Historia Gospodarcza wykłady.doc

Historia Gospodarcza

T. Janicki

Wykład 1 (20.09.2008)

Literatura/skrypty:

Janusz Kaliński, Zarys historii gospodarczej XIX i XX wieku. Warszawa 2000.

M.Eckert, A.Nadolny, W.Stobrawa, Historia gospodarcza świata XIX i XX wieku. Sulechów 2000.

Jan Szpak, Historia gospodarcza powszechna. Warszawa 2003.

Elżbieta Kaczyńska, Kazimierz Piesowicz, Wykłady z powszechnej historii gospodarczej. Warszawa 1985.

David S. Landes, Bogactwo i nędza narodów. Warszawa 2000.

Historia Gospodarcza – jest nauką zajmującą się badaniem wszelkich przejawów działalności gospodarczej człowieka i społeczeństw w przeszłości oraz związanych z nią zjawisk i procesów.

Historia gospodarcza jest nauką społeczną leżącą na pograniczu nauk historycznych i ekonomicznych, stanowiąc integralną część obu tych dyscyplin. Jej przedmiot badań jest identyczny z przedmiotem badań ekonomii.

Historia gospodarcza jest nauką interdyscyplinarną i często odwołuje się do innych dyscyplin naukowych takich jak:

· Ekonomia

· Historia doktryn ekonomicznych i politycznych

· Historia polityczna

· Historia prawa

· Demografia historyczna

· Historia nauki i techniki

· Socjologia

· Psychologia społeczna

· Historia kościoła

· Historia sztuki

Przedmiot wykładu – Powstanie i funkcjonowanie kapitalistycznej gospodarki rynkowej w epoce industrialnej. (od XVI do XX wieku) 

Zakres badań Historii Gospodarczej
1. Geneza i dzieje systemów gospodarczych (feudalizm, kapitalizm, socjalizm)
2. Dzieje poszczególnych działów gospodarki (rolnictwo, przemysł, handel, instytucje gospodarcze itd.)
3. Stosunki społeczne powstające na tle ekonomicznym (chłopi, szlachta, rzemieślnicy, kupcy, robotnicy, klasa średnia
4. Procesy tworzenia i wielkość dochodu społecznego, czyli: rozmiar sił wytwórczych (osadnictwo, rolnictwo, siła robocza); / wydajność pracy (w tym postęp techniczny); / ruch dochodu społecznego (obrót towarowy); / rozwój wszelkiego rodzaju usług (np. transportu); 
5. Procesy podziału dochodu społecznego, czyli: dynamika i struktura zaludnienia (demografia historyczna); / struktura własności środków produkcji; / rozwój gospodarki rynkowej (ceny, rynek); / wpływ podziału dochodu społecznego na rozwój gospodarczy. 

Główne pytania badawcze dotyczące rozwoju gospodarczego.
Od czasów Adama Smitha badacze (historycy gospodarczy i ekonomiści) próbują dać odpowiedź na wiele pytań dotyczących rozwoju gospodarczego świata. 
1. Jaka jest "natura i przyczyna bogactwa narodów"? Jak osiąga się dobrobyt w skali kraju czy kontynentu? 
2. Dlaczego istnieje i z biegiem czasu pogłębia się dysproporcja między bogatymi i biednymi krajami?
3. Dlaczego w pewnym okresie (przełom XVIII i XIX w.) doszło do wyłonienia się w zachodniej Europie i w Ameryce Północnej takiej grupy bogatych? 
4. Czy istnieje gotowa recepta na rozwój gospodarczy i osiągnięcie dobrobytu przez biedne kraje i regiony? (Ekonomiści)

Ekonomiści rozróżniają pojęcie wzrostu gospodarczego i rozwoju gospodarczego. Wzrost oznacza przyrosty globalnej produkcji dóbr i usług i bywa mierzony wielkością produktu narodowego (GNP) na 1 mieszkańca (per capita). Rozwój ekonomiczny jest pojęciem szerszym i oznacza poza wzrostem również trwałe zmiany strukturalne w gospodarce (np. przejście od modelu gospodarki rolnej do przemysłowej).

Historia gospodarcza bada rozwój gospodarczy, gdyż interesują ją wszystkie jego czynniki, a mianowicie: ludność, zasoby (naturalne i kapitałowe), przemiany w zakresie systemu gospodarczego (feudalizm, kapitalizm), organizacji pracy (postęp techniczny) i instytucji społecznych (państwo, struktury społeczne, ideologia, religia, system edukacji). 

Według Josepha Schumpetera:

Zasadnicze pola analizy ekonomicznej to: historia gospodarcza, statystyka, teoria ekonomii i socjologia ekonomiczna.

„Chciałbym to natychmiast zadeklarować, że gdybym od nowa rozpoczynał karierę ekonomisty i powiedziano by mi, że mogę studiować tylko jedno z pól analizy ekonomicznej, wybrałbym historię gospodarczą”

Ponieważ:

- przedmiot badań ekonomii jest określony historycznie (nie zrozumiemy teraźniejszości bez poznania jej genezy)

- analiza historyczna jest najlepszą metodą zrozumienia jak ekonomiczne i nieekonomiczne zjawiska są ze sobą powiązane

- większość zasadniczych błędów popełnianych w analizie ekonomicznej wynika z braku doświadczenia w studiach historycznych

Przełomowe znaczenie epoki industrialnej

Istota zmian w epoce industrialnej – stworzenie systemu ciągłego wzrostu gospodarczego zwanego kapitalizmem i przejście od nędzy do dobrobytu. W tym m.in.:

- ukształtowanie się i funkcjonowanie mechanizmu bezustannego odkrywania i wprowadzania w życie innowacji w sferze wytwórczości, transportu i rynku przyczyniających się do wzrostu gospodarczego

- ucieczka przed głodem (rewolucja agrarna)

- ucieczka przed chorobami (nowoczesna medycyna)

- ucieczka przed śmiercią (wydłużenie życia)

- ucieczka przed myśleniem magicznym i analfabetyzmem (rozwój nauki i oświaty)

Kapitalistyczna gospodarka rynkowa

System społeczno – gospodarczy oparty na prywatnej własności, wolności osobistej i swobodzie zawierania umów, w którym procesy gospodarcze są regulowane w dominującym stopniu przez rynki: dóbr, usług, pracy i kapitałowy. 

Najważniejszą cechą odróżniającą kapitalizm od innych systemów społeczno – gospodarczych jest zdolność do ciągłego generowania i upowszechniania zmian (innowacji) we wszystkich sferach życia gospodarczego, społecznego i politycznego; zdolność do samomodernizacji (tj. umiejętność przezwyciężania tzw.: „wąskich gardeł”) 

Ponadto w kapitalistycznej gospodarce rynkowej dominują:

- własność prywatna, Wolność osobista i wolność zawierania umów - stosunki osobiste (feudalizm) zostają zastąpione przez stosunki rzeczowe (interesy) oparte o zasadę wolności zawierania umów
- działalność gospodarcza ma charakter ciągły i służy osiągnięciu zysku a nie tylko zaspokojeniu potrzeb
- wszelka działalność gospodarcza zostaje podporządkowana kalkulacji pieniężnej, wszelkie składniki kosztów i zysków wyraża się w porównywalnej jednostce miary - w pieniądzu
- racjonalizm – gospodarka odrywa się od tradycji – cenę „sprawiedliwą” zastępuje cena rynkowa
- siła robocza staje się towarem, który jest oferowany i kupowany na rynku 
- W epoce industrialnej kapitalizm jest ściśle związany z maszynowym sposobem produkcji i fabryką, jako metodą organizacji produkcji
- upowszechnia się produkcja towarów na sprzedaż za pieniądze, dla nieznanego z góry odbiorcy


Narodziny kapitalizmu były ściśle związane z:
• Stopniowym poszerzaniem sfery wolności osobistej i gospodarczej
• Rozwojem poza rolniczych gałęzi gospodarki
• Kumulacją kapitału i poszukiwaniem coraz bardziej dochodowych lokat
• Przełomem umysłowym i religijnym
• Rozwojem techniki

Wyklad 2 (04.10.2008)

Cud Europy

A-      Zapóźnienie cywilizacyjne Europu

B-      Podłoże zmian

- klimat i warunki naturalne

- własność, przedsiębiorczość, konkurencja, stosunki umowne

- rola miast – „ miejskie powietrze czyni wolnym”

- rola morza (ludzie, statki, techniki nawigacji) w dziejach Europy

- rozbicie polityczne i związana z tym rywalizacja, (jako pozytywne)

- rodzina nuklearna i zasada primogenitury

- twórcza adaptacja obcych wynalazków (proch, druk) i rozwój własnych (koło wodne, soczewki, zegar mechaniczny), postępująca otwartość na zmiany

- uniwersytety i narodziny europejskiego racjonalizmu.

C - Przyczyny, obszary i mechanizmy zmian

- kryzys feudalizmu (gospodarka, kościół, państwo) – system się wyczerpał

- rozwój poza rolniczych dziedzin gospodarki – handel, bankowość, wytwórczość poza cechowa – popyt na towary ze wschodu

- następuje alokacja środków,

- najlepiej się zarabiało na handlu, towary luksusowe, powszechnie pożądane, przyprawy ze wschodu

- sposoby przechowywania mięsa (wędzenie, peklowanie), przyprawy sprawiały jadalność :D

- przyprawy > oznaka prestiżu

- handel lewantyński np. Wenecja

- operacje bankowe – 3 towar pieniądz

- banki - prowizje, etc.

- produkcja tkanin

- produkcja poza cechowa, swój surowiec, swoje narzędzia, wynajęci specjaliści

- system nakładczy i manufaktura rozproszona (będzie na teście)

- legendarne Indie, podróże odkrywcze, szerokość geograficzna, sekstans, igła magnetyczna, cel, środek, realizacja,

- przełom umysłowy związany z adaptacja wiedzy zaczerpniętej od arabów lub za ich pośrednictwem, renesansem i reformacja.

- odkrycia geograficzne – skutek rozwoju nowych dziedzin gospodarki i przełomu umysłowego poszukiwanie zysku i sukcesu za życia a nie tylko bezpieczeństwa.

- poszukiwanie zysku i sukcesu za życia a nie tylko bezpieczeństwa

Kapitalistyczna gospodarka rynkowa

System społeczno gospodarczy oparty na prywatnej własności, wolności, osobistej i swobodzie zawierania umów, w którym procesy gospodarcze są regulowane w dominującym stopniu przez rynki: dóbr, usług, pracy i kapitałowy. Cechują go innowacyjność i zdolność do samo modernizacji.

Cechy kapitalistycznej gospodarki rynkowej

- innowacyjność i zdolność do samo modernizacji ( umiejętność przezwyciężania tzw.: „wąskich gardeł”)

- stosunki osobiste ( feudalizm) zostają zastąpione przez stosunki rzeczowe ( interesy) oparte o zasadę wolności zawierania umów

- działalność gospodarcza ma charakter ciągły i służy osiągnięciu zysku, a nie tylko zaspokojeniu potrzeb.

-wszelka działalność gospodarcza zostaje podporządkowana kalkulacji pieniężnej, wszelkie składniki kosztów i zysków wyraża się w porównywalnej jednostce miary – w pieniądzu

- racjonalizm – gospodarka odkrywa się od tradycji – ocena „sprawiedliwa” zastępuje cena rynkowa

- siła robocza staje się towarem, który jest oferowany i kupowany na rynku.

- upowszechnienie produkcji towarów na sprzedaż za pieniądze, dla nieznanego z góry odbiorcy

- w epoce industrialnej kapitalizm jest ściśle związany z maszynowym sposobem produkcji i fabryka, jako metoda organizacji produkcji.

- stopniowe poszerzenie sfery wolności osobistej i wolności gospodarczej

- rozwój poza rolniczych gałęzi gospodarki

- kumulacja kapitału i poszukiwanie coraz bardziej dochodowych lokat

- przełom umysłowy i religijny

- rozwój techniki

Wykład 3 (-5h) (18.10.2008)

Czynniki stanowiące podstawę kapitalistycznej gospodarki rynkowej

              - czynniki prawno- ustrojowe

- powstanie i upowszechnienie się stanu wolności osobistej i wolności gospodarczej ( wolne miasta, Holandia, Anglia, USA, Francja itd.)

- w średniowieczu o wszystkim decydowała władza zwierzchnia, ludność niewielki wkład, każdy swój obowiązek – zależny od władcy, zależność - wiara w boga, władcy mają więcej praw niż obowiązków, ludność – poddani odwrotnie, sytuacja się zmienia do 13w.

- Pierwsze państwem, które wszedł na drogę poszarzania wolności była Holandia, pod koniec 16 w. ( Niderlandy ówczesne), bogate obszary- miasta Holandii, jedne z bogatszych na świecie, Arcykatolictwo wśród władców H, rozpoczęto walkę – konflikt zbrojny, 70 lat, podzielenia obszaru Niderlandy na 2 części, południowa częśc- Hiszpania - zlikwidowano protestantyzm, obecnie Belgia, ( 7 zjednoczonych prowincji, największa- Holandia stąd nazwa), król Hiszpanii był legalnym władcą z woli boga.,

- wielka burżuazyjna rewolucja angielska, króla osądzono i ścięto – z reki poddanych, wspaniała rewolucja, ostatecznie obalono władzę królewska, obecnie król panuje, ale nie rządzi, monarchia konstytucyjna, aczkolwiek WB nie ma konstytucji!,  13, 16,18w. przepisy WB,

- wojna o niepodległość stanów zjednoczonych,

- nowa relacja pomiędzy państwem a poddanym.

- powstanie niezależnej strefy gospodarczej i klasy przedsiębiorców.

...