NAUKA O PAŃSTWIE
wykłady
Europeistyka I
I/II 25.02.2008
03.03.2008
DEFINICJE PAŃSTWA
III 10.03.2008
GENEZA PAŃSTWA-KONCEPCJE
I KONCEPCJA TEOLOGICZNA-TEISTYCZNA - państwo jako twór pochodzi od boga lub bogów.
1. Egipt - by wzmocnić władzę ziemską uznaną uznano, iż władca – faraon jest zarazem bogiem. Zwiększa to posłuch i autorytet władcy, ale jednocześnie powoduje, iż faraon mógł żenić się tylko z podobną mu kobietą (boską).
2. Mojżesz – tworzy państwo w oparciu o monoteizm, Bóg przemawia (przez niego) do ludzi, co daje mu autorytet.
a) w chrześcijaństwie św. Augustyn uznaje, iż wszelka władza i wszelkie twory (w tym państwo) pochodzą wprost od Boga, zatem nie można przeciwstawiać się władzy bo Bóg pozwała na jej funkcjonowanie.
b) w średniowieczu św. Tomasz uznaje, że człowiek ma w sobie na wzór i podobieństwo Boga rozum i za jego pomocą może rozpoznać dobro i zło. Uznaje, że władza i państwo jako idea pochodzi od Boga, ale człowiek rozumem wypełnia je treścią. Zatem władza podlega ocenie przez rozum i gdy jest zła można ją obalić.
3. Grecja – tu nie rozwija się koncepcja oparta o interwencję bogów, są dwie inne:
a) teleologiczna („telos”- gr. cel ) – celowościowa, tu zakłada się, iż wszelkie działania służą czemuś, zatem państwo powstało by służyć ludziom.
b) intelektualna – człowiek mając rozum jest w stanie unikać błędów, to powoduje, iż łącząc się w większe grupy z czasem powstaje państwo.
II KONCEPCJA UMOWY SPOŁECZNEJ
1. Grocjusz – deista, uważał, że Bóg wprawdzie stworzył świat i reguły nimi rządzące, ale nie
ingeruje w niego, dlatego to ludzie sami musieli stworzyć państwo i prawo. Państwo
powstało w skutek rozwinięcia 4 podstawowych zasad, które współcześnie rozwinęły się w
prawa człowieka:
-nienaruszalność własności prywatnej
-obowiązek wynagrodzenia szkody
-obowiązek poniesienia kary
- pacta sunt servanda - umów należy przestrzegać
I właśnie pierwotna umowa o zorganizowaniu się społeczeństwa w państwo wiąże nas po
wsze czasy.
2. Pufendorf – uznał, iż powstanie państwa odbyło się w 3 etapach:
-ludzie uznali za konieczne powstanie państwa
-sformułowali reguły (prawa), którym będą wierni
-na podstawie tych reguł uformowali władzę
Umożliwia to różne formy państwa.
3. Rousseau – najbardziej rozwinięta koncepcja – społeczeństwo to wynik świadomego wyboru, z tym, że wolność człowieka jest ograniczona wolnością innych ludzi.
Paradoks Rousseau – w każdym jest identyczna wola powszechna do życia w bezpiecznym społeczeństwie. Występując przeciwko woli „powszechnej” innego człowieka występujemy przeciwko własnej woli „powszechnej” (bo są takie same), wówczas państwo zwraca nam wolność, czyli stan zgodny z naszą wolą powszechną, „wsadza” nas do więzienia.
IV 10.03.2008
III KONCEPCJE XIX WIEKU
1. ekonomiczna – podstawą i mechanizmem powodującym powstanie państwa było rozwarstwienie społeczeństwa na klasy społeczne. Generalnie przyjmuje się, iż klasa społeczna to grupa ludzi o podobnym statucie majątkowym. Różnice ekonomiczne oraz konieczność ochrony warstw posiadających spowodowały powstanie struktury, które miały utrzymać istniejący stan. Z czasem przekształciły się one w organizm państwa. UWAGA: najbardziej radykalny w ekonomicznym nurcie, marksizm, uznawał, iż klasa społeczna to grupa ludzi mająca jednakowy stosunek do środków produkcji. W ten sposób zrównywali oni np. rzemieślników z fabrykantami.
2. socjologiczna – w jej nurcie Gumplowicz przedstawia inną drogę do pojawienia się klas społecznych. Według niego rozwarstwienie społeczne spowodowane było walkami hord (horda = grupa etniczno-rodzinna). Zwycięska horda chcąc pozostawić zwyciężonych żywymi – by na nich pracowali – zmuszona była utworzyć struktury, które z czasem rozwinęły się w państwo.
IV WSPÓŁCZEŚNIE
1. dominują poglądy, iż powstanie państwa związane było z rozwarstwieniem finansowym, specjalizacją pracy, koniecznością podejmowania działań przekraczających siły jednego człowieka. Przyjmując założenie, iż powstało na początku jednego państwo i posłużyło za wzór innym społeczeństwom, to najbardziej prawdopodobną przyczyną zorganizowania się ludzi w państwo to konieczność prowadzenia dużych prac hydrologicznych na terenach pustynnych, gdzie jedynie tą drogą osiadła ludność mogła zdobyć środki żywnościowe. Później konieczność utrzymania środków nawadniania spowodowała przymus istnienia określonego porządku oraz struktur utrzymujących w ryzach społeczeństwo.
2. przyjmując założenie, iż nie było jednolitej drogi na świecie do powstania państwa, można założyć, że państwo w naszym zrozumieniu powstaje zdecydowanie później. Takie ujęcie prowadzi do wniosku, iż królestwa, struktury feudalne nie są w pełnym słowa znaczeniu państwem i dopiero pojawienie się świadomości poszczególnych narodów oraz stopień organizacji społeczeństwa powodują pojawienie się idei państwa powszechnie akceptowanej. W ten sposób w państwo mogło przekształcić się rozmaite struktury przedpaństwowe, zatem nie ma jednej drogi powstania państwa.
Dlatego współcześnie nie można przyjąć jednej koncepcji za powszechnie obowiązującą. Tak jak definicja państwa, tak i geneza podlegają stałym modyfikacjom.
FUNKCJE PAŃSTWA
I ZEWNĘTRZNA
Państwo jest podmiotem w stosunkach międzynarodowych, suwerennym, które reprezentuje dane państwo jako całość. Istnieją wprawdzie funkcje zewnętrzne ukierunkowane na pojedynczych obywateli (konsularne), czy też grupy interesów. Jednakże współcześnie państwo na arenie międzynarodowej jest ograniczone poprzez geopolityczne położenie, umowy międzynarodowe, traktaty, organizacje międzynarodowe, prawa człowieka.
V 31.03.2008
II WEWNĘTRZNA
Opiera się na relacjach organy państwowe – obywatel. Najczęściej uznaje się, iż polega na utrzymaniu porządku i zabezpieczenia interesów jak największej liczby obywateli przy pomocy prawa. Do funkcji wewnętrznych niektórzy zaliczają również funkcję:
-kulturalno – wychowawczą (szkolnictwo, sztuka, muzealnictwo) – działalność, w której rachunek ekonomiczny nie jest pierwszorzędny.
-socjalną – realizowana poprzez opiekę medyczną, emerytury, renty – opieka nad najsłabszymi.
REŻIMY
Reżimy – nie jest to pojęcie pejoratywne – oznacza sposób sprawowania władzy. Dopiero sposób przesądza o tym czy mamy do czynienia z reżimem dobrym, czy złym.
I REŻIMY DEMOKRATYCZNE
W tych reżimach większość lub wszyscy obywatele mają wpływ na wybór władzy. Wyróżniamy:
1. reżimy arystokratyczne, w których tylko pewna grupa ludzi korzysta z pełni praw. Ograniczenia mogą wynikać z:
-urodzenia - Polska Szlachecka, Apartheid, ale też wyznanie rodziców
-płeć - uzyskanie dopiero w XX wieku prawa głosu przez kobiety
-majątek – cenzus ziemi, czasem występuje jako podatek
-wykształcenie
2. reżimy demokratyczne bez ograniczeń – ogół obywateli bez ograniczeń ma wpływ na władzę w formie:
a) demokracji pośredniej – wyłanianie reprezentacji i weryfikacja po pewnym okresie (cykliczne wybory)
b) demokracji bezpośredniej – Ateny, współczesna Szwajcaria - referenda
VI 07.04.2008
II REŻIMY NIEDEMOKRATYCZNE
1. reżim policyjny – polega na ścisłej reklomentacji życia obywateli przez organa administracji; rozwinął się w monarchiach absolutnych (apogeum – Francja XVIII wiek). Nazwa policja jest myląca, gdyż w XVIII wieku tą nazwą określano organa administracyjne, a dopiero od XIX wykształciły się organa administracyjne, mające za zadanie pilnowanie porządku i to one są nazywane do dziś policją.
2. reżim wojskowy – cechuje się tym, iż pod jakimś pozorem (ochrona państwa, korupcja, rewolucja) wojska przejmują władzę i obsadzają urzędy cywilne wojskowymi, zachowując przy tym hierarchiczność wojskową. Najczęściej przekształcają się z czasem w systemy demokratyczne, jednak ograniczony, gdyż wojskowym gwarantuje się nietykalność i uprzywilejowane pozycje, np. dożywotnia prezydentura.
3. reżim totalitarny (w literaturze można spotkać wiele typologii reżimów, stąd czasem padają nazwy autorytarny, autokratyczny – pojęcia te mają czasem odmienną treść) – polega na tym, iż władza państwowa chce panować nie tylko nad fizykalną stroną życia - patrz reżim policyjny – ale także nad duchową. Dlatego nazwa totalitarny wydaje się najbardziej właściwa, bo chce panować totalitarnie – całkowicie. Reżim ten opiera się głównie na stronie ideologicznej. Obywatel ma nie tylko być posłusznym, ale także ma być przekonanym o słuszności tego. Siłą rzeczy dominuje jedna ideologia. Cechy tego reżimu to:
- istnienie tylko jednej partii politycznej o określonej ideologii (o ile są inne to są marginesowane lub delegalizowane )
- partia dubluje organy administracji i w istocie to ona rządzi
- partie mają najczęściej charakter wodzowski
- państwa organizują siły paramilitarne
- partia prowadzi wojnę ideologiczną uniemożliwiając innym funkcjonowanie – cenzura, delegalizacja
- proces gospodarczy podporządkowany jest ideologii UWAGA: tu jest różnica między faszyzmem a komunizmem:
* faszyzm pozostawił własność prywatną, jedynie narzucał określone działania
* komunizm dokonał nacjonalizację mienia i traktował gospodarkę jako jeden organizm
FORMY PAŃSTWA – STRUKTURA
Wyróżniamy państwa:
I UNITARNE – jednolite
Struktura takiego państwa jest jednością, obowiązuje jeden system prawny, monetarny, ekonomiczny, jednolita polityka zagraniczna i monetarna. UWAGA: mogą być jednostki autonomiczne, jednakże ich statut różni się od reszty kraju jedynie pewnymi preferencjami, np. nauka w innym języku, czasopisma, telewizja, radio
II FEDERALNE
Związek wolnych państw, które dobrowolnie wstąpiły do federacji, zachowują one własny system prawny – w tym podatkowy, mają własne legislatywy oraz prowadzą własną politykę wewnętrzną. Państwa sfederowane oddają władzy centralnej takie kompetencje jak polityka zagraniczna, monetarna (jednak prawo mennicze zachowuje tylko 12 stanów, ale podlegają centralnemu organizowaniu druku pieniądza), wojskowa (armia zawodowa), prawna – w tym sensie, iż Sąd Najwyższy może badać zgodność wszystkich aktów prawnych z Konstytucją i uchylać je.
III KONFEDERACJE
Luźny związek państw powoływany w celu realizacji określonego zadania , np. konfederacja poprzedzająca USA – walka o niepodległość. Współcześnie państwa skonfederowane zachowują całkowitą autonomię, jedynie realizują wspólny cel, najczęściej są nietrwałe, rozpadają się po osiągnięciu celu lub wcześniej.
...
umkc