Prawa człowieka można zdefiniować jako podstawowe standardy, bez których ludzie nie mogą żyć w poszanowaniu ich godności, są również podstawą do zdefiniowania takich wartości jak: pokój, wolność, sprawiedliwość, tolerancja. Zarówno jednostki jak i całe społeczności mogą się w pełni rozwijać jedynie wówczas, gdy prawa te są respektowane. Rozwój praw człowieka ma swoje korzenie w toczącej się na całym świecie walce o wolność i równość wszystkich ludzi wobec prawa.
Prawa człowieka - prawa dzieckaArtykuł 72 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. mówi:1. Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją2. Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz i placówek publicznych3. W toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględniania zdania dziecka.Znajomość praw człowieka pomoże nam w przestrzeganiu i respektowaniu praw dziecka, które podlega w polskim i światowym ustawodawstwie szczególnej ochronie. Warto się zastanowić, jakie jest usytuowanie praw dziecka w ogólnej koncepcji nauki o prawach człowieka.Prawa człowieka można zdefiniować jako podstawowe standardy, bez których ludzie nie mogą żyć w poszanowaniu ich godności, są również podstawą do zdefiniowania takich wartości jak: pokój, wolność, sprawiedliwość, tolerancja. Zarówno jednostki jak i całe społeczności mogą się w pełni rozwijać jedynie wówczas, gdy prawa te są respektowane. Rozwój praw człowieka ma swoje korzenie w toczącej się na całym świecie walce o wolność i równość wszystkich ludzi wobec prawa. Istnieje wiele klasyfikacji praw człowieka. Najczęściej spotykany jest podział na trzy kategorie:1.Prawa, wolności osobiste i polityczne (zwane też prawami „pierwszej generacji”, ich początek sięga przełomu XVIII/ XIX w.) są zorientowane wolnościowo np.:• prawo do życia• prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego jednostki• prawo do uczestnictwa w życiu publicznym• wolność wyrażania opinii i poglądów• wolność myśli, sumienia i wyznania• wolność zgromadzeń i stowarzyszania się2.Prawa socjalne, ekonomiczne i kulturalne (zwane też prawami „drugiej generacji”, pojawiły się w drugiej połowie XIX w.) mają charakter zabezpieczeń w sferze socjalnej, np.:• prawo do pracy• prawo do nauki• prawo do opieki zdrowotnej i społecznej3.Prawa „rozwojowe” (zwane też prawami „trzeciej generacji” pojawiać się zaczęły w latach sześćdziesiątych XX w.) np.:• prawo do życia w bezpiecznym środowisku naturalnym,• prawo do rozwoju kulturalnego i ekonomicznego• prawo do życia w pokojuNajczęściej uznawanym zbiorem praw człowieka na świecie jest „Powszechna Deklaracja Praw Człowieka” (PDPC). Natomiast podstawowym dokumentem dotyczącym praw dziecka jest Konwencja praw dziecka uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w 1989 roku, ratyfikowana przez Polskę w 1991 roku. Zgodnie z nią – dziecko (czyli osoba poniżej 18 roku życia) jest podmiotem praw i wolności, a nie przedmiotem praw innych osób. Konwencja z uwagi na dobro dziecka nakłada na rodziców, wszystkie inne osoby, w tym również nauczycieli oraz organy władzy państwowej obowiązek kierowania się we wszelkich działaniach troską o najlepiej pojęty interes dziecka. Prawa zawarte w konwencji mogą być zebrane w trzech kategoriach:• Zapewnienia – prawo do posiadania, otrzymania lub dostępu do pewnych dóbr i świadczeń, np. imienia, obywatelstwa, opieki zdrowotnej, edukacji, odpoczynku, zabawy, prawo do opieki nad sierotami i osobami niepełnosprawnymi.• Ochrony – prawo do ochrony przed szkodliwymi działaniami i praktykami np. separacji od rodziców, zaangażowania w działania wojenne, handlowego i seksualnego wykorzystywania, fizycznej i psychicznej przemocy wobec dziecka• Uczestnictwa – prawo dziecka do bycia wysłuchanym przy podejmowaniu decyzji dotyczących jego życia. Wraz z rozwojem umiejętności dziecko powinno mieć rosnące możliwości brania udziału w życiu społecznym np. wolność słowa i opinii, kultury, religii i języka.Konwencja praw dziecka przypomina również znaczenie rodziny dla harmonijnego rozwoju dziecka, znaczenie specjalnej opieki i edukacji dla dzieci z deficytami rozwojowymi, wagę tradycji i wartości kulturowych każdego narodu dla rozwoju dziecka. Edukacja w zakresie praw dziecka jest nauką o prawach dziecka, ale przede wszystkim nauką na rzecz praw dziecka. Oznacza to, że przedszkolu wyposażając dzieci w odpowiednie umiejętności, wiedzę oraz postawy uświadamiamy im jak ważne są prawa dziecka, dlaczego powinny być przestrzegane i chronione. Zajęcia dotyczące praw dziecka powinny wyposażać je w takie umiejętności jak: słuchanie innych, współpraca, przestrzegania zasad dobrej komunikacji, próby rozwiązywania problemów moralnych. Umiejętności te pomogą dzieciom m.in. w:• analizowaniu otaczającego je świata• zrozumieniu, że prawa człowieka są sposobem na poprawę ich życia oraz życia innych ludzi• podejmowaniu działań na rzecz człowieka w przyszłościPraktyczny trening w zakresie znajomości własnych praw i praw innych przenika wszystkie społeczne doświadczenia przedszkolne dzieci kształtując ich postawy. Mając świadomość wagi praw innych dziecko wyrabia w sobie przeświadczenie, że współpraca jest lepsza niż konflikt, że każdy powinien być odpowiedzialny za swoje czyny, że możemy ulepszać świat jeżeli będziemy próbować.Najskuteczniejsze w zakresie edukacji praw dziecka będą metody aktywizujące (interaktywne), ponieważ można je zrozumieć poprzez doświadczanie ich w życiu codziennym. Każdy dzień w przedszkolu dostarcza dziecku przeżyć, które pomogą mu w zrozumieniu takich pojęć jak: tolerancja, sprawiedliwość, uczciwość, prawda.Faktyczne przestrzeganie praw człowieka obejmuje również interpersonalne relacje między nauczycielem a dzieckiem, między nauczycielem a rodzicami, między nauczycielem a dyrektorem, a bacznym obserwatorem tych relacji jest małe dziecko.Metody pracy ułatwiające realizację problematyki praw dziecka w przedszkolu• Normy grupowe – jest to rodzaj umowy społecznej określającej zasady funkcjonowania grupowego. Mogą mieć charakter ogólny lub szczegółowy określający również system kar za ich nieprzestrzeganie• Scenki dramowe - ich odgrywanie jest formą krótkiego , improwizowanego przedstawienia odgrywanego przez dzieci, przygotowanego zazwyczaj pomocą nauczyciela. Drama może pomóc dzieciom w zrozumieniu danej sytuacji i ułatwić wczucie się w położenie bohaterów scenki.• Praca w parach i grupach - może dać dzieciom więcej okazji do aktywnego udziału, pary lub grupy mogą wymyślić wiele pomysłów w krótkim czasie lub pomóc dzieciom w zrozumieniu pojęć abstrakcyjnych.• Odmiana burzy mózgów polegająca na zadawaniu pytań w formie quizu możemy ją zastosować na podsumowanie zajęć dotyczących praw dziecka• Rysowanie lub inna forma ekspresji plastycznej – metoda ta może być stosowana w cel rozwinięcia takich umiejętności jak: współpraca w zespole, poznanie odczuć, reakcji czy potrzeb innych• Opowiadania, bajki lub historyjki z całego świata – inspirują, poszerzają zasób słów i wiedzę dzieci na temat warunków życia w różnych krajach, pozwalają dostrzec różnice i podobieństwa między ludźmi.Nieugiętym obrońcą praw dziecka jako człowieka był Henryk Goldszmit znany nam pod pseudonimem Janusza Korczaka .Z naczelnej zasady przyjętej przez Korczaka, iż dziecko jest człowiekiem, wynika ustawiczna troska o wciąż gwałcone przez dorosłych prawa. Spośród wielu praw dziecka, o których pisał i mówił ,i o które walczył, jako zasadnicze wymienia:• Prawo do szacunku – najbardziej lekceważone i najmniej popularne we współczesnym świecie. Korczak apelował do dorosłych i domagał się szacunku dla dziecka – człowieka. Szacunku dla jego niewiedzy, dla wysiłku poznawania , dla jego skromnej wartości, szacunku dla tajemnic i wahań, ciężkiej pracy wzrostu, dla bieżącej godziny, w której żyje dziecko• Prawo do niewiedzy – dla kilkuletniego dziecka nie wszystko jest proste i jasne jak nam się wydaje. Potrzeba wielkiej wyrozumiałości i cierpliwości wobec niekończących się pytań dzieci, one maja do tego prawo, gdyż otaczający ich świat jest nieznany. Wiele błędów w ich postępowaniu wynika z niewiedzy• Prawo do niepowodzeń i łez – gniew, złość, etykietki, oskarżenia za niepowodzenia dziecka wywołują u niego agresję i płacz, ale są to „łzy niemocy i buntu, rozpaczliwy wysiłek protestu, wołanie o pomoc (…) objaw złego samopoczucia a zawsze cierpienia• Prawo do upadków – obcując na co dzień z dziećmi, nie powinno nas dziwić, że dzieci upadają czy grzeszą . Wychowawca uznając prawo do upadków, akceptując błędy podopiecznych musi pamiętać, że jego obowiązkiem jest obserwowanie zachowania, wyjaśnianie przyczyn nieprawidłowości • Prawo do własności – poszanowanie prawa do własności jest konieczne zarówno ze strony nauczycieli jak i rodziców. Program w swych zamierzeniach z zakresu społeczno- moralnego podkreśla ważność poszanowania wytworów pracy własnej i innych. Realizując te treści uczymy dzieci, że mają prawo do własności, ale też powinny je respektować wobec każdego kolegi• Prawo do tajemnicy – dzieci w przedszkolu już nawet te najmłodsze mają swoje tajemnice osobiste, rodzinne czy koleżeńskie. Dziecko w swej szczerości często dzieli się nimi z innymi. Nauczyciel szanujący jego tajemnicę powinien uczyć swoją postawą, że są sprawy, o których dziecko nie powinno mówić wszystkim• Prawo do radości – wiele zajęć przedszkolnych ma w swoich założeniach budzenie i rozwijanie poczucia szczęścia. Umiejętność odczuwania radości wydaje się cechą lub nastawieniem, które towarzyszy nam od dzieciństwa. Warto podkreślić fakt, że początkiem wszelkiego szczęścia i rozwoju jest radosna samoakceptacja w myśl współczesnej psychologii: „muszę nauczyć się cieszyć z tego, że jestem sobą”• Prawo do wypowiadania swoich myśli i uczuć- według Korczaka jest to pierwsze i podstawowe prawo a łamanie jego jest wielką krzywdą wyrządzoną dziecku, którą trudno naprawić• Prawo do dnia dzisiejszego – dziecko żyje teraźniejszością, z braku doświadczeń żyje bieżącą chwilą. Wszystko co było w przeszłości czy dopiero ma nadejść jest dla niego legendą.Realizacja wszystkich praw dziecka ma zapewnić mu minimum komfortu psychicznego niezbędnego do maksymalnego rozwoju.Opracowano na podstawie:Janusz Korczak, Pisma wybrane, tom I, Nasza Księgarnia, Warszawa, 1957Barbara Wacławek Przedszkole Miejskie Nr 5 w Rawie Mazowieckiej
dankow