Cyboran Leon - Klasyczna Joga Indyjska.pdf - Joga - w_karol

BIBLIOTEKA KLASYKÓW FILOZOFII

KLASYCZNA JOGA INDYJSKA

JOGASUTRY PRZYPISYWANE PATAŃDŻALEMU

JOGABHASZJA

CZYLI KOMENTARZ DO JOGASUTR PRZYPISYWANY WJASIE

Przełożył z sanskrytu, opatrzył przypisami, napisał wstęp i posłowie oraz ułożył słownik terminów

LEON CYBORAN

1986

PAŃSTWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWE

Tytuły oryginałów.

(Yogasutra)

(Yogabhasya)

Przygotował do druku i przedmową opatrzył Wiesław Kowalewicz

Okładkę i obwolutę projektował

Wiesław Kosiński

Redaktor Hanna Marciniak

Redaktor techniczny Grzegorz Bączkowski

Korektor Małgorzata Dudkowa

Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa 1986

ISBN 83-01-05354-2

SPIS TREŚCI

Przedmowa

Wartość fonetyczna znaków transkrypcyjnych

Wykaz skrótów

Oznaczenia edytorskie

WSTĘP. JOGA KLASYCZNA. FILOZOFIA I PRAKTYKA

Joga z różnych punktów widzenia

Joga klasyczna

Definicja jogi

Zjawiska świadomościowe

1. Poznanie prawdziwe

2. Błędne poznawanie

a. Niewiedza

b. Świadomość "jestem" – XXVIII, c. Pragnienie – XXIX.

d. Awersja – XXIX. e. Przyzwyczajenie – XXIX

3. Fantazjowanie

4. Sen głęboki

6. Przypomnienia

Praktyka

"JOGASUTRY" PEZYPISYWANE PATAŃDŻALEMU I "JOGABHASZJA", CZYLI KOMENTARZ DO

"JOGASUTR" PEZYPISYWANY WJASIE

Księga pierwsza – O samadhi, czyli skupieniu

Księga druga – O sadhanie, czyli ścieżce jogi

Księga trzecia – O wibhuti, czyli nadludzkich mocach

Księga czwarta – O kajwalii, czyli 'absolutnej wolności (jedyności)

PRZYPISY

Do księgi pierwszej

Do księgi drugiej

Do księgi trzeciej

Do księgi czwartej.

"WIWARANA", CZYLI OBJAŚNIENIE "JOGASUTR" I "JOGABHASZJI”

POSŁOWIE

FILOZOFIA JOGI. PRÓBA NOWEJ INTERPRETACJI

Przedmowa

CZĘŚĆ WSTĘPNA

1. "Jogasutry" – najstarszy traktat jogi

Co znaczy "joga"? Co "joga" oznacza? Joga jako system filozoficzny. Co to sutry? "Jogasutry".

2. Autorstwo i datowanie "Jogasutr"

Autorstwo. Złożoność czy jednolitość tekstu? Datowanie. Bibliografia

3. Stosunek "Jogasutr" do sankhji

Sankhja przedklasyczna. "Sankhjakarika"

4. Trudności językowe

Sanskryt. Sanskryt filozoficzny. Budowa i język "Jogasutr". Trudności transponowania.

5. Komentarze do "Jogasutr"

6. Metoda badania

CZĘŚĆ PROBLEMOWA

1. Cechy wspólne z myślą ogólnoindyjską

Źródła cech wspólnych. Kriyavadin. Reinkarnacja. Ewolucja duchowa. Wyzwolenie. Cel praktyczny.

Joga. Astika. Seśvaravadin. Satkaryavadin.

2. Podział rzeczywistości na podmiot i przedmiot

Podział "całości" na "dwójkę". Podmiot i przedmiot świadomości. Przekształcanie się świadomości.

Stopnie rzeczywistości "przedmiotowej". Poznanie prawdy. Guny. "Prakrti" w "Jogasutrach"

3. Byt podmiotowy

Purusza jako byt. "Widz" istotny i "widz" zjawiskowy. Czy purusza jest jeden, czy liczny?. Refleksje,

wnioski. Przypisy.

O ETYCE INDYJSKIEJ [SZKIC SYNTETYCZNY]

SŁOWNIK TERMINÓW Z INDEKSEM

PBZEDMOWA

Przekład "Jogasutr" i " Jogabhaszji" – podstawowych dzieł klasycznej jogi – jest wynikiem

siedemnastoletniej intensywnej pracy Leona Cyborana, wybitnego znawcy filozofii indyjskiej. Są to

pierwsze traktaty filozoficzne starożytnych Indii ukazujące się w całości w tłumaczeniu na język polski

z oryginału sanskryckiego.

Dokonanie oceny wartości przekładu jest sprawą niezwykle trudną. Potrzeba do tego bowiem nie

tylko znakomitej znajomości sanskrytu filozoficznego oraz całej literatury tematu, lecz przede

wszystkim głębokiego wglądu w samą jogę.

Do zajmowania się filozofią indyjską predestynowały Leona Cyborana kwalifikacje rzadko

spotykane w świecie, bo zarazem filozoficzne [w 1952 r. ukończył na Uniwersytecie Wrocławskim

filozofię ze specjalizacją: psychologia w zakresie nauk filozoficznych] i filologiczne [w 1963 r. ukończył

filologię indyjską na Uniwersytecie Warszawskim]. Jego interpretacja starożytnej jogi, w wielu ważnych

kwestiach bardzo oryginalna i nowatorska, spotkała się z dużym uznaniem wśród joginów i wybitnych

uczonych indyjskich, jak np. u cieszącego się wielkim autorytetem pandita Mahamahopadhyaya

Gopinath Kaviraja z Benares. Ci sami darzyli ponadto Leona Cyborana wielkim uznaniem i

szacunkiem za, niezwykle wysoko cenioną w filozofii i kulturze indyjskiej, zgodność charakteru i

postępowania z ideałami teoretycznymi. Nadali mu też zaszczytne imię Sinha Siwowarn – Lew z rodu

Siwy (ze stanu, "barwy" Siwy).

Przekład "Jogasutr" i "Jogabhaszji", zamierzony przez tłumacza jako praca habilitacyjna na

wydziale -filologii indyjskiej Uniwersytetu Warszawskiego, był już prawie ukończony w 1971 r.

Jednakże – w związku z rozpoczęciem pracy dydaktycznej w Akademii Teologii Katolickiej [w 1972 r.] i

na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim [w 1973 r.], który miał być nowym miejscem habilitacji – Leon

Cyboran zdecydował się napisać inną, ściśle filozoficzną, pracę habilitacyjną. [Streszczenie jej

opublikował w "Studiach filozoficznych" 1976, nr 10-11, pt. "Joga klasyczna. Filozofia i praktyka".]

Natomiast przekład "Jogasutr" i "Jogabhaszji" zamierzał wydać w następnej kolejności. Niestety,

tragiczny dzień 3.06.1977 r. nie pozwolił mu ukończyć i opublikować bogatego dorobku wieloletniej

pracy naukowej. Swój poważny wkład w badania nad filozofią indyjską zdążył tylko w niewielkiej

części ogłosić drukiem. Tym samym nauka polska poniosła niepowetowaną stratę.

Dzieło mniejsze ukazuje się w formie możliwie najbliższej zamierzeniom Leona Cyborana, w tej

mierze, w jakiej pozwoliły pozostawione przez niego rękopisy, a także moja skromna znajomość tego

niezwykle trudnego tematu. Dokonanie opracowania niniejszego dzieła, jakkolwiek z konieczności

niedoskonałe, poczytuję sobie za wielki zaszczyt i zarazem miły obowiązek ze względu na bezmierną

wdzięczność dla jego Autora, m. in. za natchnienie do wytrwałego poszukiwania prawdy i przekazanie

mi cząstki swej ogromnej wiedzy filozoficznej.

Niniejszy tom składa się z kilku części. Jako wstęp zamieszczono wspomniany już artykuł "Joga

klasyczna. Filozofia i praktyka" poszerzony o napisane przez autora dalsze fragmenty pracy

habilitacyjnej. W sytuacji, gdy tłumacz nie pozostawił specjalnego wstępu, stanowi on najlepsze

wprowadzenie do traktatów jogi klasycznej, ujmując w sposób syntetyczny najważniejsze zagadnienia

jogiczne.

Przekład "Jogasutr" i "Jogabhaszji" uwzględnia wszystkie poprawki i uzupełnienia wprowadzone

przez tłumacza w ostatnich latach pracy. Dokonany został na podstawie następujących dwu wydań

tekstów: 1) "Vacaspatimiśraviracitatikasamvalitavyasabhasyasametani Patanjalayogasutrani" [wydanie

z subkomentarzem_ Waczaspatiego, zwanym także "Tattvavaiśaradi"], "Anandaśramamudranalaye",

nr 47, 1932, oraz 2) "Patanjalayogasutrabhasyavivaranam" of Śankara-bhagamtpada [wyd. z

subkomentarzem zwanym "Wiwaraną"], Madras 1952.

Z ponad 800 zaplanowanych przypisów autor pozostawił w postaci skończonej jedynie kilka

pierwszych. Resztę odtworzyłem z jego publikacji i notatek lub też opracowałem na podstawie

sanskryckich komentarzy wtórych – "Tattwawajsiaradi" i "Wiwarany". Początkowy fragment tego

ostatniego komentarza w przekładzie Leona Cyborana zamieszczono jako dodatek. Zawiera on

bowiem cenne objaśnienia szeregu pojęć i zagadnień występujących w "Jogasutrach" i "Jogabhaszji".

Daje ponadto wyobrażenie o stylu komentarzy wtórnych i elokwencji ich autorów, jakkolwiek nie

obejmuje nawet całości komentarza do pierwszej sutry.

Jako posłowie zdecydowano się zamieścić pracę doktorską Leona Cyborana pt. "Filozofia jogi.

Próba nowej interpretacji", opublikowaną przez PWN, Warszawa 1973 – książkę dawno już

wyczerpaną. Do niej odsyła się czytelnika po wszystkie podstawowe wiadomości o tekstach,

sanskrycie filozoficznym, jodze, filozofii indyjskiej itd. Stanowi ona również nieodzowną pomoc przy

lekturze tekstu, objaśniając i analizując wiele pojęć i złożonych zagadnień filozoficznych jogi.

Do posłowia włączono również artykuł tłumacza pt. "O etyce indyjskiej [szkic syntetyczny]"

[opublikowany już w "Studia Philosophiae Christianae", ATK, 12/1976/2]. Prezentuje on niezwykle

jasno i przystępnie ważne problemy etyki indyjskiej, pozwalając lepiej zrozumieć kontekst etyczno-

społeczny jogi w Indiach.

Słownik terminów jest pierwszym sanskrycko-polskim słownikiem indyjskich terminów

filozoficznych. Obejmuje także inne ważne terminy jogi w ich technicznych znaczeniach, w jakich

występują w tekście "Jogasutr" i "Jogabhaszji". Do słownika włączono również skorowidz terminów

"Filozofii jogi".

Chciałbym wyrazić swą wdzięczność rodzinie Leona Cyborana: żonie – pani Teresie Malinowskiej i

siostrom – paniom Rozalii Kuczarze i Zofii Muzyce za powierzenie mi Jego rękopisów do

opracowania. Panu Tadeuszowi Suchockiemu dziękuję za spostrzeżenia wyzyskane przy

opracowywaniu materiałów. Pragnę również złożyć podziękowanie opiniodawcom Wydawnictwa –

prof. Iji Lazari-Pawłowskiej i zmarłemu prof. Eugeniuszowi Słuszkiewiczowi oraz recenzentowi

Wydawnictwa – doc. Krzysztofowi Marii Byrskiemu. Wdzięczny jestem niezmiernie pani redaktor

Hannie Marciniak za nader wnikliwą, krytyczną pracę nad maszynopisem, liczne uwagi i cenne

sugestie. Dziękuję serdecznie wszystkim w Polsce i w Indii, których zachęta i życzliwość dopomogły w

ukazaniu się dzieła w druku.

Wiesław Kowalewicz

WARTOŚĆ FONETYCZNA ZNAKÓW TRANSKRYPCYJNYCH

Kreska nad samogłoską oznacza długość, np. a, e, o – [tak samo jak ai, au\ są w sanskrycie dyf-

tongami; trzeba pamiętać, że zawsze są długie

r – r samogłoskowe, zgłoskotwórcze

h – po spółgłosce tworzy wraz z nią sanskrycką spółgłoskę przydechową [wymawianą jednym

tchem]

ń – n gardłowe

n, t, d – n, t, d szczytowe (cerebralne); koniec języka dotyka nie zębów, lecz powyżej zębów

m – oznacza unosowienie [poprzedzającej samogłoski]

h – oznacza przydech posamogłoskowy

' – apostrof zaznacza opuszczane w wymowie krótkie a

c – wymawia się podobnie jak polskie ć lub cz

j – wymawia się podobnie jak polskie dź lub dż

n –j wymawia się jak polskie ń

ś - wymawia się jak polskie ś

v – w [ale częściowo dwuwargowe]

WYKAZ SKRÓTÓW

Dhat. – "Dhatupatha" /Jbh. – "Jogabhaszja" /Js. – " Jogasutry" /Mbh. – "Mahabharata" /Sk. –

"Sankhjakarika" /Śab. – "Sabarabhasya" /Tattv. – "Tattvavaiśaradi"/ Viv. – "Vivarana"

OZNACZENIA EDYTORSKIE

( ) oznacza zamienność (alternatywę, równoważność, równoznaczność, synonim)

' (apostrof przed wyrazem) oznacza, że wszystko, co jest przed nawiasem poczynając od

apostrofu, jest w nawiasie ujęte zamiennie

[ ] oznacza uzupełnienie, wtręt

[[ ]] oznacza wyraz lub wyrazy, które nie występują we wszystkich odmianach tekstu

kursywę stosuje się tylko dla wyrazów transkrybowanych [np. prajna]

WSTĘP. JOGA KLASYCZNA. FILOZOFIA I PRAKTYKA

Joga (yoga) spotyka się z dużym zainteresowaniem u ludzi współczesnych. Literatura z tej

dziedziny zalewa światowy rynek księgarski. Powstają liczne szkoły i instytuty nowoczesnej jogi.

Zarówno na Zachodzie, jak w samych Indiach rozpowszechnianie jogi przybiera niejednokrotnie

charakter komercjalny lub sekciarski, obcy duchowi oryginalnej jogi indyjskiej. Rozdaje się dyplomy

joginów (yogin), prowadzi się przyspieszone kursy rzekomej jogi dla niecierpliwych ludzi Zachodu, co

jest zaprzeczeniem samej jogi. Aplikuje się – w celach leczniczych, gimnastycznych, dla odmłodzenia

itd. – wyrwane z całego kontekstu [moralnego, psychicznego] poszczególne ćwiczenia, które jako

wzięte w oderwaniu mogą nieraz dawać wręcz odwrotny skutek. Historyka filozofii indyjskiej i badacza

klasycznego systemu jogi wprawia nieraz w zdumienie i zadumę; niezwykły tupet wielu autorów

książek o jodze, powołujących się często na autorytet tekstów klasycznych, a zbyt jawnie

wykazujących słabą i błędną ich znajomość. Zamierza się przeto przedstawić tutaj system jogi

klasycznej, jego filozofię i praktykę, które są ze sobą nieodłącznie związane. Prezentowany tu artykuł

jest streszczeniem i wyborem ważnych dla czytelnika – zdaniem autora – punktów z obszerniejszej

pracy przygotowywanej na ten temat, a opartej na badaniu oryginalnych tekstów sanskryckich. Nie

będzie tu niestety miejsca na szczegółowe analizy i wywody uzasadniające tezy autora oraz polemiki

ze scholarzami klasycznymi i poklasycznymi lub badaczami naukowymi tego systemu.

Do tekstów jogi klasycznej należą przede wszystkim "Jogasutry" (" Yogasutra"), przypisywane

Patańdżalemu (Patanjali), nadto "Jogabhaszja" ("Togabhasya") – pierwszy komentarz, przypisywany

Wjasie (Yyasa), oraz komentarze wtóre: "Tattwawajsiaradi" ("Tattvavaiśaradl") Waczaspatiego

(Yacaspati) i niedawno odkryta "Wiwarana" ("Vivarana”), przypisywana Siankarze [Bhagawatpadzie].

Późniejsze komentarze i opracowania sanskryckie – np. króla Bhodży (Bhoja) i żebraka Widżniany

(Vijnana) można by już nazwać jogą poklasyczną. Po szczegóły na ten temat i inne wstępne

wiadomości odsyła się czytelnika do książki: Leon Cyboran, "Filozofia jogi. Próba nowej interpretacji",

Warszawa 1973 [wznowionej jako posłowie w niniejszym 'wydaniu].

JOGA Z RÓŻNYCH PUNKTÓW WIDZENIA

Zanim się czytelnika wprowadzi w gąszcz nauki o jodze, warto dokonać rozróżnienia punktów

widzenia, z których można ten przedmiot studiować i go oceniać. Niejeden bowiem czytelnik przy

zetknięciu się z nowym zagadnieniem może mieć wobec niego postawę złożoną z różnorodnych

czynników i przeto łatwo popadać w sprzeczność 1 , nadmierny krytycyzm 2 lub niepożądany fanatyzm 3 .

Na jogę można spojrzeć z punktu widzenia (A) społecznego, szeroko pojętego, lub (B) osobistego.

Ten pierwszy punkt można jeszcze podzielić na (1) naukowy i (2) w węższym sensie społeczny.

1. Z punktu widzenia naukowego zawsze chodzi o poszukiwanie i znajdowanie prawdy 4 , choćby to

miała być prawda cząstkowa i tymczasowa [nieraz choćby tylko w postaci największego

prawdopodobieństwa], ale która może być społecznie poszukiwana i sprawdzana,

a. Z punktu widzenia jednych nauk będzie chodziło o zajęcie stanowiska, poszukiwanie lub

sprawdzanie, czy zjawiska [lub rzeczywistość], które opisuje system jogi, są prawdziwe, czy zmyślone.

O tego rodzaju prawdę będzie chodziło naukom przyrodniczym wraz z psychologią, b. Natomiast

przedstawicieli większości nauk humanistycznych nie będzie w zasadzie interesowało, czy zjawiska

jogiczne są prawdziwe; będzie im chodziło o inną prawdę 5 .

Ad a. Biorąc pod uwagę przedmiot właściwy pierwszym z wymienionych nauk, będziemy mieli

dalsze zróżnicowanie. Na przykład biologa będzie interesowała prawda o fenomenach fizjologicznych

jogi. Medyk będzie poszukiwał prawdy o skutkach wywołanych praktyką jogi w postaci wyzdrowienia

itd. Psycholog będzie sprawdzał, czy zjawiska psychiczne [i ich warunki], które opisuje system jogi, są

prawdziwe, czy wymyślone, a jeśli prawdziwe, to czy przedmiot poznawany lub tworzony przez

świadomość jogina jest rzeczywisty, czy urojony 6 .

Ad b. W drugiej grupie nauk będzie przede wszystkim chodziło o sam system jogi jako dzieło

kultury oraz o jego twórców. Na przykład filologa będzie interesowała prawda o oryginalnej redakcji

tekstów jogi, o miejscu, jakie zajmują w literaturze, w związku z czym będzie badał ich stronę formalną

i treściową. Historyk będzie poszukiwał prawdy o osobowości autorów, o ich poglądach i wpływach,

które ją ukształtowały, o roli, jaką autorzy odegrali w historii swoją osobowością i dziełem.

Specyficzna jest tu natomiast pozycja filozofii, gdyż jej przedmiotem może być wszystko

(cokolwiek) w powiązaniu ze wszystkim. Filozofa może interesować prawda o tym samym

przedmiocie, co jakiegokolwiek badacza, ale w powiązaniu z całą lub istotną rzeczywistością.

"Fragment", jeden aspekt rzeczywistości, jako przedmiot poznania jest dlań o tyle ważny, o ile może

pomóc w poszukiwaniu prawdy o całej lub istotnej rzeczywistości. Z kolei na tyle może on orzekać o

"fragmencie" rzeczywistości, na ile mu pozwala wiedza ogólna. Filozof nie może się zajmować samym

tylko przedmiotem poznania ludzkiego, ale zajmuje się nim w powiązaniu z samym człowiekiem jako

jego podmiotem. W związku z włączeniem do swojego przedmiotu poszukiwania prawdy człowieka

jako podmiotu poznającego, czującego, pragnącego, działającego, filozof jest też humanistą w pełnym

tego słowa znaczeniu.

Widzimy tutaj jasno, że w dziedzinie społecznej, jaką jest nauka, istotne jest poszukiwanie prawdy.

Wynika z tego, że nieodzowną cnotą każdego przedstawiciela nauki winno być umiłowanie prawdy i

wierność prawdzie.

Historyk filozofii indyjskiej badając system klasycznej jogi na podstawie zachowanych dzieł musi

stosować metodę filologiczną, historyczną i filozoficzną dla odkrycia właściwych poglądów zawartych

w systemie. Może się jego poszukiwanie prawdy do tego ograniczyć. Mógłby nadto z pozycji czystego

filozofa zająć stanowisko określające, jak się mają poglądy systemu jogi do rzeczywistości. – Ale jakiej

rzeczywistości? – może powstać pytanie. Nauki szczegółowe dostarczają nam tylko cząstkowej i

tymczasowej prawdy o pewnych zjawiskach czy tzw. rzeczach; z takim poglądem zapewne zgodzi się

każdy filozof i przedstawiciel nauk szczegółowych. Większość natomiast wyjściowych i końcowych

poglądów filozoficznych jest ze sobą niezgodna; nie ma na nią powszechnej zgody wśród filozofów.

Cyboran Leon - Klasyczna Joga Indyjska.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: