w Wielkim

Wybuchu przechodzi przez faz´ tzw. inflacji, w której zmieniajà

si´ w∏aÊciwoÊci pró˝ni. Kosztem energii pró˝ni powstaje wtedy ma-

teria i „zwyk∏a” energia. Podobne, lecz bardziej skomplikowane pro-

cesy zachodzà w modelu wszechÊwiata preistniejàcego i to za-

równo we wszechÊwiecie macierzystym, jak i we wszechÊwiatach

potomnych. Tak wi´c choç wydaje si´ to paradoksalne, zaawan-

sowany ewolucyjnie wszechÊwiat potomny wcale nie musi za-

wieraç mniej materii czy energii ni˝ wszechÊwiat macierzysty.

SPROSTOWANIE

Do artyku∏u „Myszka Miki ma dwie mamy”, który ukaza∏ si´ w sierp-

niowym numerze Âwiata Nauki , wkrad∏ si´ b∏àd. Partenogeneza jest spo-

sobem rozmna˝ania p∏ciowego (a nie bezp∏ciowego), jak ka˝de roz-

mna˝anie z wykorzystaniem gamet. Przepraszamy.

LISTOPAD 2004 ÂWIAT NAUKI 5

SWIATNAUKI @ WSIP.COM.PL

Listy

HUMANISTOM DO SZTAMBUCHA

Z zainteresowaniem przeczyta∏em napisanà przez

Jerzego Kowalskiego-Glikmana recenzj´ s∏yn-

nej ksià˝ki Alana Sokala i Jeana Bricmonta

Modne bzdury [„Wo∏anie o racjonalnoÊç”; Âwiat

Nauki , sierpieƒ 2004]. Ksià˝ka jest w zasadzie

serià d∏ugich cytatów luminarzy francuskiego

postmodernizmu. Zawierajà one „uczone” od-

wo∏ania do wspó∏czesnej fizyki i matematyki i sà przez auto-

rów bezlitoÊnie obna˝ane. Po paru pierwszych cytatach, które

bawià i zdumiewajà bezczelnym tupetem, lektura staje si´ de-

prymujàca. Chodzi tu koniec koƒców o ludzi szeroko znanych

i cenionych w kr´gach uniwersyteckich ca∏ego Êwiata. Zgadza-

jàc si´ w pe∏ni z tezami Kowalskiego-Glikmana, chcia∏bym roz-

winàç pewne poj´cie jasne dla ka˝dego przyrodnika, a najcz´-

Êciej zupe∏nie niezrozumia∏e dla naszych braci in gremium

humanistów: chodzi o „metod´ naukowà”.

Wypracowanie tego paradygmatu zaj´∏o uczonym prawie

dwa tysiàce lat, a brzmi on mniej wi´cej tak: jedynym kryte-

rium prawdy, tj. prawdziwoÊci konceptów teoretycznych, jest

jej zgodnoÊç z doÊwiadczeniem. Teza ta oznacza, ˝e przyjmuje-

my teorie, które sà sprzeczne z naszà intuicjà (np. mechanika

kwantowa) lub z naszymi przekonaniami politycznymi, a na-

wet z naszymi przekonaniami religijnymi ( horribile dictu! ) – dla

wielu ludzi wierzàcych teoria ewolucji Darwina jest nawet dziÊ

nie do przyj´cia – jeÊli zgadzajà si´ z doÊwiadczeniem, a odrzu-

camy teorie, które co prawda, sà politycznie poprawne lub zgod-

ne z wartoÊciami chrzeÊcijaƒskimi lub islamskimi, ale które nie-

stety nie sà w zgodzie z doÊwiadczeniem. Poglàd ten do dziÊ

stoi w sprzecznoÊci z przekonaniami mia˝d˝àcej wi´kszoÊci po-

lityków, ideologów i innych zwolenników zbawiania ludzkoÊci

na si∏´. Przekonanie o wy˝szoÊci wiary i ideologii nad poznaniem

obiektywnym jest g∏´boko ugruntowane w tradycji chrzeÊcijaƒ-

skiej Europy. Dzielni ludzie, którzy oÊmielali przeciwstawiaç

si´ temu dogmatowi, byli skazywani na Êmierç przez w∏adze

koÊcielne (Giordano Bruno) lub na wi´zienie i wyparcie si´ swo-

ich poglàdów (Galileusz). Jednak to oni byli motorem post´pu

nauki, a wi´c i ludzkoÊci.

Metoda naukowa, poprzez bezlitosny test zgodnoÊci z rzeczy-

wistoÊcià, poprawia samoistnie b∏´dy naukowców: studiujàc na

przyk∏ad histori´ powstania teorii elektromagnetyzmu, widzi-

my, jak przesàdy i osobiste poglàdy poszczególnych uczonych

wp∏ywa∏y na ich idee, cz´sto w du˝ej mierze mylne, które jednak

w konfrontacji z doÊwiadczeniem doprowadzi∏y do popraw-

nej w koƒcu teorii (równania Maxwella wraz ze szczególnà teorià

wzgl´dnoÊci). Powoduje to, ˝e nauki przyrodnicze nie skaczà od

mody do mody, nie sà odbiciem stosunków spo∏ecznych i nie za-

le˝à od aktualnej ideologii, lecz coraz dok∏adniej opisujà obiek-

tywnie otaczajàcy nas Êwiat. Mimo ˝e w zapale krasomówczym

cz´sto mówimy o „rewolucjach w nauce”, to w istocie chodzi o

proces udoskonalenia teorii, rozszerzenia jej na nowe obszary.

Teoria wzgl´dnoÊci i mechanika kwantowa nie obali∏y stosowal-

noÊci klasycznej mechaniki Newtona, lecz pokaza∏y, ˝e w eks-

tremalnych warunkach (du˝e pr´dkoÊci, zjawiska w skali mi-

kroÊwiata) t´ teori´ nale˝y zmodyfikowaç. Nawet dziÊ in˝ynier

projektujàcy most lub ekologiczny szesnastozaworowy silnik sa-

mochodowy u˝ywa mechaniki rodem z XIX wieku, gdy˝ po-

prawki od teorii wzgl´dnoÊci lub mechaniki kwantowej sà w

tych warunkach pomijalne. Tak wi´c klasyczna mechanika zawie-

ra pewnà obiektywnà i po˝ytecznà wiedz´, która nie zosta∏a oba-

lona przez nowsze teorie, lecz jedynie zosta∏a bardziej rozwi-

ni´ta. WolnoÊç od ideologii jest jednà z zalet zajmowania si´

naukami przyrodniczymi: fizyk katolik mo˝e wspó∏pracowaç z

muzu∏maninem, komunistà, a nawet i postmodernistà. Ilekroç

próbowano tworzyç nauki przyrodnicze nacechowane ideolo-

già – „biologia socjalistyczna” ¸ysenki w ZSRR, „fizyka aryjska”

w hitlerowskich Niemczech, wspó∏czesne próby tworzenia „na-

uki islamskiej” – prowadzi∏o to do degeneracji nauki i ustania

procesu odkrywania praw przyrody. Tak wi´c opatrywanie ja-

kiejkolwiek nauki lub nawet teorii epitetami typu chrzeÊcijaƒ-

ski, post´powy, feministyczny itp. jest oznakà zaÊlepienia ideo-

logicznego, które nieodmiennie prowadzi do degeneracji nauki.

Co niniejszym wpisuj´ do sztambucha moim przyjacio∏om

humanistom.

ALEKSY BARTNIK

Warszawa

EWOLUCJA WSZECHÂWIATA

Gabriele Veneziano opisuje model kosmo-

logiczny, w którym nasz WszechÊwiat jest

wn´trzem jednej z czarnych dziur powsta∏ych

we wszechÊwiecie preistniejàcym [„Mit po-

czàtku czasu”; Âwiat Nauki , czerwiec 2004].

Model ten budzi we mnie pewnà wàtpliwoÊç.

WszechÊwiat „potomny”, który powstaje w

czarnej dziurze, zawiera tylko niewielki u∏amek materii swego

wszechÊwiata „macierzystego”. A zatem z pokolenia na poko-

lenie wszechÊwiaty zawierajà jej coraz mniej, a˝ w koƒcu

powstajà wszechÊwiaty prawie puste, w których nie mogà

wytworzyç si´ ˝adne struktury (galaktyki, gwiazdy, planety).

Czy ewolucja wszechÊwiata, a raczej wszechÊwiatów, koƒczy

si´ w∏aÊnie w ten sposób, czy te˝ podtrzymuje jà jakiÊ proces,

który prowadzi do kreacji materii – podobnie jak w modelu

ekpyrotycznym, w którym materia powstaje z energii kine-

tycznej zderzajàcych si´ bran?

KAMIL KOPIJ

ODPOWIEDè REDAKCJI skonsultowana z prof. Mariuszem

Dàbrowskim z Uniwersytetu Szczeciƒskiego:

Wed∏ug klasycznego modelu WszechÊwiat powsta∏y w Wielkim

Wybuchu przechodzi przez faz´ tzw. inflacji, w której zmieniajà

si´ w∏aÊciwoÊci pró˝ni. Kosztem energii pró˝ni powstaje wtedy ma-

teria i „zwyk∏a” energia. Podobne, lecz bardziej skomplikowane pro-

cesy zachodzà w modelu wszechÊwiata preistniejàcego i to za-

równo we wszechÊwiecie macierzystym, jak i we wszechÊwiatach

potomnych. Tak wi´c choç wydaje si´ to paradoksalne, zaawan-

sowany ewolucyjnie wszechÊwiat potomny wcale nie musi za-

wieraç mniej materii czy energii ni˝ wszechÊwiat macierzysty.

SPROSTOWANIE

Do artyku∏u „Myszka Miki ma dwie mamy”, który ukaza∏ si´ w sierp-

niowym numerze Âwiata Nauki , wkrad∏ si´ b∏àd. Partenogeneza jest spo-

sobem rozmna˝ania p∏ciowego (a nie bezp∏ciowego), jak ka˝de roz-

mna˝anie z wykorzystaniem gamet. Przepraszamy.

LISTOPAD 2004 ÂWIAT NAUKI 5

Świat Nauki PL - 2004-11_159.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: