Czerwone spodnie to Francja.pdf

Czerwone spodnie to Francja!

Mundurowa rewolucja

Latem 1914 roku wrogie armie rozpoczęły pierwszą uprzemysłowioną rzeź w

dziejach ubrane w ochronne mundury, zwiększające nieco szanse przeżycia

żołnierzy. Tylko Francuzi ruszyli po zwycięstwo w archaicznych, kolorowych

uniformach.

W listopadzie 1914 roku warszawski „Tygodnik Ilustrowany” zamieścił list i zdjęcie

Jerzego Kijewskiego, żołnierza sojuszniczej Francji, którego pod naciskiem rosyjskich

dyplomatów wcielono wraz z innymi polskimi ochotnikami do Legii Cudzoziemskiej.

Kijewski opisał mundur swej kompanii (tzw. bajończyków) na czarno-białej fotografii:

„Składa się on z czerwonej czapki, granatowej kurtki i czerwonych spodni. Na czas

manewrów kładziemy kapotę (szynel) niebieskiego koloru, a czapki przykrywamy

szarymi pokrowcami jak cała armia francuska, gdyż czerwony kolor czapki jest zanadto

znaczny”. Dla królewiaków, od lat przywykłych do jednolitego khaki rosyjskich pułków i

ich burych szyneli, opis ten pachnieć musiał czasami pokoju i paryską operetką.

Barwna armia Republiki zdawała się bowiem dumnie ignorować nie tylko proch

bezdymny, od ćwierćwiecza zapewniający lepszą widoczność na polu walki, ale i

rosnącą skuteczność broni strzeleckiej. O ile gładkolufowy karabin żołnierza

napoleońskiego miał zasięg do 250 m (celność spadała powyżej 50 m), to wprowadzony

w 1866 roku, ładowany odtylcowo Chassepot niósł już na 1200 m, a używany w 1914 r.

karabin Lebel (wz. 1886/1893) mógł razić wroga oddalonego o 3200 m! Do tego

upowszechnienie wypluwających z siebie 500 pocisków na minutę karabinów

maszynowych, które armia rosyjska aż za dobrze poznała w przegranej wojnie z

Japonią, zrewolucjonizowało zachowanie i wygląd piechoty. Chcąc nie chcąc, armie

europejskie po kolei „brzydły”, porzucając uniformy w tradycyjnych kolorach: austriackiej

bieli, rosyjskiej zieleni, brytyjskiej czerwieni czy pruskiego granatu.

Barwy ochronne

Przykład dali Brytyjczycy, którzy ubrali żołnierzy służących w Indiach ubrali w ochronne

kolory już w połowie poprzedniego wieku. Mimo konserwatyzmu korpusu oficerskiego

polowe, lekkie mundury pojawiły się w wojnie zuluskiej (1879), burskiej (1880-1881) i

walkach z mahdystami w Sudanie (1881-1898.), choć wciąż królowała dumnie

czerwona kurtka ( red jacket ) – synonim brytyjskiego żołnierza. Tak było aż do drugiej

wojny z Burami (1899–1902), którzy z początku dziesiątkowali czerwone cele na tle

płowego krajobrazu, zmuszając wojska królowej Wiktorii do ostatecznego przebrania się

w kolor khaki .

Ducha czasu pojęli też Niemcy, którzy po latach prób w różnych typach krajobrazu

przyodzieli w 1907 roku mundur feldgrau . Dawne granatowe uniformy piechoty

wydawano już tylko od święta, a w polowe mundury ubrano nawet różnobarwne pułki

jazdy. Strzelcom (jegrom) konnym i pieszym, tyralierom gwardii oraz oddziałom

karabinów maszynowych zapewniono tradycyjną odrębność kolorem grüngrau . Od 1910

roku w feldgrau przebrali się też oficerowie. Niemal równolegle, w 1909 roku nowe

szaroniebieskie mundury polowe otrzymała armia austro-węgierska, rok później swoją

wersję khaki przyjęli Rosjanie, a Włosi poszli w 1915 roku na wojnę w testowanym

przez siedem lat kolorze zielono-szarym. Zmienili mundury polowe także Bułgarzy

(1908), Turcy (1909) i Serbowie (1912).

Dlaczego mundurowa rewolucja ominęła Francję, która po klęsce 1870 roku przez 44

lata szykowali się do wojny z Niemcami? Wszak pomijając strzelców pieszych i

alpejskich, w 1914 roku armia francuska ruszyła do rewanżu za hańbę Sedanu w

mundurach zaprojektowanych dla pokolenia dziadków! Granatowy płaszcz-kapota

pochodził z 1877 roku, czerwone spodnie wz. 1867 zmodyfikowano nieco w latach 1893

i 1897, kepi opracowano w 1884 r. Wyposażenie było równie archaiczne. Bajończyk Jan

Żyznowski, zapamiętał np. męki z najbardziej skomplikowanym tornistrem świata:

„ zwijanie kołdry wedle ustalonego przepisu zabierało sporo czasu, nie mówiąc już o

dziesiątkach pasków, na razie nieużywanych, mających jednak każdy swoje

przeznaczenie. Wolne chwilowo paseczki trzeba było zwijać w jakieś finezyjne i

fantastyczne kółka, a wszystko wedle przeklinanego przez nas regulaminu . Także

karabin Lebel był przestarzały, mimo modyfikacji w 1893 roku.

Od marzanny do rezedy

Francuzi mieli czas na przywiązanie się do granatowego munduru i spodni garance ,

bowiem piechota dostała je już w 1829 roku, a po niej część innych rodzajów wojsk oraz

oficerowie sztabowi. Przymiotnik garnce , pochodzący od marzanny, której korzeń służył

do barwienia materiału, z czasem znaczył po prostu „czerwony”. Barwnik ten zalecono

zapewne armii dla ratowania upraw tej rośliny, rozwiniętych w XVIII woku pod

Awinionem i w Alzacji,

a podupadających po rewolucji. Jednak prace Niemca Graebego, odkrywcy

chemicznego składu barwnika, który w 1868 roku wraz ze wspólnikiem Liebermannem

opatentował tani zamiennik syntetyczny – alizarynę, były wyrokiem na marzannę. Jej

zbiór tylko

w departamencie Vaucluse i okolicach spadł z 20 tys. ton w 1875 roku do 500 ton sześć

lat później. Za to za Renem rosła produkcja taniej alizaryny – w 1879 roku było to 4,5

tys. ton, by w roku 1900 osiągnąć już 15 tys. ton! Logika rewolucji przemysłowej

sprawiła, że od 1882 roku francuskie czerwone spodnie – symbol armii szykującej się

do rewanżu na Niemcach, zawdzięczały kolor barwnikowi dostarczanemu... z Niemiec.

Francuskie dowództwo śledziło przemiany na polu walki, wprowadzając lotnictwo,

nowoczesną artylerię (armata 75 mm!) i karabiny maszynowe. Toteż gdy badania

wykazały, że tradycyjny mundur naraża na trafienie dwukrotnie bardziej niż uniform

maskujący,

od 1903 roku siedmiokrotnie próbowano wprowadzić nowe umundurowanie. Pod

różnymi pretekstami odrzucono jednak odcienie szarości i szaro-błękitu oraz lekki kask,

w którym zdaniem części ekspertów, „ armia wyglądałaby po niemiecku” . Podobne

argumenty przyczyniły się do zarzucenia testowanej w latach 1910–1912 zieleni zwanej

„rezedą”, bliższej nowoczesnemu khaki . Zwalczali ją zwłaszcza brylujący w komisji

Ministerstwa Wojny malarze bataliści Georges Scott i Edouard Detaille. Odegrali oni, tak

jak zmarli wcześniej Jean-Louis-Ernest Meissonier i Alphonce de Neuville, dużą rolę w

egzaltacji trójkolorowego patriotyzmu, heroizując pędzlem wojnę 1870 roku i gloryfikując

wojenną przeszłość Francji. Specyficzny kult armii, który miał ją leczyć z kompleksu

klęski, dał się odczuć zwłaszcza podczas tzw. sprawie Dreyfussa. Część opinii

publicznej gotowa była przymknąć oczy na haniebne postępki wojskowych w imię

„honoru armii” i otaczanego czcią munduru. Granatowo-czerwonego, oczywiście.

Kolor spodni a Francja

Gdy w 1911 roku zginął na mityngu lotniczym entuzjasta „rezedy”, minister wojny

Berteaux, szanse armii francuskiej na nowoczesny mundur zmalały. Cóż bowiem mogła

dać kolejna komisja z udziałem wspomnianych malarzy? Odpowiedzialny za jazdę Scott

zyskiwał poklask eleganckich oficerów, wyśmiewając projekty, w których „ zauważyć

można tylko konia”, i modyfikował kity kirasjerskich hełmów. Detaille powtarzał zaś, że

uniform piechoty, wykorzystywany zarówno w czasie pokoju, jak i wojny, musi być

równie brzydki przy pierwszej, co niepraktyczny przy drugiej okoliczności. Prawda, że

ten zwolennik czerwonych spodni (ich zapas ich obliczano aż na trzy pokolenia!)

zaprojektował grzebieniasty kask w wersji pokojowej i frontowej – z lakierowanej skóry

lub z chromowanej stali. Sceptycy nie mogli jednak rozróżnić przodu kasku od tyłu, a

inne projekty Detaille’a odrzucono. Skończyło się więc na nałożeniu w 1913 roku

wspomnianego pokrowca na jarzące się czerwienią kepi.

Wbrew pragmatykom, debatę mundurową toczono publicznie, nawet na forum

Zgromadzenia Narodowego, a do historii (głupoty?) przeszedł histeryczny okrzyk

jednego z deputowanych: Czerwone spodnie to Francja! Wychowany w trójkolorowym

patriotyzmie i ofensywnej doktrynie korpus oficerski też nie widział powodu do krycia się

i zlewania z krajobrazem. Wojskowe periodyki zapewniały, że „ trudno sobie wyobrazić

żołnierza ubranego całkowicie w brąz lub kolor szary. Taki ubiór stwarzałby niemiłe

wrażenie smutku i braku waleczności” . Ostrzegały też, że „ zniesienie czerwonych

spodni byłoby fatalnym błędem, jako że te spodnie są nierozłącznie związane z armią” .

Wojskowym wtórowali patriotycznie nastawieni dziennikarze. Tuż przed wojną dziennik

„Le Temps” pisał dumnie: „ Armie europejskie zmieniają uniformy. Na szczęście my we

Francji zajmujemy się ważniejszymi sprawami”.

Dzięki uporowi ministra Messimy’ego, kolejna komisja, już bez batalistów, opracowała w

1913 roku mundur godzący potrzeby pola walki z wymogami symbolicznej ortodoksji.

Wpadające w trudny do określenia błękit, złożone z włókien niebieskich (60 proc.),

czerwonych (30 proc.) i białych (10 proc.) „trójkolorowe” sukno zaakceptowano

ostatecznie 27 lipca 1914 roku, na... sześć dni przed wybuchem wojny. Francuzi ruszyli

więc na nią w granacie i czerwieni pradziadów.

Kosztowna tradycja

Nie wiemy, ilu zabitych kosztował fatalny ekwipunek francuskich żołnierzy, pchanych do

ataku w barwnych mundurach i koszonych seriami z broni maszynowej, nim zdołali

ujrzeć przeciwnika. Przypomnijmy, że z ok. 1,375 mln poległych (statystycznie ok. 900

dziennie!) na rok 1915 przypadło ich 349 tys., na 1916 – 252 tys., na 1917 – 164 tys., a

na 1918 - 235 tys. Liczba 301 tys. zabitych w 1914 roku na pozór nie szokuje, ale trzeba

pamiętać, że padli oni w zaledwie pięć miesięcy. Tylko w pierwszych siedmiu tygodniach

wojny, w bojach granicznych i nad Marną zginęło ok. 250 tys. Francuzów, zwanych

wzgardliwie przez Niemców Rothosen – „czerwonymi portkami”.

Młodsi oficerowie, a zwłaszcza świeżo upieczeni absolwenci Saint-Cyr, prący do walki w

białym pióropuszu na kepi, nie szczędzili ani siebie, ani ludzi, by pogardą śmierci

zmazać wstyd Sedanu. Ofensywna doktryna musiała jednak przegrać z ołowiem i stalą,

a jesienią 1914 roku część piechoty otrzymała wreszcie ciemnoniebieskie spodnie,

nakładane... na te czerwone. Wcześniej żołnierze ratowali się rekwirowanymi w całej

Francji spodniami strażaków lub nawet naszywaniem worków. Konieczność krycia się

przed ogniem i „niehonorowego” upodabniania się do podwładnych dotarła także do

oficerów, ginących dotychczas w pierwszej kolejności. Złocone oznaki stopni na

rękawach zastąpili sukiennymi, trzeba jednak było interwencji marszałka Joffre’a, by

przestali wycinać „lukarny” w pokrowcach na kepi dla pokazania stopnia i numeru pułku.

Wycięcie takie widoczne było przez lornetkę już z 800 m i kosztowało niejedno

oficerskie życie.

Brak hełmu czy choćby bliskiego niemieckiej pikelhaubie kasku sprawił, że urazy głowy

były powszechne. Potężna niemiecka artyleria zabijała i raniła Francuzów nie tylko

odłamkami pocisków, ale i fruwającymi cegłami czy kamieniami, a żołnierzom

pozostawało wkładanie na głowy menażek. Dopiero w lutym 1915 roku ruszyła

produkcja 700 tys. stalowych wkładek pod kepi, tzw. calottes (fr. „pękaty garnek” lub

„piuska”). Niewygodne (zrazu robiono jeden rozmiar!), źle się trzymały na głowie, ale

jednak ją chroniły. Ranny wiosną 1915 roku bajończyk Wyrożębski wspominał kulę,

która przebiła „czapkę i kask stalowy (francuski, cienki i lekki – nosi się pod czapką).

Zalewam się cały krwią, lecz nie tracę przytomności”. Po wprowadzeniu we wrześniu

tego roku słynnego grzebieniastego hełmu Adriana, „piusek” używano już tylko jako

pojemników na naboje lub menażek.

Zwycieski błękit

Tragiczne niedostatki starego umundurowania sprawiły, że „trójkolorowe” sukno stało

się produktem najwyższej wagi. Odcięcie dostaw niemieckiej alizaryny zmusiło jednak

Francuzów do mieszania tylko dwóch kolorów. Tak narodził się słynny

„błękit horyzontu” ( bleu horizon ), przywdziany później przez hallerczyków. Gigantyczna

operacja (4,5 m sukna na każdego żołnierza!) powiodła się, choć dostawcą indygo do

produkcji błękitnego sukna przed wojną była też ... niemiecka Badische Anilin.

Szczęśliwie, po wyczerpaniu zapasów Francuzom udało się podjąć produkcję barwnika

w fabryce zarekwirowanej... innej firmie niemieckiej. Mundur bleu horizon wprowadzany

stopniowo od grudnia 1914 roku dla wojsk z metropolii i części kolonii, zrósł się powoli z

sylwetką francuskiego żołnierza i stał się jego znakiem rozpoznawczym w przyszłości.

Przebrane szybko w khaki bitne oddziały północno-afrykańskie i Legia Cudzoziemska

nie nadawały się zbytnio do roli symbolu.

I tak, dzięki osobistemu doświadczeniu milionów francuskich żołnierzy i ich rodzin oraz

niezliczonym pocztówkom, obrazkom i fotografiom, w zbiorowej wyobraźni dotkniętego

tragedią narodu powstał słynny poilu („owłosiony”, czy „szczeciniasty”). Każdy Francuz

wie, że pod tym słowem kryje się nieogolony piechur, który obronił Verdun i ojczyznę, a

potem wygrał Wielką Wojnę w grzebieniastym hełmie i błękitnym uniformie. A błękitny

mundur to przecież Francja!

2006-08-06

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: