NOTATKI Z ZARYSU HISTORII WYCHOWANIA
Wychowanie – jedna z podstawowych funkcji społeczeństwa
Historia wychowania –> filozofia pedagogiki (obok psychologii, dydaktyki); proces przekazywania z pokolenia na pokolenie doświadczeń i umiejętności potrzebnych ludziom w samodzielnym życiu, rozwój ideałów pedagogicznych i ich form urzeczywistnienia oraz ich związków z kulturą społ., polityczną, umysłową, religijną, moralną każdej epoki; synteza historii myśli i pracy pedagogicznej; dyscyplina naukowa badająca metodami historycznymi zjawiska wychowania i ich relacje z czasem, miejscem, stosunkami społeczno- ekonomicznymi i kulturą.
Zakres zagadnień historii wychowania:
· Dzieje praktyki wychowania i nauczania
· Dzieje rodziny
· Ideologia wychowania
· Zawodu nauczyciela
· Programów nauczania
· Polityczne konteksty rozwoju edukacji i szkolnictwa
· Nurty wychowawcze
· Związki wychowania z kulturą, religia, itd.
XVIII/XIX w – Niemcy zapoczątkowali uprawianie historii wychowania wraz z wyodrębnieniem się pedagogiki jako samodzielnej dyscypliny nauki.
XIX/XX w – historia wychowania przerodziła się w dyscyplinę nauki; wyłoniła się z historii kultury i obyczaju, historii filozofii, historii prawa. Początkowo największa waga do dziejów instytucji edukacyjnych i historii myśli pedagogicznej, później również do zakresu badań wchodzą opisy zjawisk edukacyjnych i ich wyjaśnianie w kontekście historii społ., kultury i polityki.
XIX w – procedury badawcze
XX w – rozkwit naukowych czasopism, publikacji, bibliografii itp., dokumentujących obraz wychowania w przeszłości i powstanie syntez obejmujących dzieje wychowania. Rozwijają się org. historyków wychowania, są konferencje i sympozja (do badań porównawczych).
W Polsce:
Opis dziejów wychowania związany z dziejami wybitnych osób i instytucji.
XVIII w – chciano uformować wychowanie i powstało wiele prac wybitnych ludzi np. „Polski Herold naukowej prawdy” Marcina Świątkowskiego (po polsku dopiero w 1976r ), „Stan oświecenia w Polsce w ostatnich latach panowania Augusta III” Hugona Kołłątaja, „Opis obyczajów w Polsce za panowania Augusta III” Jędrzeja Kitowicza.
XIX w – nie ma Polski, ale jest duża potrzeba budowania tożsamości narodowej. J. Śniadecki: „O Koperniku”, „Żywot literacki H. Kołłątaja”; Bronisław Trentowski: „Chowanna, czyli system pedagogiki narodowej jako umiejętności wychowania, nauki i oświaty, słowem wykształcenia naszej młodzieży” (omówienie dziejów szkoły); Józef Łukasiewicz: „Historia szkół w Koronie i Wielkim Księstwie Litewskim”.
Pierwsza habilitacja w zakresie historii wychowania: Antonii Karbowiak
1905 r. à historia wychowania stała się przedmiotem systematycznych wykładów na Uniwersytecie Jagiellońskim
Najwybitniejsi przedstawiciele: Kot, Łempicki, Kurdybacha, Borycz, Hulewicz, Miąso.
STAROŻYTNOŚĆ
§ Kultura starożytnej Grecji à helleńska
§ Kultura rzymska i judaistyczna (wchłonięte przez chrześcijaństwo w Bizancjum i w Rzymie) – hellenistyczna
Po upadku Rzymu i wyemancypowaniu się Bizancjum nastąpiło zderzenie kultury grecko-rzymskiej z barbarzyńską. Wyłoniła się z tego kultura chrześcijańska świata średniowiecza i renesansu.
Wychowanie w Grecji:
1000 lat p.n.e. – początki, gdy Dorowie zaistnieli na Peloponezie i Krecie. Ich kultura nie znała pi.
XII w. p.n.e. – Wielka Kolonizacja; polis – grecka forma państwowości i nomos – grecki styl życia, jego podstawa to życie w polis
VIII - VII w. p.n.e. – przejście od ustroju rodowego do niewolniczego; formacja Sparty i Aten
VI-V w. – kształtowanie się ustroju Aten
V i poł. IV w. p.n.e.- epoka klasyczna (po zwycięstwie nad Persami do podboju przez Filipa II Macedońskiego; kształtuje się kultura i paideja – wychowanie i kształcenie dzieci i młodzieży przez systematyczne i wielostronne wprowadzanie w kulturę
IV-II w. p.n.e. – okres hellenistyczny (po upadku niepodległości państw greckich- trwa do opanowania przez Rzym państw powstałych w wyniku rozpadu monarchii Aleksandra Macedońskiego).
VII w. p.n.e. – Iliada i Odyseja – podsumowanie epoki homeryckiej; rodzina patriarchalna z wysoką pozycją matek i córek; ideał herosa jako wzór wychowania (arystokratyczne tworzenie przywódcy, indywidualista, honor, godność, poszanowanie tradycji, wrażliwość na piękno, urodziwy, odważny, roztropny, sprawny fizycznie, delikatny wobec kobiet, sprytny, „waleczny na bitwie”, „mądry w rodzinie”).
Wychowanie w epoce archaicznej:
§ Techniczne
§ Etyczne
§ Przewodnikiem był opiekun, przyjaciel rodziny, nie najemna osoba – rozwijał arete – czyli dzielność i cnotę odziedziczoną po przodkach przez dziecko
§ Po 7 latach dzieci przechodziły pod opiekę matki lub ojca (w zależności od płci).
Rodzina (okres archaiczny i klasyczny):
§ Podział na role kobiece i męskie (obniżenie statusu kobiety)
§ Początkowo dzieci wykonywały te same prace co służba, później wdrażano je stopniowo w zajęcia rodziców
§ Celem prokreacja
§ Patriarchat
§ Monogamia (były rozwody)
Wychowanie w Sparcie:
§ Wojskowe, przypominające tresurę
§ Dziecko – własność państwa
§ Zbiorowe (od 7 r. ż.)
§ miało dać ludzi silnych, sprawnych fizycznie, lakonicznych, nieskomplikowanych psychicznie
§ Wychowankowie mieli być bezwzględnie podporządkowania dobru państwowemu
§ Nastawienie wychowania na tworzenie obrońców gotowych interweniować w razie buntu niewolników (periojków)
Wychowanie w Atenach:
§ Skierowane na potrzeby człowieka wolnego
§ Obywatelskie
§ Wpływ wychowania rodzinnego
§ Kalokagatia (piękny i dobry) – równowaga między rozwojem fizycznym, umysłowym a moralnym
Szkoła:
VI w. p.n.e. – chłopcy uczyli się u prywatnych nauczycieli (niska pozycja społeczna, nie wychowywał bo cnota była wrodzona)
Pedagodzy – odprowadzali na lekcje
Nauka pisania i czytania trwała 3 lata, potem czytano teksty literackie
kara cielesna.
Palestra, Gimnazjon (rodzaj boiska) – miejsca gdzie odbywał się wf
Efebia – 2. letnia służba wojskowa odbywana w instytucjach państwowych, kończyła edukację męską
Złoty wiek kultury greckiej (V-IV w. p.n.e.):
§ Rozwój szkół
§ Nowy stosunek do edukacji i pracy nauczyciela
§ V w. p.n.e.- dwa poziomy nauczania: elementarny i średni
Sofiści
§ V-IV w. p.n.e. – u sofistów zaczął wyodrębniać się wyższy poziom edukacji
§ Grupa wędrownych mędrców
§ Nauka indywidualna, za pieniądze głównie retoryki (potrzebna w życiu publicznym
§ Mądrość i cnota to nie cechy dziedziczne
§ Nie ma prawdy absolutnej!- rację ma ten, kto ją bardziej przekonująco przedstawi
Isokrates (IV r. p.n.e. – Ateny)
§ Założył pierwszą formalną szkołę retoryki
§ Człowiek miara wszystkich rzeczy
Sokrates (Ateny, 469-399 r. p.n.e.)
§ Racjonalista
§ Optymizm pedagogiczny – człowiek to istota myśląca, która przechodzi od niewiedzy do wiedzy; rolą nauczyciela jest wspomaganie uczniów w samodoskonaleniu i dochodzeniu do prawdy.
§ Wystarczy wiedzieć, co jest słuszne, żeby słusznie postępować;
§ Nauczyciel jest wzorem mądrości, szlachetności, bezinteresowności
§ Cel – dochodzenie do prawdy (nie jak u Sofistów jej przekazywanie)
§ Metody: dialog, ironia sokratyczna, metoda majeutyczna
§ Samokształcenie
Platon (Ateny, 427-347 r. p.n.e.)
Wiara w istnienie idei. Ciało + nieśmiertelna dusza (dualizm).
Koncepcja idealnego państwa mogłaby być urzeczywistniona dzięki odpowiedniemu wychowaniu.
Społeczeństwo ludzi wolnych:
· Żywiciele
· Obrońcy
· Filozofowie (mędrcy)- powinni rządzić państwem
Cnoty wykrywane dzięki wychowaniu: męstwo, mądrość, sprawiedliwość (daje równowagę społeczną)
Wyodrębnił 3 części ciała i 3 części ducha.
Nauczanie ma polegać na łączeniu wpływu na niższe części duszy (rządzące rozwojem psychicznym i umysłowym), aby ujawniły się idee (są zapisane w duszy- anamneza) i rozwinęły cnoty odpowiednie do stanu społecznego.
Opracował koncepcję państwowego systemu edukacji (cele, metody, etapy wychowania).
Dziewczynki wcale nie są mniej pojętne od chłopców.
386 r.p.n.e., Ateny- założył prywatną wyższą szkołę filozofów i polityków- Akademię (przetrwała>900 lat)
system platońskià pierwszy europejski system pedagogiczny
Arystoteles (384-323 r.p.n.e., Stagira)
Profesor Akademii Platońskiej, mentor A.Macedońskiego, twórca szkoły filozoficznej w Atenach (334r.p.n.e., Liceum)
Na temat wychowania wypowiadał się w „polityce” i „etyce nikomachejskiej”
(tak jak Platon) uważał, że wychowanie m być kierowane przez państwo, regulowane prawnie.
Wychowanie ma być jedno, bo jeden cel ma pństwo.
Człowiek = nierozerwalne połączenie ciała i duszy (energia ciała). Dusza nie może istnieć bez ciała (pogląd inny niż Platona).
Źródło poznania ludzkiego: świat materialny przyswajalny dzięki wewn. Pracy umysłu.
Cel człowieka to życie szczęśliwe (aby to osiągnąć potrzeba prawości, cnotliwości i wolności).
Do praktykowania cnót trzeba być wdrożonym przez ćwiczenia, więc wychowanie to wdrażanie do praktykowania cnoty przez ćwiczenia i kształcenie intelektualne à przygotowanie do szczęśliwego życia.
Na proces wychowania wpływają:
· Czynniki wrodzone
· Celowe oddziaływanie
Pierwszy okres (przedszkolny)- rodzice mają dbać o rozwój fizyczny, wyrabianie nawyków, wychowanie moralne. Okres ten, to podstawa do kształcenie w 3 cyklach 7letnich.
Stworzył podstawy teorii nauczania (dydaktyki); utrwalił grecką koncepcje kształcenia człowieka wolnego.
Nauczanie przez : pokazywanie, utrwalanie, ćwiczenia.
Przywiązywał dużą wagę do zajęć intelektualnych, pogardzał praca zarobkową, rzemieślniczą (barbarzyńska- niegodna człowieka wolnego).
Był przekonany, że elitarne wykształcenie powinno być humanistyczne; nazywany „nauczycielem ludzkości”; dzięki św.Tomaszowi z Akwinu jego myśl zaakceptowano w chrześcijaństwie; dyskryminacja kobiet (uważał, że ich mózg ma mniejszą objętość).
Twórczość\ działalność Arystotelesa zamyka okres helleński (grecki) w edukacji.
ETAP HELLEŃSKI
Idea harmonijnego rozwoju człowieka, jako jednostki i członka społeczeństwa, państwa; odpowiedzialność rodziny i państwa za wychowanie młodzieży; wzrost rangi nauczyciela; narodzenie się szkół; powstanie teoretycznych koncepcji, programów i metod wychowania i kształcenia.
Hellenizm: utrwalenie się struktury szkolnej i ideału człowieka wykształconego.
Po utracie niepodległości przez Greków (po ich podbiciu przez Macedonię)
Rozpowszechnienie kultury greckiej „nie ten Grekiem, kto się nim urodził, lecz ten, kto mówi po grecku”
Wchłanianie elementów kultur regionalnych, co skutkowało modyfikacją greckich ideałów człowieka àarystokratyczny ideał wolnego i szlachetnego człowieka- wrażliwy indywidualista; ważne są dla niego sprawy ogółu; wykształcony ogólnie, ale powierzchownie i jednostronnie (literacko i językowo), dyletant a nie profesjonalista
Nieodzowna znajomość greki! à język szkoły i edukacji, niezbędny do dalszego kształcenia.
Wykształcenie encyklopedyczne (kyklos paideia- krąg nauki) – typ wykształcenia człowieka kulturalnego; objęło ono 7 sztuk wyzwolonych (tj. godnych wolnego człowieka): gramatyka, retoryka, logika, arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka (4 ostatnie to przedmioty „rzeczowe”).
Konieczność nacisku na przedmioty językowo- literackieà zwichnięcie zasady kalokagatii (umysł i literat. Rozwijano kosztem sprawności fizycznej i muzyki).
Efebia zmieniły się z instytucji wychowania obywatelsko – wojskowego w wyższą szkołę ogólnokształcącą dla najzamożniejszej młodzieży.
Szkoły hellenistyczne:
Usystematyzowały i upowszechniły grecki dorobek szkolny
Usprawniły nauczanie
Organizacja nauczania zbiorowego w klasach
...
social-work