M.Łobocki - Teoria wychowania w zarysie, tom 2.pdf - KSIĄŻKI (pełne wersje! skany!) - spasiony-chomik

Rozdział II

Pojęcie wychowania

i jego cechy

Rozdział niniejszy jest próbą ukazania tego, co się na ogół rozumie

przez wychowanie. Pojęcie to —jak dotąd — nie doczekało się jedno-

znacznego określenia (por. J. Wilson, 2000, s. 6-9). Z pewnością dokład-

niejsze jego zdefiniowanie długo jeszcze będzie niemożliwe. Przyczyną

tego jest — wbrew pozorom — ciągle niezadowalający stan wiedzy na

temat wychowania. Można równocześnie mieć wątpliwość, czy groma-

dzona wiedza w tym zakresie jest w pełni miarodajna, skoro nadal nie

wiemy dokładnie, czym ze swej istoty jest wychowanie. Gwoli ścisło-

ści warto przypomnieć, iż z podobną sytuacją mamy do czynienia także

w innych naukach, np. w biologii czy fizyce. Podstawowe pojęcie: dla

pierwszej z nich „życie", dla drugiej — „atom", wciąż nie znajdują

jednoznacznego zdefiniowania, pomimo znaczących postępów w tych

naukach.

Niemniej bliższe uświadomienie sobie, czym według definicji jest

wychowanie, może z pewnością dopomóc także w coraz

trafniejszym i rzetelniejszym jego poznaniu. Dlatego warto zapoznać

się z pojęciem wychowania nieco bliżej. Omówiono je tutaj najpierw

ogólnie, a następnie scharakteryzowano wychowanie jako

oddziaływanie bezpośrednie lub pośrednie. Z kolei przeanalizowano

podobieństwa i różnice między wychowaniem a socjalizacją,

inkulturacją i opieką. W zakończeniu rozdziału przedstawiono główne

cechy wychowania.

1. Wstępne refleksje nad wychowaniem

Pojęcie wychowania próbowano zdefiniować zarówno za pomocą

definicji sprawozdawczych i projektujących, jak również regulujących

a niekiedy nawet perswazyjnych (por. A. M. de Tchorzewski, 1993b,

s. 35-40). Żadna z nich nie jest jednak zadowalająca. Na domiar złego

większość z nich nie spełnia wymagań stawianych definicjom popraw-

nym z logiczno-metodologicznego punktu widzenia. Po prostu ich człon

definiujący (defmiens) nie wskazuje adekwatnie na nadrzędny rodzaj

członu definiowanego (definiendum) i jego różnicę gatunkową.

Wstępne refleksje nad wychowaniem 3 l

Wychowanie w szerokim i wąskim znaczeniu

Szerokie

rozumienie

wychowania

Na ogół pojęcie „wychowanie" jest rozumiane w szerszym i węż-

szym znaczeniu. Szerokie rozumienie terminu odnosi się do wychowa-

nia skoncentrowanego zarówno na rozwoju umysłowym i uczuciowym

jednostki, jak również na sferze jej motywacji i konkretnych działań.

Inaczej mówiąc, wychowanie takie jest utożsamiane z rozwijaniem

(kształtowaniem) osobowości pod względem wszystkich jej cech. Obej-

muje zarówno nauczanie (uczenie się), jak i wychowanie w jego węż-

szym znaczeniu. Innymi słowy, przedmiotem wychowania w szerszym

znaczeniu jest „całość psychiki człowieka", czyli „ogół procesów i wła-

ściwości psychicznych", tj. zarówno intelektualnych (umysłowych),

emocjonalnych (uczuciowych) i wolicjonalnych (chcenia) łącznie z dzia-

łaniem (K. Sośnicki, 1964, s. 34).

Natomiast w węższym znaczeniu przez wychowanie rozumie się

nade wszystko kształtowanie charakteru jednostki, „w którym — zgod-

nie z przekonaniem Bogdana Nawroczyńskiego — stała, silna, samo-

dzielna, przedsiębiorcza i praktyczna wola jest skierowana na cele war-

tościowe, w tym przede wszystkim na cele moralne" (cyt. za: W Okoń,

2001, s. 56). A zatem, wychowanie takie sprzyja głównie konstruktyw-

nym przeżyciom emocjonalno-motywacyjnym jednostki oraz jej zacho-

waniom i postawom społecznie i moralnie pożądanym.

W dalszych rozważaniach używa się pojęcia wychowania wyłącz-

nie w jego wąskim rozumieniu, szczególnie jako procesu oddziaływań

na dzieci i młodzież, mniej natomiast jako wyniku tego rodzaju oddzia-

ływań na dziewczęta i chłopców.

Węższe

rozumienie

wychowania

Wielość definicji wychowania

Pojęcie wychowania — zwłaszcza w jego wąskim rozumieniu

— było i nadal jest różnie definiowane. Istnieje z pewnością tyle defini-

cji tego pojęcia, ile jest współcześnie teorii i nurtów z nim związanych

(por. B. Śliwerski, 2000). Niektórzy twierdzą nawet, iż w naukach pe-

dagogicznych „aż się roi od różnych [tego rodzaju — przyp. M. Ł.]

definicji [...], przy czym jedna przeczy drugiej, jedna kładzie nacisk

tylko na pewien aspekt, uznając go za ważny, podczas gdy inna uważa

go za mało istotny" (G. Mialaret, 1968, s. 13). Warto jednak pamiętać,

iż większość dotychczasowych definicji — oprócz tego, że są formuło-

wane różnym językiem i podkreślają odmienne jego aspekty — bywa

na ogół także wyrazem określonej koncepcji teoretycznej znanej w pe-

dagogice i naukach jej pokrewnych.

Niektórzy definiują wychowanie nie tyle z punktu widzenia tego,

czym ono jest ze swej istoty, ile raczej ze względu na możliwość zajmo-

wania się nim przez określoną dyscyplinę naukową. Przeto wyodrębnia

się definicje wychowania formułowane na użytek wyłącznie pedagogi-

ki, psychologii, socjologii lub filozofii. Próby sformułowania definicji

vvychowania przydatnej w pedagogice lub psychologii podjęła Antoni-

na Gurycka (1979, s. 55). Pierwsza z nich, czyli sformułowana dla po-

trzeb pedagogiki, określa wychowanie jako „dynamiczny, złożony układ

oddziaływań społecznych, instytucjonalnych, interpersonalnych, pośred-

nich i bezpośrednich, wywołujących zmiany w osobowości człowieka

tym oddziaływaniom poddawanego". Druga definicja wychowania, tj.

sformułowana z myślą o zastosowaniu w psychologii, ma następujące

brzmienie: „wychowanie to dynamiczny, złożony układ wzajemnie od

siebie zależnych procesów nadawania i odbioru wpływu (wywierania

wpływu) zachodzących między jednostkami o zróżnicowanych, specy-

ficznych rolach, z których jedna jest dojrzałym wychowawcą, a druga

mniej od niego dojrzałym wychowankiem, w celu zrealizowania, w spo-

sób względnie trwały, jakiegoś mniej lub bardziej, ale świadomie zło-

żonego przez wychowawcę projektu jego osobowości" (A. Gurycka,

1979, s. 55).

Przytoczone definicje wzajemnie się uzupełniają i — jak sądzę

— nie różnią się istotnie. Toteż trudno chyba zgodzić się z użyteczno-

ścią wyłącznie pierwszej z nich jedynie na gruncie pedagogiki, a dru-

giej głównie w ramach dociekań i badań psychologicznych. Obie defi-

nicje mogą z pewnością znaleźć zastosowanie zarówno w pedagogice,

jak i psychologii.

Godna uwagi jest definicja wychowania w ujęciu Emila Durkhe-

ima, zgodnie z którą „wychowanie jest oddziaływaniem pokoleń doro-

słych na te, które nie dojrzały jeszcze do życia społecznego" (cyt. za:

G. Mialaret, 1968, s. 14), jak również następujące sformułowanie Jana

Szczepańskiego (1972, s. 94): „wychowanie — to intencjonalne kształ-

towanie osobowości dokonywane w ramach stosunku wychowawczego

między wychowawcą i wychowankiem, według przyjętego w grupie

ideału wychowawczego". Natomiast Wolfgang Brezinka wychowaniem

nazywa „takie działanie, poprzez które ludzie starają się w sposób trwa-

ty udoskonalić układy dyspozycji psychicznych innych ludzi lub też

utr

Wychowa-

nie w ujęciu

A. Guryckiej

Wychowa-

nie w ujęciu

E. Durk-

heima, J.

Szcze-

pańskiego i

W. Bere-

zinki

zymać ich stany uznane za wartościowe, bądź wreszcie zapobiegać

Powstawaniu dyspozycji, które ocenia się negatywnie" (cyt. za: H. Mu-

szyński, 1988, s. 14).

Interesująca wydaje się również definicja wychowania, zapropo-

Wychowa-

nie w ujęciu

R. Miller

owana przez Romanę Miller (1981, s. 122). Zgodnie z jej przeświad-

czeniem stanowi ono „interwencję w dialektyczny stosunek człowieka

Wychowa-

nie w ujęciu

R. Schulza i

H. Mu-

szyńskiego

i świata, regulującą ich wzajemne stosunki za pomocą twórczego współ-

działania dotyczącego rozwoju społeczeństwa i jednostki". Wartościo-

wa poznawczo jest także definicja wychowania sformułowana przez Ro-

mana Schulza (2001, s. 253), według której wychowanie to „planowa

aktywność człowieka, zorientowana na osiągnięcie pewnych celów, tj.

pewnych pożądanych i trwałych zmian w osobowości ludzi". Warta za-

stanowienia jest też definicja wychowania w ujęciu Heliodora Muszyń-

skiego (1988, s. 22), który określa wychowanie m.in. jako „sterowanie

procesami socjalizacyjno-enkulturacyjnymi oraz uczenia się jednostek

podporządkowane celom kształtowania określonych dyspozycji osobo-

wościowych".

Znane są również definicje wychowania w sformułowaniu nieco

uproszczonym czy wręcz lapidarnym. Określają one wychowanie jako:

— celowe sterowanie procesem uczenia się człowieka;

— oddziaływanie na wszechstronny rozwój osobowości;

— działanie wywierające na człowieka określony wpływ;

— zjawisko przenikające całe życie społeczne;

— dorastanie do zadań;

— kierowanie rozwojem itp. (por. R. Miller, 1981, s. 118; H. Muszyński,

1988, s. 12, 14 i 19; K. Olbrycht, 1987, s. 15).

Na ogół we wszystkich liczących się definicjach wychowania uwy-

datnia się jego charakter prakseologiczny (technologiczny) i teleolo-

giczny (celowościowy). To znaczy: utożsamia sieje zazwyczaj ze świa-

domym wywieraniem wpływu na wychowanka celem przyswojenia lub

utrwalenia pożądanych społecznie i moralnie cech jego osobowości. Przy

czym niektóre definicje kładą większy nacisk na teleologiczny (niż na

prakseologiczny) charakter wychowania, czyli na realizację określonych

celów wychowawczych; mniej natomiast na zaprogramowane uprzed-

nio oddziaływania wychowawcze i vice versa.

Uproszczo-

ne rozu-

mienie wy-

chowania

Próba klasyfikacji definicji wychowania

Zarysowana wyżej różnorodność i wielość definicji wychowania

skłania niektórych pedagogów do wyodrębnienia ich podstawowych

rodzajów, czyli uporządkowania według określonego kryterium ich

podziału. W ten sposób postąpili m.in. Stefan Kunowski (1993, s.

166--169) i Katarzyna Olbrycht (1987, s. 13).

S. Kunowski wyróżnił — ze względu na dominujące w wychowa-

niu cechy („elementy") — cztery grupy definicji tego rodzaju:

M.Łobocki - Teoria wychowania w zarysie, tom 2.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: