Mega skrypt z prawa – całość w jednym!!!
PODSTAWY
1. Norma prawna: budowa, rodzaje, obowiązywanie
Norma prawna jest najmniejszym, stanowiącym sensowną całość elementem prawa. Norma prawna jest normą społeczną, rodzajem zachowania. Jest ona:
abstrakcyjna - wzór zachowania określony rodzajowo, nie dotyczy konkretnych zachowań
generalna - adresowana jest do pewnej grupy adresatów, a nie do konkretnej osoby
Zawiera żądanie określonego zachowania od określonej kategorii osób (adresata).
Budowa normy prawnej – 3 części (udziela odp. na pytania: kto; w jakich warunkach; jak powinien się zachować; co się stanie gdy tego nie zrobi)
a) Hipoteza (kto i w jakich warunkach)- określenie adresata i dookreślenie go poprzez deskrypcję okoliczności w których działa. Te pokazują cechy adresata (wiek, stan zdrowia...), określają cel, sposób, czas i miejsce jego działania. Hipoteza określa adresata nie jednym słowem.
b) Dyspozycja (jak powinien się zachować) – w treści ma: nakaz (ten odnosi się do konkretnego zachowania. Nie spełnienie oznacza kolizję prawną), zakaz (określa zachowanie niedopuszczalne, nie wychodzi poza treść zapisaną w normie. Nakaz i Zakaz- zbiorczo nazywane obowiązkiem prawnym), lub dozwolenie na pewne czynności (uprawnienie do pewnego działania , wybór opcji zachowania nie jest obligatoryjny „może” „ma prawo”)
c) Sankcja (co się stanie jak tego nie zrobi) konsekwencja za naruszenie treści normy prawnej. Polega na pozbawieniu lub ograniczeniu dóbr, pełni funkcję prewencyjną, izolacyjną, eliminacyjną). Nie jest równoznaczna z karą. Mamy 3 rodzaje sankcji:
- Karna (penarna) za popełnianie czynów zabronionych (przestępstwo, wykroczenie). Przestępstwo (zbrodnia v występek). Za przestępstwo – sankcje: grzywny, ograniczenia, wolności, pozbawienia wolności (do 15 lat), 25 lat pozbawienia wolności, dożywocie.
- egzekucyjna (przymusowe wykonanie obowiązku, unicestwienie czegoś co zrobiono wbrew prawu), gł. w prawie adm. i cywilnym. (Np. nakazuje spłatę długu, lub przywrócenie stanu poprzedniego, v przeproszenie). Zawsze opatrzona klauzulą wykonalności.
- nieważności czynności prawnej (konwencjonalnej), czynność nie rodzi skutków prawnych. (np. oparta na zasadzie błędu istotnego, testament bez prawa do zachowku). Musi być uznana przez sąd.
Budowa normy prawnej – 2 części: zakłada ona istnienie 2 norm określanych jako sprzężone
- norma sankcjonowana (hipoteza + dyspozycja); określenie adresata i tego co powinien zrobić.
- norma sankcjonująca (hipoteza dyspozycja); za hipotezę przyjmuję n. sankcjonowaną i obwarowywuje sankcją za niewykonanie (co się stanie jak adresat tego nie zrobi).
Rodzaje norm prawnych:
a) norma bezwględnie wiążacą (norma imperatywna ius cogens) - ustanawia drogą nakazu lub zakazu jeden rodzaj powinnego zachowania i nie dopuszcza zachowania odmiennego. Naruszenie tej powinności pociąga za sobą sankcję
b) norma wgzlędnie wiążąca (ius dispositivum) - ustanawia pewien wzorzec zachowania do wykorzystania przez adresatów, a jednocześnie dopuszcza, że adresaci mogą, jeśli zechcą, zachować się w sposób odmienny, wybrany przez siebie
2. Norma prawna a norma moralna
· Dawniej normy te pokrywały się,
· norma moralna, nie ma sankcji i pozbawiona jest przymusu państwowego,
· obecnie wspólne pole normy moralnej i prawnej zawęża się – ograniczone 4 typami relacji:
- pokrywające się (np. nie zabijaj)
- istnieje norma moralna, ale nie jest obwarowana sankcją prawną (np. zdrada małżeńska)
- sprzeczne (imperatyw moralny, sprzeczny z nakazem prawnym np. nie donoś, ale wymóg informowania o przestępstwie, obłożony sankcją - kwestia ważności)
- obojętne: normy moralne nie zajmują się pewnymi kwestiami które leżą w polu zainteresowania norm prawnych (np. znak towarowy, wypełnianie PIT-u).
Norma moralna:
· nie stoi za nią przymus państwowy
· powstała się przed ukształtowaniem się struktur państwowych
· odnoszą się nie tylko do zewnętrznych zachowań człowieka, lecz także do jego pobudek i intencji
· wpajane są jednostce w procesie wychowania i są przez nią przyjmowane za własne
· nie są spisane, uporządkowane i ogłaszane w postaci sformalizowanych zbiorów
3.Przepis prawny
Jest technicznym zapisem normy prawnej. Przepisem jest zarówno art., pkt., par., ust., Może pokrywać się z normą prawną, lub zawierać 2 normy prawne, lub norma może być w 2 przepisach (część teoretyków twierdzi, że może być więcej przepisów).
Nazwy przepisów nie zawsze odnoszą się do norm. Generalnie dzielimy przepisy wg kilku kategorii:
1)
- nakazujące
- dozwalające
- zabraniające
2) podobnie jak normy na: bezwzględnie obowiązujące i względnie obowiązujące,
3) na przepisy ogólne (lex generalis- zasady) i szczegółowe (lex specialis – wyjątki wyłączające zasadę),
4)
a) przepisy odsyłające: jeśli ustawodawca nie chce się powtarzać może odesłać do innego przepisu (a nie tworzyć nowy który nie jest konieczny). Stosuje się wówczas analogię (np. immunitet posła – immunitet senatora),
b) przepisy blankietowe – przepisy puste (nie zawierające norm), stwarzające jednak warunki by ktoś wskazany w nich normy te ustanowił. Są nimi np. upoważnienia ustawowe do wydawania rozporządzeń. (upoważnienia mogą być obligatoryjne lub fakultatywne; a rozporządzenie musi być poprzedzone uprawnieniem: na mocy ust... ),
c) przepisy przejściowe (mówią jakie przepisy będą stosowane gdy czynność zawarta za starego prawa, a obowiązuje nowe) i końcowe (z reguły na końcu aktu normatywnego, dzielą się na wprowadzające – określające vacatio legis i uchylające -
mówią kiedy moc stracą określone przez nie przepisy prawne, choć nie całe akty)
4. Stanowienie prawa
Organem stanowiącym prawo w Polsce jest Sejm. (Jedynie w stanie wojny i stanie nadzwyczajnym gdy Sejm nie może się zebrać może robić to prezydent poprzez rozporządzenia-chociaż te muszą być potem zatwierdzone). Inne organy prawodawcze np. wojewodowie, czy ministrowie wydają rozporządzenia z upoważnienia ustawy (rozporządzenia te stanowią tylko wykładnie- prowodawstwo powielaczowe).
1) Dobre prawo powinno być ogólne, a normy w nim zawarte wielokrotne.
2) Prawo musi być jawne – czyli należycie ogłoszone (wymaga publikacji).
3) Nie działa wstecz,
4) jasne i zrozumiale,
5) unikające sprzeczności,
6) nie rodzi niemożliwych obowiązków,
7) jest względnie trwałe w czasie
Tok ustawodawczy:
a) inicjatywa: 15 posłów, komisja sejmowa, senat – uchwałą, prezydent, rada ministrów, 100tys. obywateli.
b) Laska marszałkowska (złożenie): przepisy poboczne i zgodność z prawem UE, kwestie finansowe.
c) Czytania: I (w komisji, ważniejsze na plenum, wystepuje sprawozdawca- pytania -uchwała o wdrożeniu lub skierowaniu do komisji, ta obraduje. II na plenum, jeszcze proj. można wycofać, debata i poprawki, choć marszałek może je odrzucić. Gdy dużo poprawek możliwy powrót do komisji. III stanowisko komisji – Głosowanie- poprawek i całego projektu.
d) 30 dni Senatu (przyjęcie z poprawkami w całości, lub odrzucenie).
e) Sejm i senackie poprawki (głosowanie jedynie za odrzuceniem).
f) 21 dni Prezydenta veto, TK, podpis.
5. Stosowanie prawa
Stosowanie prawa jest sformalizowanym działaniem kompetentnych organów władzy publicznej (lub upoważnionych przez nią innych organów i osób) polegającym na podejmowaniu i realizacji decyzji władczych indywidualnych i konkretnych. Podstawą tych decyzji są wynikające z przepisów kompetencje organów.
Stosowanie:
I - wypełnianie norm blankietowych
II - wydawanie orzeczeń prawnych w postaci wyroków i norm abstrakcyjnych
Stadia stosowania prawa:
a) wstępne ustalenie prawdopodobieństwa wystąpienia faktu mającego znaczenie prawne
b) udowodnienie zaistnienia faktu
c) ustalenie norm obowiązujących
d) subsumpcja i podjęcie decyzji
e) wykonanie decyzji
Typy stosowania prawa
Ze względu na charakter prawny podmiotu stosującego prawo oraz obowiązujące w tych procesach decyzyjnych procedurach, odróżnia się trzy typy stosowania prawa, a mianowicie:
- typ sądowy
- typ administracyjny
- typ quasi- sądowy i quasi- administracyjny
6. przestrzeganie prawa, praworządność
Przestrzeganie prawa jest zachowaniem adresata normy prawnej (sankcjonowanej lub sankcjonującej) zgodnym z treścią dyspozycji tej normy w warunkach określonych w hipotezie. Przestrzeganie prawa jest obowiązkiem wszystkich adresatów norm - pierwotnych i wtórnych.
Typy zachowań:
I - Nigdy nie łamie prawa
II - Czasami łamie prawo
III - Łamie gdy nic za to nie grozi
IV - Łamie gdy nie zagraża innym osobom
V - Zawsze łamie prawo
Nieprzestrzeganie prawa może polegać na:
a) zachowaniu contra legem - zwanym naruszeniem lub złamaniem prawa
b) zachowaniu praeter legem - stanowi przypadek zwany nadużyciem prawa podmiotowego albo omijaniem prawa lub obejściem prawa
Praworządność: Metoda kierowania się społeczeństwa (często wymieniana w konstytucji). Jest de facto stanem faktycznym, w którym organy władzy w państwie działają na podstawie przepisów prawa (pojęcie zastrzeżone dla przepisów państwowych). Dla praworządności potrzeba szerokiej regulacji określającej relację państwo –obywatel (prawo publiczne). Treść, forma i tryb uchwalanie przepisów prawa winny być regulowane prawnie. Praworządność jest stanem kategorycznym (jest, lub nie ma). Organy władzy publicznej działają na podstawie prawa i w jego granicach.
a) praworządność formalna – organy państwa przestrzegają prawa takim jakie ono jest,
b) praworządność materialna – oprócz przestrzegania prawa, trzeba sprawdzić czy jest to dobre prawo? Wg Fullera dobre prawo jest: ogólne, jawne, niedziałające wstecz, jasne i klarowne, unikające sprzeczności (ew. reguły kolizyjne), nie rodzące niemożliwych obowiązków, względnie trwałe.
„Państwo prawa, działa wg prawa, jeśli jest to dobre prawo”!!!
Systemy gwarancji proworządności:
a) trójpodział władzy
b) prymat konstytucji nad innymi aktami prawnymi
c) Rzecznik Prawo Obywatelskich
d) NIK
e) wieloinstancyjność postępowania sądowego
7. Wykładnia prawa, pojęcie, rodzaje i obowiązywanie
Jest interpretacją przepisu prawnego, nie jest źródłem prawa, a jedynie pomocą dla stosujących je, powszechnie uważa się, że wykładnia ma 3 źródła powstania.
a) błędy językowe w akcie prawnym, który zmienię można jedynie ustawą, a które powodują rozbieżności,
b) rozbieżności dotyczące różnic w znaczeniu obiegowym słowa, a w jego znaczeniu prawnym,
c) wątpliwości czy dana abstrakcyjna norma prawna, odnosi się do danego stanu faktycznego.
d) Rodzaje wykładni prawa
a) według podmioty dokonującego:
· Autentyczna: (dokonuje jej organ, który wydał dane prawo, wyjaśnia ona co organ ów miał na myśli- autointerpretacja. Jest aktem prawnym niższego rzędu).
· Legalna: (dokonywana przez uprawniony do tego konstytucyjnie przewidziany organ, tłumaczący treść aktu prawnego – ale inny niż ten, który wydał przepis. Do 1997 r. organem wyznaczonym do wykonywanie jej był Trybunał Konstytucyjny, teraz robi to także ale nie jest to funkcja nadana mu przez konstytucję (a orzeczenie ostateczne), czyli de iure obecnie w Polsce wykładnia ta nie istnieje.
· Praktyczna (operatywna): Dokonywane przez organy stosujące prawo. Orzeczenia sądowe i odpowiedzi na pytania prawne wydawane przez sądy wyższej instancji. Orzeczenia te wiążą tylko pytającego. Czasem Sąd Najwyższy wydaje dyrektywy interpretacyjne – obowiązujące w danej sprawie, choć będące także pomocą dla sędziów.
· Doktrynalna: Dokonywana przez osoby zawodowo (naukowo) zajmujące się prawem, nie wiąże nikogo. Winna pełnić rolę wskazówki, przy stanowieniu prawa.
b) według metody
· Słowna (językowo – logiczna): Ustalanie norm poprzez analizę zwrotów i znaczeń językowych i interpunkcji.
· Celowościowa (teleologiczna): Ustalenie znaczenia przepisu przez ustalenie celu dla jakiego go wydano
· Systemowa: Przywiązuje znaczenie do hierarchii przepisów. Istotne jest miejsce w którym znajduje się przepis. Używana gdy zawodzi wykładnia słowna, na prawo patrzy jak na sprawny system.
· Historyczna (porównawcza): Ustalenie znaczenia norm za pomocą materiałów historycznych, czyli analiza wcześniejszych przepisów dotyczących danego faktu. Używana głównie w literaturze naukowej.
c) według wyniku:
· Rozszerzająca: gdy dana wykładania każe interpretować inną wykładnie szerzej niżby stanowił zapis słowny.
· Ścieśniająca: odwrotność
· Stwierdzająca: Taka jak językowa, słowo w zapisie prawnym rozumiane jak w mowie potocznej.
8. Źródła prawa
Źródłem prawa jest sformalizowany akt władzy państwowej zawierający przepisy prawne. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa polskiego są:
1) konstytucja
2) ustawy
3) ratyfikowane umowy międzynarodowe
4) rozporządzenia
5) akty prawa miejscowego
Źródła prawa tworzą hierarchicznie zbudowany system, w którym każde źródło ma swoje miejsce. Ma to określone konsekwencje. Źródło prawa niższego szczebla nie może zawierać przepisów sprzecznych z przepisami wyższej rangi, na przykład rozporządzenie nie może naruszać przepisów ustawy. Warunkiem wejścia w życie ustaw, rozporządzeń i aktów prawa miejscowego jest ich ogłoszenie. Ogłasza się taże niektóre umowy międzynarodowe.
Ustawa - inicjatywa sądownicza, droga ustawodawcza (prawo przygotowania ustawy). Uchwalana jest przez Sejm z udziałem Senatu. Sejm i Senat mogą wydawać ustawy. Uzasadnienie: wnioskodawcy przekładając Sejmowi projekt ustawy, przedstawiają skutki finansowe wprowadzone w życie ustawy. Na podstawie szeregu przepisów konstytucji oraz praktyki konstytucyjnej można sformułować kilka bardziej szczegółowych zasad określających te przypadki, w których wymagane jest wydanie ustawy.
1) Wydanie ustawy konieczne jest w przypadku ustanawiania obowiązków prawnych obywateli (przepisy karne, przepisy w sprawie nowych podatków i innych danin publicznych, przepisy dotyczące granic wolności obywateli, przepisy dotyczące obowiązków rodzinnych itp.).
2) Forma ustawy jest niezbędna w przypadku regulowania najważniejszych zagadnień organizacyjno-ustrojowych organów ustawodawczych i administracji państwowej, sądownictwa, prokuratury, kontroli państwowej.
3) Sejm powinien wydawać ustawy w tych wszystkich sprawach, które już poprzednio były regul...
dziennikarstwo